توجه و ترغیب به بازی

بازی از نیازهای جدی فرزندان، به ویژه کودکان است. بازی، روح کودک را پرورش میدهد؛ کودک با ساختن خانه و خراب کردن آن و دوباره ساختن، نیروی ابتکار خود را رشد می دهد. لذا پدران و مادران، نباید مزاحم بازی کودک شوند. بلکه برای تشویق و پرورش او گاهی خود در بازی شرکت نمایند. از ابن عباس نقل شد که رسول خدا امام حسن را بر شانه اش حمل می کرد، مردی به کودک گفت: خوب مرکبی سوار شدی؟ و پیامبر فرمودند: او راکب و سوار خوبی است.

بچه هایی که بازی می کنند و همبازی دارند، ضمن تخلیه انرژی، از جهت اجتماعی قوی ترند. با قواعد حضور در جمع، رعایت قوانین بازی، مبارزه صحیح با حریف و به کار انداختن آخرین نیرو برای رسیدن به هدف ، آشنا شدن با شکست ها و پیروزی ها آشنا می گردند و در حقیقت، به طور غیر مستقیم ، برخی از اصول زندگی و مسائل اجتماعی را می‌آموزند.

رعایت حدود نصیحت 

در انتقاد و سرزنش فرزند، از حد نگذرید. حضرت علی (ع) می فرماید: «زیاده روی در سرزنش، سبب شعله ور شدن آتش لجاجت شده و اثر معکوس دارد.» و امام عسکری (ع) فرمودند: «جرأت فرزند بر پدرش در دوران کودکی، او را به نافرمانی در بزرگسالی می کشاند.»

ضمن اینکه انتقاد و ملامت و نصیحت، نباید در جمع باشد. اميرالمؤمنين (ع) فرمودند: نصیحت کردن در جمع، کوبیدن (شخصیت فرد) است. بلکه نقد و نصیحت، باید خصوصی باشد. امام عسکری (ع) فرمودند: «هر کس برادرش را مخفیانه موعظه کند، او را زینت داده است و هر کس آشکارا (و در جمع) او را موعظه نماید، او را زشت نموده است.»

آموزش دینی فرزند 

تلاش برای رشد علمی و معنوی کودکان و آموزش مسائل دینی و علمی فرزندان از وظایف مهم والدین است؛ چرا که مسئول آموزش احکام دین به فرزندان، والدين مومن هستند. در بحث احکام خانواده، و در مباحث گذشته در خصوص «اتاق خواب و دستورات اسلام» بیان نمودیم و حتی فرزندان نابالغ باید احکام خانواده را بدانند و مراعات کنند: (نور، ۵۸)

امام حسین (ع) به معلم فرزندش صد دینار داد، به طوری که مردم اعتراض کردند. ايشان فرمودند: « این مبلغ، در قبال آموزش او کجا قرار می گیرد؟ (کنایه از اینکه هديه مادی، به پای آموزش قرآن او نمی رسد.»

امام عسکری (ع) فرمودند: «خداوند به پدر و مادری اجر کثیر می دهد؛ آنها می گویند: پروردگارا! از کجا این پاداش برای ماست؛ در حالی که اعمال ما به آن نمی رسد؟ » خداوند عزوجل می فرماید: «این پاداش به خاطر تعلیم قرآن به فرزندتان و بینا کردن و بصیر نمودن او به دین اسلام و تلاش شما در راه محبت او به پیامبر اکرم و اهل بیتش (ع) می باشد.» رسول گرامی اسلام می فرمودند: «فرزندانتان را بر سه خصلت تأديب نمایید: دوست داشتن پیامبرتان و دوست داشتن اهل بیت (ع) و قرائت قرآن» و در روایتی در کنار تعلیم کتاب الهی، فرمودند: «و به پاکی و پاکدلی پرورش دهید.»

امام سجاد (ع) فرمودند: «تو در قبال کسی که ولی او هستی، مسئولی، از حسن تادیب و راهنمایی اش به پروردگار عزوجل»

رسول خدا فرمودند: «به کودکان خود در هفت سالگی امر کنید نماز بگزارند.» و امام باقر (ع) در حدیثی می فرمایند: والدین در سه سالگی کلمه توحید (لا إله إلا الله) و در چهار سالگی (محمد رسول الله) را به کودکان یاد دهند و در پنج سالگی رویش را به قبله متوجه کنند و به او بگویند سر به سجده بگذارد. در شش سالگی رکوع و سجود صحیح را به او بیاموزند و در هفت سالگی به طفل بگویند وضو بگیر و نماز بگزار»

پیامبر اسلام (ص) در بیانی دیگر فرمودند: «همین که فرزندانتان به هفت سالگی رسیدند، آنان را به نماز فرمان دهید و هنگامی که نه ساله شدند، سخت گیری تا مرز تنبیه بدنی مانعی ندارد و بستر و رختخواب آنان را در ده سالگی جدا کنید.»

در روایتی دیگر امام باقر فرمودند: «ما کودکانمان را در پنج سالگی، امر به نماز میکنیم و شما فرزندانتان را که هفت ساله شدند، امر به نماز کنید. ما فرزندانمان را در هفت سالگی امر به روزه می کنیم، به هر مقدار از روز که بتوانند، نصف روز یا کمتر یا بیشتر. و زمانی که تشنگی یا گرسنگی بر آنان غلبه کند، افطار می نمایند تا (با این کار) به روزه گرفتن عادت نموده و طاقت بیاورند. شما نیز کودکانتان را وقتی نه ساله شدند، امر به روزه گرفتن کنید، به هر مقدار از روز که بتوانند و زمانی که تشنگی بر آنان غلبه کرد، افطار کنند.»

والدين موظفند از «نماز» شروع کرده و در کنار آن معروف ها و منکرها را شناسانده و در عمل به معروف ها و ترک منکرها کوتاهی ننمایند. آن گونه که لقمان به فرزندش سفارش نمود: «فرزندم! نماز را برپا دار و امر به معروف و نهی از منکر کن و بر آنچه از سختی ها به تو می رسد مقاومت کن که این (صبر) از امور واجب و مهم است.» (لقمان، ۱۷)

شرکت و مشارکت در مراسم و مناسبت های مذهبی، در ایام ولادت يا شهادت معصومین عالم و جشن های مذهبی و استفاده تربیتی از این اعیاد و ایام، ارائه الگوهای مناسب از شخصیت های مذهبی، داستان انبیاء و ائمه (ع) نیز در تقویت روحیه دینی موثر است. حضرت فاطمه زهرا (س) بچه هایش را به مسجد می فرستاد تا سخنان پدر را بشنوند و پس از برگشت از آنها می پرسید.

البته، به غیر از آموزش های دینی، آموزش های دیگری نیز لازم است که برخی از آنهاء از حقوق فرزند به حساب می آید. رسول گرامی اسلام (ص) فرمودند: «حق فرزند بر پدرش این است که به او کتابت (و سواد خواندن و نوشتن) و شنا و تیراندازی بیاموزد و جز رزق طيب به او ندهد.»