ریشه بسیاری از اختلافات خانوادگی، عدم دقت در انتخاب همسر است. معمولا ازدواج های سطحی که با یک برخورد و آشنایی در اتوبوس با پارك با مهمانی و... صورت می گیرد، عاقبت خوبي ندارد. آشنایی های تلفنی، منجر به طلاق های زودهنگام می شود. انتخاب همسر، انتخاب خودرو نیست که انسان هر چند سال یکبار تعویض کند. انتخاب شريك مالی نیست که آدم جدا شود؛ اگر در انتخاب همسر، گزینش نامناسبی صورت بگیرد، روی نسل و بلکه نسل ها موثر است. از پیامبر اکرم نقل شده است که فرموده اند: «هر فردی که به دنیا می آید، مطابق با فطرت خداپرستی متولد می شود، مگر این که پدر و مادرش، او را منحرف کنند؟

و بهره گیری از تجربیات افراد بزرگتر و مشورت با آنان برای انتخاب بهتر و دقیق‌تر لازم است، در ضرب المثل میگویند لنگ را برای خرید اسب نفرستيد، جوان را برای خواستگاری نفرستید؛ چون آدم لنگ که نمی تواند راه برود؛ هر اسبی را خوب می داند همسر، شریک زندگی است و تاثیرش تا پایان عمرو بلکه تا قیامت وجود دارد. از مادر پاک، فرزند پاک تربیت می شود؛ لذا وقتی مردم بچه ای در دامن مریم با دیدند، به او گفتند: «و ما كانت أمي تغيا؛ مادرت بدکاره نبود.» (مریم، ۲۸) چون از والدین و خانواده صالح، جز فرزند صالح انتظار نیست؛ به ویژه مادره که براساس روایات، زمینه های هر شقاوت و سعادتی از طریق مادر می باشد. امام صادق ؟ فرمود: «زن مانند گردنبند است ، پس نگاه کن که چه چیزی به گردنت می اندازی ۴۰ و فرمود: «برای زن، قیمت و ارزشی نیست؛ نه برای صالح آنان و نه برای طالح (غير صالح) آنان؛ اما زنان صالح و شایسته ، طلا و نقره ، ارزششان نیست؛ بلکه بهتر از طلا و نقره اند و اما غير صالح آنان ارزش خاک را ندارند؛ بلکه خاک بهتر از اوست .۲

آن حضرت در بیانی دیگر فرمودند: « مواظب باش که خودت را در کجا قرار می دهی؟ و چه کسی را شریک مال خود می کنی؟ و چه کسی را بر دین و اسرار خود مطلع و آگاه می نمایی؟

البته به این نکته نیز باید توجه داشت که بر روی زمین به دنبال فرشته نباشیم؛ باید با توجه به معیارها، به انتخاب احسن دست زد و در انتخاب همسر، گرفتار وسواس های بیهوده نشده است.

معیار های انتخاب همسر

معیارهای انتخاب همسر معمولا در نزد مردم، معیار انتخاب همسر چند چیز است: زیبایی، ثروت، كسب و نسب و متاسفانه برخی پدر و مادرهای جوانان با این معیارها دست به انتخاب می زنند. در حالی که اگر ظاهر جذاب فرد، یا داشتن ثروت، بدون وجود سایر معیارها، سبب علاقه و انتخاب باشد، به یقین اشتباه است. البته منظور از این کلام، مذمت و تنقیص زیبایی و ثروت نیست؛ بلکه منظور این است که در انتخاب همسر، نباید زیبایی و ثروت اصل باشد؛ بلکه همان گونه که به زودی تبیین می‌نماییم، شرط اصلی، ایمان است و امام صادق ما فرمودند: «هنگامی که مرد به خاطر مال و جمال زن با او ازدواج کند، به همان واگذار میشود، و امیرالمومنین می فرماید: دوستی اهل دنیا با کمترین عارضه و مشکلی از بین میرود.

چه بسا زیبایی که با بیماری و ثروتی که با سرقتی از بین برود؛ همچنین، اگرچه خانواده و حسب و نسب مهم است و اگر خانواده صالح باشد، به شرط صلاحیت فرزند می تواند در انتخاب انسان نقش داشته باشد؛ اما نباید فقط به موقعیت مالی یا اجتماعی خانواده تکیه کرد؛ پیامبر گرامی اسلام می فرمودند: «هر کس با زنی ازدواج کند و قصدش تفاخر و ریا باشد، خداوند عزوجل جز بر ذلت و خواری او نمی افزاید.

برخلاف برخی افراد که به دنبال نام و عنوان و فخرفروشی در ازدواج با خانواده های سرشناس هستند، از دوازده امام معصوم عالی مادر چند امام کنیزند! يعني لازم نیست خانواده نامدار و یا از اعیان باشد.

در انتخاب همسر، نیاز به معیارهای صحیح داریم. در این قسمت، از منظر آیات و روایات به تبیین و معیارهای صحیح انتخاب همسر می پردازیم، تا هر فردی با توجه به این معیارها و دقت در آنها، و پس از مشورت، با توکل بر خدای تعالی انتخاب نماید.

الف) دین و ایمان 

قرآن کریم «حیات طیبه» را در پرتو ایمان می داند؛ لذا در انتخاب همسر، «ایمان»، شرط اساسی است: (نساء،۲۵) چنانکه در جای دیگر قرآن کریم می فرماید: ((با زنان مشرك ازدواج نکنید، مگر آنکه ایمان بیاورند و کنیز با ایمان بهتر از زن آزاد مشرك است، هر چند از (زیبایی) او به شگفت آیید و به مشركان زن ندهید مگر آنکه ایمان بیاورند و همانا برده مؤمن بهتر از آزاد مشرك است هر چند از (مال و زیبایی) او شگفت زده شوید.))

پیام آیه شریفه این است که در انتخاب همسر، «ایمان» أصل است و نباید فریب جمال و ثروت و موقعیت را خورد؛ انسان باید تمایلات و غرایز خود را در مسیر مکتب کنترل و از ازدواج با غیر مسلمان پرهیز کند. کسی نباید این گونه فکر کند که من اول ازدواج می کنم و سپس او را مؤمن می کنم؛ بلکه این یک اصل قطعی است که: «ابتداء ، ایمان و پس از آن ازدواج.» چون گاهی مقام و ثروت یا زیبایی ظاهری کفار، انسان را گرفتار می کند؛ لذا قرآن می فرماید که اگر چه شرایط ظاهری یا مالی آنان و ... شما را شیفته کرده و به تعجب وادارد، نباید با آنان ازدواج کرد؛ چرا که وصلت با آنان زمینه ساز جهنم است.

ازدواج با همسران غیرمؤمن، می تواند تأثیر منفی بر تربیت فرزندان و نسل آینده انسان بگذارد، چنانکه می تواند انسان بی ایمان، همسرش را دچار انحراف نماید. آیه ای که ذکر کردیم، اگرچه درباره ازدواج با غیر مسلمانان است؛ ولی هر نوع معاشرتی که ایمان انسان را در معرض خطر قرار دهد، شامل می شود. نقش ایمان در مسایل خانوادگی و زناشویی تا آنجا مهم است که قرآن کریم می فرماید: ((ای کسانی که ایمان آورده اید! هرگاه زنان مؤمن (از شوهر کافر جدا شده) هجرت کنان نزد شما آمدند، آنان را از نظر ايمان) آزمایش کنید و خداوند به ایمان آنان آگاه تر است. پس اگر آنان را مؤمن تشخیص دادید، به سوی کار باز نگردانید، نه اینان برای آنان حلالند و نه آنان برای اینان حلال و آنچه را که شوهران کافر (برای این زنان) پرداخت کرده اند، (از قبيل مهریه) به آنان بپردازید و بر شما گناهی نیست که با اینان ازدواج کنید، به شرط آن که مهریه آنان را بپردازید و همسران کافر را به همسری نگاه ندارید و آنچه از برای آنان پرداخت کرده اید، از کار بگیرید همان گونه (اگر زن، مسلمان شده و به شما ملحق می شد، هزینه هایی را که شوهران کافر پرداخت کرده بودند، باید از شما درخواست نمایند. این حکم الهی است که خداوند میان شما مقرر داشته و خداوند آگاه و حکیم است.)) (ممتحنة، ۱۰)

امام باقر (ع) فرمودند: «ازدواج با زنان اهل کتاب (یهود و نصارا سزاوار نیست.»

در قرآن کریم، همسران مؤمن به «طيب» و همسران غیر مؤمن «خبيث» توصیف شده اند: «زنان پلید، سزاوار مردان پلیدند و مردان پلید، سزاوار زنان پلید. زنان پاك برای مردان پاك و مردان پاك برای زنان پاك .» (نور، ۲۶) این آیه نیز يك اصل کلی را مطرح می کنند که در انتخاب همسر باید دقت کرد و اصل را برایمان و پاکدامنی گذاشت، نه امور مادی.

چه بسیار انسان های کم بضاعت که از کمالات بالایی برخوردار بوده و شایسته ازدواج هستند و نباید فقر و محرومیت، مانع انتخاب ما گردد؛ چرا که فقر و بی پولی مادی عیب نیست.

امام باقر (ع) فرمود: «مردی نزد پیامبر اکرم کی آمد و از ایشان در خصوص ازدواج مشورت خواست؛ حضرت فرمودند: ازدواج کن و بر تو باد که با فرد متدین ازدواج کنی»

امام صادق (ع) فرمود: «هنگامی که مرد به خاطر مال و جمال زن با او ازدواج کند، به همان واگذار می شود و هرگاه به خاطر دینش با او ازدواج کند، خداوند مال و جمال را رزق او می سازد»

در دستورات دینی، از ازدواج با فاسق، به ویژه شارب الخمر نهی شده است. امام صادق مان می فرماید: «کسی که دخترش را به ازدواج شراب خوار در آورد، پیوند خویشاوندی خود را با دخترش قطع کرده است»؟

حسین بن بشار واسطی می گوید: ((نامه ای به أبا جعفر (ع) نوشتم و در خصوص ازدواج سؤال کردم. امام نوشت: " هرکس (از دختران شما خواستگاری نمود و شما دین و امانت او را پسندیدید؛ هر کس که باشد، به او زن بدهید و الا فتنه و فساد بزرگی در زمین واقع خواهد شد" ))

با توجه به اینکه مهمترین هدف ازدواج، ((تربیت نسل صالح)) است و راستی و درستی و پاکی والدین، عاملی مهم در تربیت اولاد است و طبق احادیث، در نسل های بعدی هم تأثیر دارد و نیکوکاری اجداد، موجب عنایت خداوند کریم، به ذریه آنان می شود؛ لذا باید به بعد «ایمان» توجه ویژه داشت. در این خصوص در فصول آینده و در بحث تربیت فرزند؛ ذیل عنوان «فرزندان صالح، پاداش مجاهدت والدين» نکاتی را بیان می نماییم.

ب) اخلاق خوب و خوش

 در روایات به ویژگی «اخلاق پسندیده» در انتخاب همسر اشاره شده است. در روایتی آمده است: مردی خدمت رسول گرامی می آمد و گفت: «همسری دارم که وقتی وارد خانه می شوم، به استقبال من می آید و وقتی خارج میشوم، مرا مشایعت می نماید و زمانی که مرا غمگین ببیند، می گوید: چه چیزی غمگینت کرده است؟ اگر غصه روزي ات را می خوری، غیر تو عهده دار روزی ات است و اگرغم آخرتت را می خوری، خدا غمت را زیاد کند.» رسول خدا این فرمودند: ((به همسرت بگو که او یکی از کارگزاران الهی است؛ و برای او اجر شهید است.))

در روایتی دیگر آمده که پیامبر اسلام که فرمودند: «پناه به خدا می برم از همسری که قبل از آنکه به سن پیری برسم، مرا پیر کند.»

امام صادق (ع) فرمودند: «در گزینش همسر، کسی را انتخاب کنید که متبسم و شاد باشد.»

ج) اصالت خانوادگی

از آنجا که قانون «وراثت» از اصول مسلم اسلامی و علمی است، ویژگی های والدین در ساختار شخصیت فرزندان مؤثر است. همان گونه که فرزندان در شؤون جسمی از پدر و مادر ارث می برند، در امور معنوی و حالات روحی نیز ارث می برند؛ مثلا پدر و مادری که شجاع، پاکدامن، با اراده و متدین می باشند، نقش زیادی در انتقال این صفات به فرزندان خود دارند و به عکس اگر ترسو، ناپاك، سست اراده و بی بند و بار باشند، مسلما زمینه ساز این صفات در فرزندان خود خواهند شد و به تعبیر قرآن کریم: «سرزمین پاك (و آماده)، گیاهش به اذن پروردگارش بیرون می آید؛ اما زمینی که خبيث (و شوره زار) است، جز محصولی اندك و بی فایده بیرون نمی دهد.» (اعراف، ۵۸)

قرآن کریم می فرماید: «زنان شما کشتزار شمایند، هرگاه بخواهید، به کشتزار خود درآیید...» (بقره، ۲۲۳) در این آیه، زنان به مزرعه و کشتزاری تشبیه شده اند که بذر مرد را در درون خود پرورش داده و پس از نه ماه ، گل فرزند را به جامعه تقدیم می کنند؛ از آنجا که بذر و زمین، هردو در تولید محصول نقش مهمی دارند؛ والدین نیز در شخصیت فرزند نقش آفرینی می کنند.

آیات و روایات متعددی به «اصل وراثت» و نقش والدین در شخصیت و آینده فرزندان اشاره دارد که به برخی از آنها اشاره می نماییم:

١- حضرت نوح لا پس از ۹۵۰ سال دعوت مردم، از خدای تعالی خواست که از کافران هیچ کس بر زمین باقی نگذارد؛ زیرا آنان جز گناهکار و کفرپیشه نمی زاینده این آیه، اشاره به قانون وراثت میکند که پدر و مادر ناپاك، موجب ایجاد فرزند ناپاك خواهد شد. 

۲ - يوسف (ع) در توجه دادن به اصالت خانوادگی خود، به پدران خود اشاره نمود: «پدرانم ابراهیم و اسحاق و یعقوب» (یوسف، ۳۸)

٣- از آنجا که صالح بودن پدر و مادر و خانواده ، در رفتار و کردار فرزند مؤثر است و از والدين و خانواده صالح، جز فرزند صالح انتظار نیست؛ لذا مردم با دیدن نوزادی همراه مریم نا به بدی او حکم کردند و در این سرزنش عجولانه، اشاره به اصالت و شرافت خانوادگی مریم خالی کردند و گفتند: «پدرت مرد بدی نبود و مادرت (نیز) بدکاره نبود.» (مریم، ۲۸) 

۴- در زیارت مطلقه امام حسین، وبعضی از زیارت های دیگر خطاب به امامان (ع) می خوانیم: «گواهی میدهم که تو نوری بودی در پشت های بلند مرتبه و در رحمهای پاك ، دوران جاهلیت بوسلیه پلیدی هایش تو را آلوده نساخت و تیره گی جامه هایش را بر تن تو نکرد»

[1]

 این عبارت معروف در زیارتنامه ها، اشاره به طهارت و پاکی پدران و مادران امامان معصوم نام دارد که آنها از هر نظر پاك بودند و قداست و پاکی را به ارث برده اند. 

۵- امیرمؤمنان علی (ع) در عهدنامه خود به مالک اشتر به افرادی که از «بیوتات صالحه» (از خانواده های صالح و پاك) برخاسته اند، تکیه کرده و می فرماید: «روابط خود را با افراد با شخصیت و اصیل و از خاندان های صالح برقرار ساز.» و در تعبیر دیگر می فرماید: «در میان کارگزارانت آنها را که با تجربه ترو پاك تر از خاندان صالح و پیشگام تر در اسلام هستند برگزین.»

[2]

 از این کلام استفاده می شود که در کارهای کلیدی باید افرادی را که از خاندان های پاك هستند، برگزید.

البته به لحاظ نقش کلیدی مادر در تربیت فرزند امام صادق (ع) می فرماید: «خوشا به سعادت کسی که مادرش پاکدامن و عفیف باشد.»

[3]

از قرآن کریم استفاده میکنیم که «پاکدامنی» از برجسته ترین کمالات زن است و پاکدامنی مادر می تواند او و فرزندانش را به بالاترین مقام ها برساند: «و (بیاد آور مریم را، آن) زنی که دامان خویش را پاك نگاه داشت، پس ما از روح خود در او دمیدیم و او و پسرش (عیسی مسیح) را نشانه ای برای جهانیان قرار دادیم.» (انبياء ، ۹۱) از مادری صالحه چون مریم علی فرزندی مثل عیسی (ع)  پدید می آید که قرآن کریم درباره او فرمود: «و از شایستگان است.» (آل عمران، ۴۶)

رسول اکرم و می فرمایند: «انسان تیره بخت در رحم مادرش تیره بخت است و انسان سعادتمند در رحم مادرش سعادتمند است.»

[4]

 یعنی انسان زمینه های سعادت و شقاوت را از والدین به ارث می برد.

در جنگ جمل که در سال ۳۶ هجری در بصره بین سپاه حضرت علی (ع) و سپاه عایشه و طلحه و زبیر واقع شد، على (ع) به فرزندش محمد حنفيه فرمود: پیش برو، اما او منتظر ماند تا تیراندازی دشمن تمام شود، آن وقت حمله کند. بار دیگر على ما به او فرمود: پیش برو! او حمله کرد، ولی بین تیرها و نیزه ها توقف نمود و از پیش روی بازایستاد. امام على ما به نزد او آمد و با پشت شمشیر به کتفش زد و فرمود: «يك رگ از مادرت در توست. (چون مادرت ترسو است )»

[5]

امیرمؤمنان علی پس از شهادت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) براساس وصیت آن حضرت تصمیم گرفت ازدواج کند؛ به برادرش عقیل که خانواده ها و قبایل را خوب میشناخت، فرمود: «می خواهم بانویی را برای من پیدا کنی که از خاندان شجاع و شیردل باشد.» عقیل عرض کرد: چنین زن را برای چه می خواهی؟ على (ع)  فرمود: برای اینکه دارای فرزند شجاع و دلیر گردد. عقیل گفت: چنین زنی در میان قبیله بنی کلاب وجود دارد و او فاطمه دختر حزام بن خالد بن ربيعه است. حضرت علی من با او ازدواج نمود و از او فرزندان رشید و قهرمانی به وجود آمدند که در کربلا به شهادت رسیدند، یکی از آنها حضرت عباس، قمربنی هاشم است. این فرزندان، شجاعت را از دو جانب (پدر و مادر) به ارث برده اند.

[6]

در خصوص انتخاب زن پاک و با اصالت خانوادگی نیز روایات فراوانی داریم. در اینجا به عنوان نمونه به چند روایت اشاره می کنیم:

پیامبر اکرم یا فرمودند: «مردم از سبزه هایی که بر زباله می روید بپرهیزید. گفتند: یا رسول الله مراد چیست؟ فرمود: زنان زیبارویی که در خانواده ای ناپاك روئیده اند.»

- « بنگر فرزند خود را در کجا قرار میدهی که خون، تأثیر خود را باقی میگذارد.»

- «برای نطفه های خود گزینش کنید؛ زیرا زنان، بچه هایی همانند برادران و خواهران خود به دنیا می آورند.»

همچنین، امیرالمؤمنین عان فرمودند: «خوش خویی ها، نشانه شرافت خانوادگی است.»

امام صادق ع نیز فرمودند: «با ریشه صالح پیوند برقرار کنید که خون، بسیار اثرگذار است.»

د) سلامت عقل و جسم سلامت جسم 

از نعمت های بزرگ الهی است. در روایت است: با کسانی که بیماریهای مسری دارند، مانند: جذام و سل و.... ازدواج نکنید. البته معلولیت های جسمی، مادرزادی یا در اثر حوادث و جنگها، مانعی برای ازدواج نیست و با اطلاع طرف مقابل از محدودیت های ناشی از معلولیت مشکلی ایجاد نمی کند. مگر آنکه فرد در مقام گمان یا فریب برآمده و عيوب جسمی خود را مخفی کند. اگرچه با سکوت و نگفتن باشد.

[7]

 در این صورت، احکام و شرایط خاص خودش را دارد که در کتب فقهی بیان گردیده است.

در روایات توصیه شده است از انتخاب همسر کودن و کم خرد پرهیز گردد؛ چه بسا این سفارش با توجه به نقش تربیتی مادر و شیر او در تغذیه کودک باشد؛ چنانکه در کتب فقهی آمده است «گزینش دايه احمق، برای شیردادن نوزاد و ازدواج با زن احمق کراهت دارد.»

امیرمؤمنان علی (ع) فرمودند: «از ازدواج با زن کم عقل بپرهیزید، زیرا مصاحبت با او بلا است و فرزند او در مسیر) تباهی است.»

[8]