احسان و نيکی به پدر و مادرِ از دنيا رفته اهميّتش از پدر و مادرِ زنده بيشتر است ؛ زيرا  آنان دستشان از اين عالم کوتاه است و نمی توانند برای خودشان کاری بکنند و بدين جهت آثار

وبرکاتش نيز برای فرزند بيشتر مي باشد .

قَالَ النَّبِيُّ صلی الله عليه و آله و سلم : لَا تَنْسَوْا مَوْتَاكُمْ‏  فِي قُبُورِهِمْ وَ مَوْتَاكُمْ يَرْجُونَ إِحْسَانَكُمْ وَ مَوْتَاكُمْ مَحْبُوسُونَ يَرْغَبُونَ فِي أَعْمَالِكُمُ الْبِرَّ وَ هُمْ لَا يَقْدِرُونَ أَهْدُوا إِلَى مَوْتَاكُمُ الصَّدَقَةَ وَ الدُّعَاءَ .

مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل / ج‏2 / 114

پيامبر اکرم صلی الله عليه و آله و سلم فرمودند : در گذشتگانتان را فراموش نکنيد و بدانيد آنان چشم انتظار احسانِ شمايند و در عالمِِ ديگر زندانی هستند و اميد به خيرات شما دارند و خودشان توان انجام آن را ندارند و دستشان کوتاه است ، سعی کنيد با صدقه و دعا ، برايشان هديه بفرستيد .

(  ۲)  در موردِ پدر و مادر ، زنده و مرده نداريم . اگر شخصي در زمان حيات والدينِ خود عاقّ والدين بوده مي تواند بعد از حياتشان به آن ها نيكي كند لذا به نظر مي رسد راه جبران هم ، باز همين پدر و مادر هستند .

1 . از آنجا كه گاهى در رابطه با حفظ حقوق پدر و مادر، احترام آنها و تواضعى كه بر فرزند لازم است، ممكن است لغزش‏هائى پيش بيايد كه انسان آگاهانه، يا ناآگاه، به سوى آن كشيده شود، در آخرِ آيه ي مربوط به والدين ، مى‏فرمايد: « رَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِما فِي نُفُوسِكُمْ إِنْ تَكُونُوا صالِحِينَ فَإِنَّهُ كانَ لِلْأَوَّابِينَ غَفُوراً؛ پروردگار شما از درون دلهاى شما آگاه است (اگر لغزشى در اين زمينه داشتيد و جبران كرديد شما را عفو مى‏كند چرا كه) هر گاه صالح باشيد او توبه كنندگان را مى‏بخشد / سوره اسراء / 25 ».

2 . تفسير

«پروردگار شما به آنچه در دل و جان شما است از شما آگاه‏تر است» «رَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِما فِي نُفُوسِكُمْ».

چرا كه علم او در همه زمينه‏ها حضورى، ثابت، ازلى، ابدى و خالى از هر گونه اشتباه است، در حالى كه علوم شما واجد اين صفات نيست.

بنابراين، اگر بدون قصد طغيان و سركشى در برابر فرمان خدا لغزشى در زمينه احترام و نيكى به پدر و مادر از شما سر زند، و بلافاصله پشيمان شويد و در مقام جبران برآئيد مسلّماً مشمول عفو خدا خواهيد شد: «اگر شما صالح باشيد و توبه‏كار، خداوند توبه‏كاران را مى‏آمرزد» «إِنْ تَكُونُوا صالِحِينَ فَإِنَّهُ كانَ لِلا وَّابِينَ غَفُوراً».

«أَوَّاب» از ماده «أَوْب» (بر وزن قوم) بازگشت توأم با اراده را مى‏گويند، در حالى كه رجوع، هم به بازگشت با اراده گفته مى‏شود، و هم بى اراده، به همين دليل، به «توبه»، «اوبه» گفته مى‏شود، چون حقيقت توبه بازگشت توأم با اراده به سوى خداست.

و از آنجا كه «أَوَّاب» صيغه مبالغه است، به كسى گفته مى‏شود كه: هر لحظه از او خطائى سر زند، به سوى پروردگار بازمى‏گردد.

اين احتمال نيز وجود دارد كه: ذكر صيغه مبالغه، اشاره به تعدّد عوامل بازگشت و رجوع به خدا باشد، زيرا ايمان به پروردگار از يكسو، توجّه به دادگاه عالم قيامت از سوى ديگر، وجدان بيدار از سوى سوم، و توجّه به عواقب و آثار گناه از سوى چهارم دست به دست هم مى‏دهند، و انسان را مؤكّداً از مسير انحرافى به سوى خدا مى‏برند.

تفسير نمونه، ج‏12، ص: 95

3 . عَنِ الصَّادِقِ عليه السلام قَالَ: يَكُونُ الرَّجُلُ عَاقّاً لِوَالِدَيْهِ‏ فِي حَيَاتِهِمَا فَيَصُومُ عَنْهُمَا بَعْدَ مَوْتِهِمَا وَ يُصَلِّي وَ يَقْضِي عَنْهُمَا الدَّيْنَ فَلَا يَزَالُ كَذَلِكَ حَتَّى يُكْتَبَ بَارّاً بِهِمَا .

بحار الأنوار (ط - بيروت) / ج‏71 / 84 / باب 2 بر الوالدين و الأولاد

حضرت صادق عليه السلام می فرمايد : شخصی در زمانِ زنده بودنِ پدر و مادر عاقِّ آنان بوده ولی پس از مرگشان روزه و نمازِ فوت شده آنان را جبران نموده وبدهی های آنان را می پردازد و مرتّب دنبال پاک نمودنِ آنان است در نتيجه جزء نيکی کنندگان به پدر و مادر نوشته می شود .

4 . سؤال : شخصی در زمان حياتِ پدر و مادر عاقّ آنها بوده است آيا بعد از فوت آنها راهی برای راضی کردنِ آنها وجود دارد ؟

جواب : بلی می تواند کاری کند که آنها راضی شوند مثل اينکه برای آنها اعمال خير انجام دهد ، صدقه دهد برای آنها طلبِ مغفرت کند ، عباداتِ قضا شده آنها را قضا کند اگر بدهی مالی خصوصاً مظالمِ عباد ولو احتمالی به ذمّه آنهاست بپردازد و مانند اين کارها .

جامع المسائل ، ج ۲ ، سؤال ۱۰۳۴

                           (  ۳) عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ عليهم السلام قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله عليه و آله و سلّم : سَيِّدُ الْأَبْرَارِيَوْمَ‏ الْقِيَامَةِ رَجُلٌ بَرَّ وَالِدَيْهِ بَعْدَ مَوْتِهِمَا.

بحار الأنوار (ط - بيروت) / ج‏71 / 86 / باب 2  ، بر الوالدين و الأولاد

حضرت صادق عليه السلام از آباء و اجدادشان عليهم السلام از پيامبر اکرم صلی الله عليه و آله و سلّم نقل کرده اند که فرمود : سيّد و آقای خوبان در قيامت کسی است که به پدر و مادرش حتّی پس از مرگشان احسان و نيکی نمايد .