الف ) سفارش به اطاعت ازآنان 

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلي الله عليه و آله و سلم : اَلْعَبْدُ الْمُطِيعُ لِوَالِدَيْهِ وَلِرَبِّهِ فِي أَعْلَى عِلِّيِينَ.

ينابيع الموده ، ج 2 ، ص 74 / كنزالعمال ، ج 16 ، ص 467

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم فرمودند : بنده اي كه مطيع پدر و مادر و مطيع خداوند باشد جايگاهش برترين جايگاه است.

ب ) اگر والدين ما را به دست برداشتن از باورهاي صحيح امر نمايند ، اطاعتشان ممنوع است

1 . هرگز نبايد رابطه ما با پدر و مادر مقدّم بر رابطه ما با خداوند متعال و مكتب باشد.

2 . وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حُسْناً وَ إِنْ جاهَداكَ لِتُشْرِكَ بِي ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ  وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِي الصَّالِحِينَ .

سوره العنكبوت (29): آيات 8 تا 9

ما به انسان توصيه كرديم كه به پدر و مادرش نيكى كند، و اگر آنها تلاش كنند كه براى من شريكى قائل شوى كه به آن علم ندارى، از آنها اطاعت مكن، بازگشت همه شما به سوى من است، و شما را از آنچه انجام مى‏داديد با خبر خواهم ساخت .

ج ) اگر والدين به ترك و اجب و يا انجام حرام امر كنند ، اطاعتشان ممنوع است

1 . فِيمَا كَتَبَ الرِّضَا عليه السلام  لِلْمَأْمُون لعنه الله : بِرُّ الْوَالِدَيْنِ وَاجِبٌ وَ إِنْ كَانَا مُشْرِكَيْنِ وَ لَا طَاعَةَ لَهُمَا فِي مَعْصِيَةِ الْخَالِق‏ .

بحارالأنوار ، ج 71 ، ص 72

در چيزهايي كه حضرت رضا عليه السلام به مأمون لعنة الله عليه نوشتندآمده است : احسان و نيكي به پدر و مادر واجب است اگرچه مشرك باشند و در معصيتِ پروردگار نبايد از آنان اطاعت كرد .

2 . سؤال : اينجانب تنها پسر خانواده هستم، اكنون كه تكليف شرعى شده كه به جبهه بروم، والدينم مخالفت مى‏كنند، البتّه ايشان معتقد به اسلام و انقلابند، ولى چون مادرم دچار ناراحتى قلبى است مرا از رفتن منع مى‏كنند، آيا مجاز هستم كه بدون توجّه آنان به جبهه بروم؟

جواب : تا موقعى كه جبهه ‏ها نياز به نيرو دارند، شركت در جبهه واجب است و اذن والدين شرط نيست.

استفتاءات امام ، ج‏1، ص: 496 ، سؤال 14

3 . سؤال : جوانى هستم بيست ساله، علاقه زيادى به شركت در جنگ داشته و دارم ولى پدر و مادرم به علّت اين كه من تنها فرزند خانواده هستم، با رفتن من به جبهه مخالفت مى‏كنند، البتّه من مى‏توانم بدون اجازه آنها و به زور بروم ولى فكر كردم رفتن من از نظر شرعى شايد اشكال داشته باشد و در قيامت مورد باز خواست قرار گيرم! لطفا تكليف مرا روشن كنيد!

جواب : تا موقعى كه جبهه ‏ها نياز به نيرو دارند، اجازه والدين شرط نيست‏ .

استفتاءات امام ، ج‏1، ص: 496 ، سؤال 15

4 . سؤال - پدر اينجانب به جبهه رفته و مرا تا بازگشت خود از رفتن به جبهه منع نموده است وظيفه اينجانب را طبق فتواى امام در شرايط فعلى مرقوم فرمائيد؟

جواب - اگر با مراجعه به مسؤولين محرز شود حضور شما در جبهه لازم است منع پدر مانع نيست.

 استفتاءات امام ، ج‏1، ص: 505 ، سؤال 40

5. سؤال - خواهرى علاقه‏مند به حجاب است، ولى پدر و مادرش (كه در ظاهر مسلمان هستند ولى در عمل مخالف) با حجاب دختر مخالفت مى‏كنند، و در صورت «پوشش» به او انواع تهمت ها و بر چسب ها مى‏زنند. حكم خداوند در اين مورد چيست؟

جواب‏ - در رعايت حجابِ واجب رضايت پدر و مادر معتبر نيست، و اگر او را أمر مى‏كنند كه حجاب نداشته باشد دستور آنها را مخالفت كند و حجاب را مراعات نمايد.

استفتاءات امام ، ج‏3، ص: 256 ،  سؤال 28

سؤال 796: اگر روزه‏دار باشم و مادرم مرا وادار به خوردن غذا یا نوشیدن کند، آیا روزه‏ام باطل می‏شود؟

جواب : خوردن و آشاميدن روزه را باطل مى‏کند، هرچند بر اثر درخواست و اصرار شخص ديگرى باشد.

سايت رهبري

ياد سپاري مهم

از مطالبِ قبل يك اصل كلى استفاده مى‏شود كه هيچ چيز نمى‏تواند بر ارتباط انسان با خدا حاكم گردد كه آن مقدم بر همه چيز است، حتّى بر پيوند با پدر و مادر كه نزديكترين پيوندهاى عاطفى است. حديث معروف‏ « لا طاعة لمخلوق فى معصية الخالق ؛ اطاعت از مخلوق در عصيان خالق روا نيست » كه از امير مؤمنان على عليه السلام نقل شده معيار روشنى را در اين مسائل به دست مى‏دهد «1»، ولي در سوره لقمان بعد از عدم اطاعت در مورد امرِ به شرك مى‏فرمايد:  « وَ صاحِبْهُما فِي الدُّنْيا مَعْرُوفاً ؛ يعني در عين اينكه دعوت آنها را به شرك مپذير در امور دنيا نسبت به آنها ارفاق كن و در معاشرت با آنها به نيكى عمل نما » ؛ زيرا مبادا كسى چنين تصور كند كه مخالفت با پدر و مادر در مورد دعوت به شرك، دليل بر بد رفتارى با آنها است، و اين نهايت تاكيد اسلام را در مورد احترام به پدر و مادر ثابت مى‏كند.

    ر . ك : تفسير نمونه، ج‏16، ص 217

 (1)" نهج البلاغه" كلمات قصار جمله 165.

د ) در غير مواردِ اطاعت ممنوع آيا اطاعتِ آنان مطلقاً واجب است يا در صورتي كه مخالفت سببِ ناراحتي و اذيّت آنان گردد ؟

   اگر مخالفت سببِ ناراحتي و اذيّتِ آنان گردد به فتواي همه حرام است  [ مگر آن چه از فرزند مي خواهند سببِ عسر و حرج و سختي فراوان بر فرزند باشد و يا متضمّن ضررفوق العاده ي ديني يا دنيوي گردد ] و امّا اگر سببِ ناراحتي و اذيّت نشود مورد اختلاف است به طور مثال :

1 . سؤال : اطاعت از پدر و مادر تا چه حد بر فرزند لازم است و آيا اجداد و جدّات هم حكم پدر و مادر را دارند ؟

جواب : در اموري كه انجام آن موجب ناراحتي آنهاست از حيث شفقتِ پدر و مادري اطاعت شود و فرقي بين پدر و مادر و اجدادِ او نيست .

رساله مؤسسه نشر آثار امام ، مسائل متفرقه ، سؤال 85

3 . مسأله : سفري كه واجب است مانند سفرِِ حجِِ واجب ، نهي والدين اثري ندارد و امّا سفرِ غيرِ واجب اگر مخالفت با آنان سببِ ناراحتي و اذيّتِ آنان گردد حرام است و انسان بايد در آن سفر نماز را تمام بخواند و روزه هم بگيرد .

ر . ك : توضيح المسائل مراجع ، مسأله 1295

4 . مسأله : روزه ي مستحبّى اولاد اگر اسباب اذيت پدر و مادر يا جدّ شود جايز نيست بلكه اگر اسباب اذيت آنان نشود ولى او را از گرفتن روزه ي مستحبّى جلوگيرى كنند احتياط واجب آن است كه روزه نگيرد.

توضيح المسائل مراجع ، مسأله 1741

ه ) در  واجبات كفايي ( مانند جهاد  و دفن ميّت مسلمان و ...) اگر به اندازه  كافي نيرو باشد و پيشقدم شدنِ فرزند سببِ اذيّت آنان گردد نبايد پيشقدم گردد

1 . عَنْ جَابِرٍ قَالَ أَتَى رَجُلٌ رَسُولَ اللَّهِ صلي الله عليه و آله و سلم فَقَالَ : إِنِّي رَجُلٌ شَابٌّ نَشِيطٌ وَ أُحِبُّ الْجِهَادَ وَ لِي وَالِدَةٌ تَكْرَهُ ذَلِكَ فَقَالَ لَهُ النَّبِيُّ صلي الله عليه و آله و سلم : ارْجِعْ فَكُنْ مَعَ وَالِدَتِكَ فَوَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ نَبِيّاً لَأُنْسُهَا بِكَ لَيْلَةً خَيْرٌ مِنْ جِهَادِكَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ سَنَةً .

الكافي ، ج 2 ، ص 163  ،  باب البر بالوالدين

جابر نقل كرده است : شخصي به پيامبر اكرم  صلي الله عليه و آله و سلم عرض كرد : من جواني با نشاط هستم . دوست دارم در راه خدا به ميدان جهاد قدم بگذارم ولي مادري دارم كه حضور مرا در ميدان جهاد خوش ندارد پيامبراكرم صلي الله عليه و آله و سلم فرمودند : برگرد و با مادرت همراه باش . قسم به آن خدايي كه مرا به پيغمبري مبعوث كرد ، ارزشِ يك شب حضور تو نزد مادرت و انس او به تو ، از يك سال حضور در ميدان جهاد بيشتر است [ البتّه روشن است كه اين مسأله در جايي است كه نيروي رزمنده در جبهه به مقدار لازم وجود دارد ].

2 . عن معاوية بن جاهمة عن أبيه : قال : أتيت رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم أستشيره في الجهاد فقال النبي صلى الله عليه و آله وسلم : ( ألك والدان ؟ ) قلت : نعم قال : ( الزمهما فإن الجنة تحت أرجلهما ) .

ميزان الحكمه ، ج 10 ، ص 713

شخصي به نام معاويه ين جاهمه نقل كرده است كه خدمت رسول خدا صلي الله عليه و آله وسلم رفتم تا در موردِ شركت در جهاد مشورت كنم . حضرت پرسيدند آيا پدر و مادرت هستند ؟ عرض كردم : آري . فرمودند : در خدمتِ آن دو باش ؛ زيرا بهشت زي پاي آن دو مي باشد .

3 . در صورتي كه انجام گرفتن واجبات كفائيّه توسطِ ديگران معلوم يا مظنون باشد والدين مي توانند فرزند خود را از آن واجباتِ كفائيّه منع نمايند .

و ) اگراطاعتِ از آنان مستلزم ترك مستحب و يا انجام مكروهي باشد و مخالفتِ فرزندسببِ ناراحتي آنان گردد ، اطاعتشان  لازم است

1. اطاعت والدين از واجبات مهمّه ي شرعيّه است در جميع امور مباحه و مستحبّه و مكروهه كه اگر امر كردند واجب مي شود و اگر نهى كردند حرام مي شود .

  أطيب البيان في تفسير القرآن، ج‏8، ص: 239

2 . قال بعضهم تجب عليه طاعتهما في كل فعل و إن كان شبهة فلو أمراه بالأكل معهما في مال يعتقده شبهة أكل لأن طاعتهما واجبة و ترك الشبهة مستحب .

بحارالأنوار ، ج 71 ، ص 36 

بعضي از علما فرموده اند : اطاعتِ از والدين حتّي در شبهات واجب است ؛ بنابراين اگر از او بخواهند كه با آنان از غذاي شبهه ناكي استفاده نمايد بايد اطاعت نمايد ؛ زيرا تركِ شبهه مستحب ولي اطاعت از آنان واجب است .

 بحارالأنوار ، ج 71 ، ص 36

3 . پدر و مادر در زماني كه وقتِ نماز وسعت دارد اگر فرزند را به كاري امرنمايند ، بايد نماز را تأخير انداخته و امرِ آنان را اطاعت نمايد

بحارالأنوار ، ج 71 ، ص 36

ز) تا زنده ايم بايد مطيع ِ آنان باشيم

سؤال : اطاعتِ والدين تا چه زماني واجب است ؟

جواب : هميشه واجب است ؛ يعني اگر فرزند ، پيرهم شده باشد بايد از پدر و مادر اطاعت كند .

جامع الاحكام ، ج 2 ص 104 ، سؤال 1517

ح ) وظيفه ي فرزند در مخالف بودن ِ خواسته ي پدر و مادر  با يكديگر

  در صورت مخالف بودنِِ خواسته هاي پدر و مادر ، اگر خواست يكي از آن دو خلافِ شرع است بايد از او اطاعت ننمايد و اگر خواست هردو شرعي است در صورتي كه فرزند بتواند طوري عمل كند كه نظرِهردوجلب شود ، بايد چنين كند و اگر جمع كردن ميان نظرِ آن دو ممكن نيست بعضي از فقهاء فرموده اند : مخيِّر است يعني از هركدام اطاعت كند به وظيفه اش عمل نموده است و بعضي از فقها فرموده اند : بايد آنكه مهمّ تر است اختيار نمايد و بعضي فرموده اند : رضايتِ مادر را مقدّم بدارد .

1 . در ارتباط با بحث مشروع بودن به صراط النجاه ، ج3 ، سؤال 300 رجوع شود .

2 . مرحوم محمّد تقى فلسفى واعظ شهير ايران زمين در خاطرات خود علّت منبرى شدن خود را جمع نمودن بين دو نظر پدر بزرگوار و مادر مكرّمه‏شان مى‏دانند كه خواسته‏اند هر دو را راضى نگهدارند: علّت منبرى شدنِ من خواست مادرم طوبى خانم دختر مرحوم آقا ابوالحسن
تاجر اصفهانى ساكن تهران بود. در آن زمان خانواده‏ها به روحيّات و اخلاقيّات فرزندان خود بسيار توجّه داشتند. به دخترها قرآن و دعا خواندن ياد مى دادند، ولى نه نوشتن در كار بود و نه خواندن كتب متفرّقه. مادرم نيز از همان قبيل بود. او خيلى بزرگوار و پر عاطفه بود و تا جايى كه دستش مى رسيد به ضعفا كمك مى كرد. به امور دينى هم علاقه‏ى فراوان داشت و به شرحى كه خواهم گفت، علّت منبرى شدن من هم خواست مادرم بود. حتى مدّتى بين او و پدرم در اين‏باره گفت‏وگو بود. پدرم معتقد بود كه من بايد درس بخوانم و مادرم مى گفت كه بايستى منبر بروم. عاقبت پدر و مادر توافق كردند كه از صبح شنبه تا غروب چهارشنبه، وقت من براى درس خواندن در اختيار پدر باشد؛ و از شب پنج‏شنبه تا روز جمعه اوقات تعطيلىِ درس طلبگى اختصاص به منبر داشته باشد. بدين ترتيب، مادرم كه عاشق حضرت ابا عبدالله عليه‏السلام بود، به آرزوى خويش رسيد و مرا در مسير خطابه و منبر قرار داد.

خاطرات و مبارزات حجه الاسلام و المسلمين فلسفي ، مركز اسناد انقلاب اسلامي ، ص 40

3 . در ارتباط با بحث مخيّر بودن به صراط النجاه ، ج3 ، سؤال 300 رجوع شود

4 . سؤال :‌ مقامِ مادر بالاتر است يا پدر ؟ در مقامِ تعارض بين امرِ پدر و مادر ، كدام را ترجيح مي دهيم ؟

جواب : مقامِ هر دو والاست و تا مي توانيد در ميان آن دو جمع كنيد و در صورتي كه امكان نداشته باشد بر حسبِ اهميّت موارد بايد عمل كرد و آنچه مهم تر است مقدّم شود .

استفتائات جديد ، آيت الله مكارم ، ج 3 ، ص سؤال 1563

5 . سؤال : آيا پدر نسبت به مادر در رابطه با فرزند، ذى حق‏تر و داراى اولويت است؟ و اگر پدر يا جدّ پدرى اولويّتى ندارند بلكه پدر و مادر هر دو به يك مقدار صاحب حق هستند، آيا هنگام اختلاف، قول پدر مقدّم است يا قول مادر؟

جواب : پاسخ با اختلاف حقوق مختلف مى‏شود، ولايت بر صغير به عهده پدر و جدّ پدرى است و حضانت فرزند پسر تا دو سالگى و فرزند دختر تا هفت سالگى با مادر است و بعد از آن با پدر است و حقّ اطاعت و حرمت اذيّت پدر و مادر توسط فرزند به يك مقدار است و فرزند بايد حال مادر را بيشتر مراعات كند، در روايات وارد شده كه بهشت زير پاى مادران است .

    أجوبة الاستفتاءات رهبري ، سؤال 1504

6 .  سؤال: پسر مى‏خواهد كه عمل سنت بكند، مثل روزه و زيارت و قرآن، پدر راضى نباشد به اين مرتبه كه اگر امروز پسر من روزه سنّت بگيرد، از او راضى نيستم و مادر بگويد كه پسر من امروز را اگر روزه نمى‏گيرد از او راضى نمى‏شوم. آيا در اين صورت پسر به قول پدر عمل كند يا به قول مادر؟

جواب: هر گاه مردّد شود ميان رضا جويى پدر و مادر و جمع ممكن نباشد دور نيست كه رضاى والده را مقدّم دارد بر رضاى پدر.

 جامع الشتات في أجوبة السؤالات(للميرزا القمي)، ج‏1، ص: 241

ط )   كساني كه اطاعتِ  آنان بر اطاعتِ والدين مقدّم است

سؤال : آيا با وجود اين كه احسان به والدين واجب است آگر شوهر اجازه ي رفتن به منزل آنها را ندهد آيا مي شود بدون اذن او به منزلِ والدين رفت ؟

جواب: شوهر مي تواند زن را از رفتن به خانه ي پدر منع كند امّا نمي تواند از احسان به وي منع كند چون احسان اعم از رفتن به خانه است .

جامع المسائل ، ج 1 ، سؤال 1632