سوره گره‌گشا

معرفی سوره انعام

مشخصات

ترتیب قرآن: 6

ترتیب نزول: 55

محل نزول: مکه مکرمه

تعداد آیات: 165

انعام به چه معناست؟

ششمین سوره قرآن از مشهورترین‌هاست؛ هم به دلیل ختم معروفش، هم فضیلت‌های بسیار قرائت‌ آن و حتی آیات پرتکرار و مشهورش. نام این سوره را غالباً درست به کار می‌بریم (فتحه بر روی الف) اما معنی‌اش را خیلی‌ها با انعام (کسره الف) اشتباه می‌گیرند؛ چراکه نام سوره به معنای چارپایان است اما خیلی‌ها آن را به معنی بخشش، احسان، جایزه و شاگردانه می‌دانند که نادرست است.

این نام‌گذاری نیز به‌دلیل احکام و مسائل مختلفی است که درباره چارپایان در آن آمده و این نام در آیات 136 تا 150 این سوره چند بار تكرار شده است.

در آن زمان مشرکین جزیره­العرب طبق اعتقادات خودشان بعضی از چارپایان را حلال و برخی را حرام می­دانستند. برای همین خداوند متعال برای مبارزه با این خرافات و باورهای غلط، ‌آیات سوره انعام را نازل کرد.

محتوای کلی سوره

* توحید، صفات خدا، نشانه‌های عظمت، موضوعات مربوط به وحی، نبوت، رسالت، معاد و مسئله ثواب و عقاب در قیامت

* احکام و مسائل مربوط به چارپایان

* داستان حضرت ابراهیم(ع) و ارائه حقایق و نشانه‌های توحیدی از سوي آن حضرت و مناظرات عقلی او با کفار و استدلال‌های علمی و عملی ایشان درباره خداشناسی

* توصیه‌های مؤکد اخلاقی و اجتماعی از‌جمله احسان و نیکی به پدر و مادر، احسان به یتیمان، ادای حقوق مردم در معاملات، رعایت عدل و داد در همه امور، وفای به عهد و پیمان، پیروی از طریق راست و استقامت در امور، نهی از شرک به خدا و کشتن فرزندان و بالأخره شمارش نعمت‌های فراوان الهی که به بشر ارزانی شده است.

چند فضیلت

پیامبر اکرم(ص)

سوره انعام به‌یک‌باره بر من نازل شده و هنگام نزول، هفتاد هزار فرشته تسبیح و تحمیدگویان آن را مشایعت و همراهی کردند. هر کس این سوره را بخواند این هفتاد هزار فرشته در شب و روز، به تعداد آیات سوره انعام بر او درود می‌فرستند.¹

امام جعفر صادق(ع)

سوره انعام به‌صورت کامل و یک‌باره بر پیامبر(ص) نازل ‌شده است. پس آن را عظیم و عزیز بدارید؛ زیرا در هفتاد جای آن نام خداوند برده شده است و اگر مردم می‌دانستند چه آثار و برکاتی در این سوره نهفته است آن را رها نمی‌کردند.²

آثار و برکات

در امان ماندن از آتش جهنم

ابن‌عباس مفسر قرآن: هرکس سوره‌ انعام را در هر شب بخواند ازجمله کسانی است که در روز قیامت در امان است و هرگز آتش جهنم را به چشم خود نخواهد دید.³

نجات از بیماری

امام باقر(ع): هرگاه دچار بیماری شدی و از آن می‌ترسی که این بیماری به تو زیان برساند، سوره‌ انعام را قرائت کن. با قرائت این سوره آنچه از این بیماری بیم داری به تو نخواهد رسید.⁴

دو آیه چند پیام

رفاه، همیشه نعمت نیست

«...به بلاها و مصیبت‌ها گرفتارشان کردیم شاید به درگاه خدا گریه و زاری کنند، پس چرا وقتی‌که بلای ما به آن‌ها رسید تضرع و زاری نکردند...» (آیات 42 تا 44)

قرآن، دلیل گریه نکردن و تضرع نداشتن را سنگ و سخت شدن دل‌های مردم و جلوه‌گری شیطان نسبت به کارهایشان معرفی می‌کند.

سپس در آیه 44 به نکته‌ای عجیب اشاره می‌کند: همین‌که اندرزهایی را که به آنان داده شد، فراموش کردند، ما درهای همه‌چیز را به رویشان گشودیم (تا در رفاه و مادیات غرق شوند) تا چون به نعمتی که به آن‌ها داده شد، شادمان و مغرور شدند، ناگاه آن‌ها را [به کیفر اعمالشان] گرفتار کردیم.

گاهی گرفتاری‌ها و مصاِئب فرصت‌هایی است که خداوند برای هدایت و تذکر ما گذاشته است؛ به آن‌ها و کارهایمان توجه کنیم و اگر مشکلی هست درصدد جبران بربیاییم.

گاهی هم رفاه و راحتی، پیامد بی‌توجهی به انذارهای خداوند است. این رفاه نتیجه‌ای سخت در پی دارد؛ عقوبت و عذاب ناگهانی از طرف خدا!

ناسزا نگویید

«و به (معبود) كسانى كه غير خدا را مى‏خوانند ناسزا نگوييد كه آنان نيز از روى جهل و دشمنى به خداوند ناسزا مى‏گويند...» (آیه 108)

حضرت على(ع) در جنگ صفین به سربازان خود توصيه مى‏كرد «به پيروان معاويه دشنام و ناسزا نگويند، بلكه سيماى آنان را بشناسانند كه این کار بهتر از دشنام است.»

البته حساب لعن و نفرين و برائت، از حساب دشنام و ناسزا جداست. لعن و برائت كه در آيات ديگر قرآن از سوى خداوند اعلام شده، درواقع بيانگر اظهار موضعِ ما در برابر ستمگران و مشركان است كه بيزارى خود را از راه آنان اعلام مى‏كنيم. پس باید دانست:

1. احساسات خود را نسبت به مخالفان كنترل كنيم و از هرگونه بددهنى و ناسزا بپرهيزيم؛ (لا تَسُبُّوا).

2. به بازتاب برخوردهاى خود توجّه كنيم؛ (لا تَسُبُّوا ... فَيَسُبُّوا اللَّهَ‏).

3. با فحش و ناسزا، نمى‏توان مردم را از مسير غلط باز داشت؛ (لا تَسُبُّوا).

4. ناسزاگويى، عامل بروز دشمنى و كينه و ناسزا شنيدن است؛ (لا تَسُبُّوا... فَيَسُبُّوا... عَدْواً)

5. دشنام، نشانه نداشتن منطق، ادب و يا صبر است. (مسلمان با پرهيز از ناسزا، بايد نشان دهد كه صبر و منطق و ادب دارد.)

6. هر كارى كه سبب توهين به مقدسات شود، حرام است؛ (فَيَسُبُّوا اللَّهَ)

7. استفاده از حربه دشنام و ناسزا، در نهى از منكر و تبليغات و مناظرات ممنوع است؛ (لا تَسُبُّوا)

8. كارى كه سبب كشيده ‏شدن ديگران به گناه و حرام مى‏شود، حرام است؛ (لا تَسُبُّوا ... فَيَسُبُّوا)

پی‌نوشت­ها

1. مجمع‌البیان، ج4، ص5.

2. الكافی،ج2،ص622.

3. ثواب‌الاعمال و عقاب‌الاعمال، ترجمه انصاری،‌ ص205.

4. مکارم الاخلاق،‌ ج2، ص213.

مجله آشنا، شماره 214، صفحه8-9