جايگاه خانواده
هدف اساسى دين اسلام، تربيت انسان‏ها و تامين سعادت بشر در تمام ابعاد وجودي ، در تمام مراحل زندگى است. پيامبران الهى به ويژه پيامبر اسلام‏(ص) ، براى اين هدف مقدس مبعوث شده و در اين راه نهايت‏ سعى خود را مبذول نموده‏ اند و در انجام اين ماموريت،‏به نيازها، ويژگى‏ها و علايق فطرى بشر به عنوان يك اصل مسلم توجه فراوان داشتند. به همين جهت دستورات تربيتى اسلام و فرهنگ حيات بخش اهل بيت‏( ع ) ،دقيقا در راستاى پرورش فطرى انسان‏ها،تدوين شده است. خداوند متعال براى تربيت افراد بشر، كانون پر مهر خانواده را بهترين محيط تربيتى انسان قرار دادهاست. در اين مقاله به بررسى راههاى تقويت عواطف اعضاى خانواده ، در پرتو سيره و سخنان اهل بيت‏(ع) مى ‏پردازيم.
راههاى تقويت عواطف در خانواده
1 - گفت وگوهاى محبت‏ آميز:
يكى از راههاى استحكام بنيان خانواده ، توجه به ارتباط كلامى است. سخنان عاطفى و بهره‏ گيرى از كلمات دلنشين و خطاب‏هاى شايسته و محبت‏آميز،مخاطب را جذب مى‏كند. خواسته يا ناخواسته از گوينده راضى شده،و در دلش نوعى احساس محبتنسبت‏ به او ايجاد مى‏شود.
اگر در خانواده‏اى مرد يا زني با عبارات زيبا و دلپذير همسرش را صدا كند، علاوه بر اين كه به فرزندان چگونه سخن گفتن را مى‏آموزد، در قلب او جايگاه ويژه‏اى خواهد يافت. اميرمؤمنان (ع ) مى‏فرمايد: «اجملوا فى الخطاب تسمعوا جميل الجواب(1)،زيبا سخن بگوييد تا سخن زيبا بشنويد.»
خطاب‏هاى ملاطفت‏ آميز و دلربا، روح را نوازش داده و همسر را تحت تاثير قرار مى‏دهد. بعضى از عبارات، آن قدرزيبا هستندكه هرگز تا آخرعمر فراموش نمى ‏شوند.
رسول گرامى اسلام (ص) با توجه به اين نكته فرمودند: « قول الرجل للمراة انى احبك لا يذهب من قلبها ابدا.(2)مردى كه به زنش بگويد: من ترا دوست دارم، [اثر اين سخن] هرگز از دل زن بيرون نمى ‏رود.» اساسا مرد و زن مسلمان بايد زبان خويش را به سخن نيك عادت دهند، زيرا انسان فطرتااز عبارت‏هاى جذاب و پرمهر استقبال مى‏كند و نسبت‏ به انسان‏هاى نيكو سخن، در دل احساس محبت مى‏نمايد.
2 - صدا كردن با بهترين نام:
صدا كردن همسر با نامى كه بيشتر دوست دارد، در ايجاد انس و الفت در ميان زوجين تاثير به سزايى خواهد داشت. پيامبر گرامى اسلام( ص )توصيه فرمودهاند كه براى افزايش مهر و صفا در ميان مسلمانان، همديگر را با نام زيبا و محترمانه صدا بزنند: «ثلاث يضفين ود المرء لاخيه المسلم يلقاه بالبشر اذا لقيه و يوسع له فى المجلس اذا جلس اليه و يدعوه باحب الاسماء اليه; (6)سه چيز دوستى و محبت‏ بين دو مسلمان را افزايش داده [و صفا و صميميت را در ميان آن‏ها تقويت مى‏كند.] 1. هنگام ملاقات، با خوشرويى و چهره‏اى گشاده برخورد كند. 2. اگر مى‏خواهد در كنار او بنشيند برايش جا باز كند. 3. به بهترين نامى كه دوست دارد او را صدا بزند.»
3 - سلام كردن به همديگر:
طبق آموزش‏هاى اسلام، سلام كردن با صداى رسا و واضح و با آهنگى عاطفى و جذاب موجب تقويت روابط بين زن و شوهر خواهد شد. سلام با لحنى عاطفى، كينه‏ها را از بين برده ، روحيه را تقويت كرده و دل‏ها را به هم نزديك مى‏نمايد. سلام دادن به جمع خانواده و به ويژه زن و شوهر به يكديگر، نشاط آور و فرح ‏بخش است.
امام صادق عليه السلام فرمود: «يسلم الرجل اذا دخل على اهله(3); وقتى شوهر به خانه وارد مى‏شود ، بايد به اعضاى خانواده (به ويژه همسرش) سلام كند.»
4 - اظهار علاقه و ابراز محبت :
زوج جوانى كه با هم پيمان زناشويى مى‏بندند، معمولا بر مبناى علاقه درونى و عشق پاكى است كه به يكديگر دارند. اما آنچه كه در اسلام تاكيد شده، بنيان خانواده را تقويت مى‏كند و محبت و الفت را ميان زوج جوان افزايش مى‏دهد، اظهار و ابراز آن است.
امام صادق‏عليه السلام مى‏فرمايد: «اذا احببت رجلا فاخبره بذلك فانه اثبت للمودة بينكما;(4)هرگاه شخصى را دوست داشتى، دوستى خود را به او اعلام كن ، زيرا اين عمل انس و الفت را بين شما پايدارتر مى‏كند.»
5 - دلجويى، استقبال، بدرقه:
خانوادهبراي انسانكانون آرامش و راحتىاست.مردى كه بيرون ازمنزل با انواع مشكلات درگير است و با ناملايمات فراوانى برخورد مى‏كند، دوست دارد هنگام برگشت ‏به خانه كسى از او دلجوئى كند، حرف دلش را بشنود و با سخنان آرام بخش خود،مرهم دردهاى انباشته دل او باشد. دلش مى‏خواهد هنگامى كه در منزل را باز مى‏كند، كسى با چهره‏اى گشاده، لبى خندان و لحنى عاطفى از او استقبال نموده و آنچه را كه در دست دارد ، با تكريم از او تحويل بگيرد و اين فرد جز همسر صالح و مهربان او فرد ديگرى نخواهد بود. در اين صورت چنين زنى از دوستان خدا بوده و پاداش بزرگى خواهد داشت.
مردى به محضر رسول خدا صلى الله عليه وآله آمده و عرضه داشت: «يا رسول‏الله! من همسرى دارم كه هرگاه وارد خانه شوم به استقبالم مى‏آيد و چون مى‏خواهم از منزل بيرون روم مرا بدرقه مى‏كند. هر گاه مرا اندوهگين ببيند مى‏گويد: چه چيز تو را اندوهگين كرده؟ اگر براى مخارج زندگى‏ات ناراحتى، مطمئن باش كه ديگرى (خداوند) عهده ‏دار آن است و اگر براى آخرت [و گرفتارى‏هاى قبر و قيامت] غصه مى‏خورى، خداوند اندوهت را زياد كند. (و بايد چنين باشى.) رسول خدا(ص)فرمودند: خداوند [در روى زمين] كارگزارانى دارد و اين زن يكى از آن‏ها است. براى او نصف پاداش شهيد مى‏باشد.»(5)
على(‏ع ) در مورد بانوى بانوان و همسر نمونه تاريخ مى‏فرمايد: «به خدا سوگند بعد از ازدواج با فاطمه‏(س) بر او خشمگين نشدم و او را به كارى مجبور نكردم . و او مرا ناراحت نكرد و هيچگاه با من مخالفت ننمود، وقتي به او نگاه مى‏كردم تمام غم و اندوه‏هاى دلم برطرف مى‏شد.»(6)
6 - همدلى در انتخاب نوع غذا:
هماهنگى و همدلى در انتخاب نوع غذا از جمله عواملى است كه ارتباط زن و شوهر را تقويت كرده و بنيان خانواده را استحكام مى‏بخشد. اگر زوجين در مساله غذا و خوراك تفاهم داشته باشند و شرايط همديگر را مراعات كنند، بسيارى از مشكلات و اختلافات خانواده‏ها حل مى‏شود. اگر مرد غذايى را دوست دارد وانتظار دارد كه در منزلش تهيه شود، مى‏تواند علاوه بر اين كه لوازم مورد نياز را تهيه مى‏كند، همسر خويش را از آن آگاه سازد. ولى اگر براى او فرقى نمى‏كند، كه معمولا هم شوهران مسلمان و متعهد چنين اند و در مورد غذاى روزانه خويش سخت‏گيرى و موشكافى نمى‏كنند، در اين صورت از غذاى تهيه شده استفاده كرده و با كمال متانت و بزرگوارى از همسر هنرمند خويش قدردانى و تشكر مى‏نمايد و با بهانه‏هاى مختلف زحمات وى را ناديده نمى‏گيرد. رسول اكرم (ص) فرمود: «المؤمن ياكل بشهوة عياله والمنافق ياكل اهله بشهوته; (7)انسان با ايمان، مطابق ميل و خواسته عيالش غذا مى‏خورد و خانواده انسان منافق، مطابق ميل و خواسته وى غذا مى‏خورند.»
در سيره و روش(ص) آمده است كه آن حضرت هيچگاه در مورد انتخاب نوع غذا سختگيرى نمى‏كرد و با خانواده‏اش همراه مى‏شد: «رسول خدا(ص)از هر نوع غذا مى‏خوردند و غذايى كه خداوند برايش حلال نمودهبود ،‏ به همراه خانواده و خدمتگزارشان تناول مى‏كردند.»(8)
در جاي ديگرپيامبرخدا(ص)فرمودند: «خير نسائكم الطيبة الطعام; (9)بهترين زنان شما زنى است كه غذاى پاكيزه و دلپسند درست كند.»
7 - فراهم نمودن مخارج خانواده:
مردبه عنوان مدير خانواده، مسؤوليت فراهم كردن وسائل مورد نياز از قبيل خوراک و پوشاک و... اعضاى خانوادهراعهدهدارد. در اين مورد اگر مردان با ايمان وظيفه خويش را در مورد به دست آوردن روزى حلال و پاكيزه به خوبى‏انجام دهند، مقامي بس بلند، در پيشگاه خداوند متعال كسب خواهند نمود.
امام باقر(ع ) فرمودند: «من طلب الرزق فى الدنيا استعفافا عن الناس و سعيا على اهله و تعطفا على جاره لقى الله عزوجل يوم القيامة و وجهه مثل القمر ليلة البدر; (10)هر كس در دنيا به دنبال روزى حلال برود،به قصد اين كه نيازمند و محتاج ديگران نباشد و مخارج زن و فرزندش را تامين نمايد و به همسايه‏ها [و همنوعان مستمند خود] يارى رساند، چنين فردى در روز قيامت ‏با سيمايى [نورانى] مانند ماه شب چهارده با خداوند ملاقات خواهد كرد.» و امام صادق‏(ع ) نيزفرمودند: «الكاد على عياله من حلال كالمجاهد فى سبيل‏الله; (11)مرد تلاشگرى كه براى تهيه روزى حلال و مشروع براى خانواده‏اش مى‏كوشد، مانند مجاهدى است كه در راه خدا جهاد مى‏كند.» امام رضا عليه السلام نيز فرمودند: «كسى كه از فضل و عنايت پروردگار به دنبال روزى حلال مى‏رود به اندازه‏اى كه مخارج خانواده خود را تامين كند، از رزمنده‏اى كه در راه خداوند متعال جهاد مى‏كند پاداش افزونترى دارد.»(12)
8 - هديه دادن به همسر:
احترام به شخصيت افراد، در وجود آنان عشق و محبت مى‏آفريند. هديه دادن نوعى احترام به طرف مقابل محسوب مى‏شود و انسانى كه هديه را مى‏گيرد بى‏اختيار و از روى فطرت خدادادى خويش، مهر و محبت هديه دهنده را در دل خود جاى مى‏دهد. اين نكته در روابط زناشويى از اهميت‏خاصى برخوردار است و عامل مهمى در ايجاد انس و الفت و هم گرايى نسبت ‏به زن و مرد به شمار مى‏رود .
پى‏ نوشت‏ها:
1) غررالحكم، ص 436.
2) وسائل الشيعه، ج 20، ص 23.
3) بحارالانوار، ج 76، ص 2.
4) اصول كافى، ج 2، ص 644.
5) وسائل الشيعه، ج 20، ص 32.
6) مناقب خوارزمى، ص 354.
7) جامع‏السعادات، ج 2، ص 145.
8) مكارم الاخلاق طبرس، ص 26.
9) الكافى، ج 5، ص 325.
10) التحفة السنية جزايرى، ص 227.
11) من لا يحضره الفقيه، ج 3، ص 124.
12) الكافى، ج 5، ص 88.