دوازدهم :پرهيز از منّت نمودن

1 . رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم  از براء بن عازب پرسيدند  كه : اى براء، خرجى دادن به مادرت چگونه است؟ و براء مردى بود كه به زن و فرزند خود از نظر خرجى گشايش مى‏داد، رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم  مى‏خواست بداند آيا به مادرش هم گشايش مى‏دهد، و يا تنگ مى‏گيرد؟ براء عرضه داشت وضع بسيار خوبى دارد، رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم  فرمود: خرج كردن براى اهل و اولاد و خادم، صدقه است، بايد متوجّه باشى كه با منّت نهادن و اذيّت كردن به آنان اجر اين صدقه را باطل نكنى.

ترجمه تفسير الميزان ، ج 2 ، ص 618

2 . منّت آن عملى است از صاحب احسان كه احسانش را ناگوار سازد، مثل اينكه به آن شخصى كه احسان كرده بگويد: « اين من بودم كه چنين و چنان احسانى به تو كردم » ويا «اگر من نبودم بيچاره مى شدى و آبرويت مى رفت» يا «آبرو و سرمايه ات مرهون من است» و يا ....

3 . قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلي الله عليه و آله و سلم : مَنْ أَسْدَى إِلَى مُؤْمِنٍ مَعْرُوفاً ثُمَّ آذَاهُ بِالْكَلَامِ أَوْ مَنَّ عَلَيْهِ فَقَدْ أَبْطَلَ اللَّهُ صَدَقَتَهُ .

وسائل‏الشيعة ، ج 9 ، ص 454

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم فرمودند : هر كس به مؤ منى نيكى نمايد و سپس او را با سخن آزار دهد يا بر او منّت نهد، صدقه اش را باطل ساخته است .

4 . قَالَ اَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عليه السلام : إِنَّ الْمَنَّ يُبْطِلُ الْإِحْسَان‏ .

نهج‏البلاغة ، نامه 53

حضرت اميرمؤمنان عليه السلام مي فرمايد :براستي منّت ، نيكي و احسان را باطل مي نمايد .

5 . اگرشخص آنچه را كه حقِّ پدر و مادراست ، تهيّه كرد، منّت هم نبايد بگذارد. منّت نهادن بر خرج كردن ها، هم شيرينى آن خرج و هزينه را به زهر تبديل مى كند، هم اجر و ثواب آن را از بين مى برد.

6 . گذشت از لغزش و اشتباهات ديگران به چند صورت ممكن است انجام گيرد، گاه صرفا گذشت است ، امّا گاهى اين گذشت همراه با منّت نهادن و آزار و اذيت ، يا همراه با سخت گرفتن مى باشد. اما گاهى هم گذشت به گونه اى انجام مى گيرد كه آن را ((زيبا و نيكو)) مى گرداند .

سيزدهم  : حفظ حرمتِ آنان را نمودن

حفظ حرمتِ آنان مصاديق زيادي دارد كه در زير به برخي از آنان مي پردازيم :

 (1) . هنگام راه رفتن پشتِ سرشان حركت نمودن

شرح رساله حقوق نراقي ، ص 298

 (2) . پا شدن به احترام آنان وقتي وارد مي شوند

عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عليه السلام أَنَّهُ قَالَ : قُمْ عَنْ مَجْلِسِكَ لِأَبِيكَ وَ مُعَلِّمِكَ وَ لَوْ كُنْتَ أَمِيراً .

مستدرك‏الوسائل ، ج 15، ص 203

حضرت امير مؤمنان عليه السلام مي فرمايند : جلوي پاي پدر و معلّمت بلند شو اگرچه امير كشور باشي .

(3) . محترمانه صدا زدنِ

صدا زدنِ محترمانه والدين را بايد در حديث شريف كساء بياموزيم كه خانواده رسالت چگونه پدر و مادر را مي خوانند ؛ وجودِ مبارك فاطمه زهرا عليهاالسلام به پدر خطاب نمي كند « يا أب » و « يا أبي » بلكه عرض مي كند « يا أبتاه » يعني « اي پدر جانم » و يا « اي پدرِ بزرگوارم » و حسنين عليهماالسلام به مادر عرض نمي كنند « يا أم » و « يا أمّي » بلكه عرض مي كنند « يا أمّاه » يعني « اي مادر جانم » و يا « اي مادرِ بزرگوارم » .

(4) . محترمانه صحبت كردن 

1 . قَالَ الصَّادِقُ عليه السلام : .... قُلْ لَهُمَا بِأَحْسَنِ الْقَوْلِ وَ أَلْطَفِهِ .

بحارالأنوار ، ج 71 ، ص 77

حضرت صادق عليه السلام مي فرمايند : با پدر و مادرت با بهترين و لطيف ترين گفتار، سخن بگو .

2 . امام صادق عليه السلام در تفسير آيه شريفه ( وَ قُلْ لَهُمَا قَوْلاً كَريمَاً / اسراء / 23 ) فرمودند : َ إِنْ ضَرَبَاكَ فَقُلْ لَهُمَا غَفَرَ اللَّهُ لَكُمَا فَذَلِكَ مِنْكَ قَوْلٌ كَرِيمٌ ؛ اگر تو را كتك زدند به آنان بگو : خداوند شما را موردِ مغفرتش قرار دهد و اين گفتار كريمانه تو مي باشد [ اگر آنان هم با تو برخورد كريمانه نكردند تو كريمانه سخن بگو ] .

الكافي ، ج 2 ، ص 157 ، باب البر بالوالدين

(5) . اگر چيزي به آنان مي دهيم محترمانه و مؤدّبانه باشد

1 .  علامه مجلسي قدّس سرّه نقل مي كنند كه پدر بزرگوارشان قدّس سرّه در تفسير آيه شريفه ( وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ / سوره اسراء / 23 ) فرموده اند : أنه إذا أنلتهما شيئا فلا تجعل يدك فوق أيديهما و تضع شيئا في يدهما بل ابسط يدك حتى يأخذا منها فإنه أقرب إلى الأدب ؛ هرگاه خواستي چيزي به آنها بدهي مبادا دستت را بالاي دست آنها بگيري و چيزي را در دستِ آنها بگذاري بلكه آن را در كفِ دستت بگذار تا آنها بردارند تا دست آنها بالاتر از دستِ تو باشد كه اين كار به ادب نزديكتر است .

بحارالأنوار ، ج 71 ، ص 42

(6) . در عيدي دادن و هديه بردن براي اشخاص سلسله مراتب رعايت شود

1 . در عيدي دادن يا كادو بردن براي ديگران و ... مبادا مساوي با آن ها بدهد چه برسد كه بيشتر بدهد .

2 . شخصي از عبدالله بن جعفر در مجلسي كه امام حسن و امام حسين عليهما السلام حضور داشتند تقاضاي كمك كرد فرمود : برو خدمت امام حسن و امام حسين عليهماالسلام ، وقتي خدمت امام حسن عليه السلام آمد حضرت به او كمك كردند و امام حسين عليه السلام كمتر از امام حسن به او چيزي دادند و عبدالله بن جعفر نسبت به آن دو بزرگوار بسيار كمتر داد .

بحار الانوار ، ج 43 ، ص 350

(7) . در جلسه اي كه آنان حضور دارند به احترام آنان ساكت بودن

قَالَ الْبَاقِرُ عليه السلام : مَا تَكَلَّمَ الْحُسَيْنُ عليه السلام بَيْنَ يَدَيِ الْحَسَنِ عليه السلام إِعْظَاماً لَهُ وَ لَا تَكَلَّمَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَنَفِيَّةِ بَيْنَ يَدِي الْحُسَيْنِ عليه السلام إِعْظَاماً لَهُ .

بحارالأنوار ، ج 43 ، ص 319

حضرت باقر عليه السلام مي فرمايند : در جلسه اي كه امام حسن عليه السلام حضور داشتند امام حسين عليه السلام به احترام ايشان سكوت مي كردند و در جلسه اي كه امام حسين عليه السلام حضور داشتند محمّد بن حنفيّه به احترام ايشان سكوت مي كردند .

(8) . در منازعات ، حقّ را به آنان دادن و در رفع مشكلات و گرفتاري ها آنان را مقدّم داشتن

قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه و آله و سلم : مِنْ حَقِّ الْوالِدِ عَلَى وَلَدِهِ أَنْ .... يُؤْثِرَهُ عِنْدَ الشِّكايَةِ وَ الْوَصَبِ .

جامع الأحاديث ، ج 9 ، ص 323

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم فرمودند : برخي از حقوق پدر بر فرزند آن است كه در منازعات ، حق را به او داده و گرفتاري و مشكلات او را برگرفتاري و مشكلات خود مقدّم بدارد .

(9) . به دوستان آنان رسيدگي كردن  

1 . قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه و آله و سلم : مِنَ الْبِرِّ أَنْ تَصِلَ صَدِيقِ أَبِيكَ .

المعجم الأوسط ، ج 7 ، ص 213

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم فرمودند : يكي از مصاديقِ نيكي و احسان به پدر رسيدگي به دوستان اوست .

2 . قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه و آله و سلم : إنَّ مِنْ أَبَرِّ البِرِّ أنْ يَصِلَ الرَّجُلُ أَهْلَ وُدِّ أَبِيهِ .

عوالي‏اللآلي ، ج 1، ص 151 ، الفصل الثامن

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم فرمودند : براستي از برترين نيكي و احسان به پدر رسيدگي به دوستان اوست .

3 . قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله و سلم : لَا تَقْطَعْ أَوِدَّاءَ أَبِيكَ فَيُطْفَأَ نُورُكَ .

بحارالأنوار ، ج71 ، ص 264

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم فرمودند : با دوستان پدرت قطع رابطه مكن كه جلوه ات كم مي گردد .