برای تاریخ حقوقی زن سه دوره را می توان متمایزکرد:
1- دوره ی وحشی گری و بربریت
2- دوره ی تمدنهای یونان و مصر و ایران و روم
3- دورانی که با ظهور اسلام آغاز شد ،به گونه ای که تحولات حقوق زنان در غرب را نیزمی توان تالی تحولاتی شمرد که اسلام آغاز کرد.
در عصر پیامبر اسلام افق تازه ای در زندگی زنان باز شد .ایشان کرامات خود را باز یافته ، در راه تحصیل علم وکسب کمالات انسانی به حرکت در آمدند ود رنتیجه ، صدها زن متبحر در علوم و معارف اسلامی وفعال در اموراجتماعی تربیت شدند وبه عنوان اعضائی از اجتماع با فضائل انسانی در ظرفیتهای اجتماعی ، مانند: بیعت سیاسی و شرکت در امور اجتماعی ، اقتصادی و عرصه ی علم و فرهنگ ودین و مهاجرت و حتی جهاد و مبارزه با دشمنان اسلام و شهادت در راه خدا حضور یافتند.متاسفانه پس از ارتحال پیامبر و با به وجود آمدن انحرافی در اسلام نسبت به مسیری که حضرت به امر خداوند معین کرده بود و با کنار زدن اهل بیت عصمت از مسند حکومت و سیاست ، به موازات به وجود آمدن انحرافات دیگر ، راه حضور فعال زنان در عرصه های فوق به روی آنان بسته شد.
به این معنی که متاسفانه ركود فرهنگي، سياسي و اجتماعي در جوامع مسلمان باعث كج فهمي آموزه هاي اسلام شده و به ارزش هاي آن آسيب جدي وارد كرده است.
این مقاله در صدد است با ذکر جایگاه زن مسلمان معاصر پیامبر و زنان در منظر اهل بیت ، یادآور این مطلب باشد که بداندیشی ها و ستمهایی که گاه به نام مذهب بر زنان اعمال شده و می شود ، ارتباطی به آموزه های والای پیامبر عظیم الشان اسلام و اهل بیت (س)نداشته و بازگشتی به افکار عصر جاهلی است که آغاز این بازگشت در عصر خلفا بوده و به دنبال آن امویان و عباسیان وبسیاری ازسردمداران جوامع اسلامی دنباله رو آن بوده اند.
محمد نصیری می نویسد:« هر چند زن در طول تاریخ ، به شکلهای متفاوت و متناسب با موقعیتهای فرهنگی – اجتماعی گوناگون ، با جاهلیتی پایدار رو به رو بوده است ، اندیشه ی شیء انگارانه ی زن مبین اوج جاهلیت فرهنگی جزیره العرب بود.سرنوشت زن مقهور اراده ی مرد بود ، به گونه ای که مرد حق فروش ، کشتن و آزار زن را داشت و زن در بسیاری موارد در پذیرش یا عدم پذیرش همسر اختیاری نداشت. »[1]
چند همسری بی قید و شرط بود و انواع ازدواجها – که بسیاری از آنها تنها روابطی غیر شرعی به همراه رفتارهایی غیر انسانی بودند- و نیز انواع طلاقها - بدون اینکه زن حتی حق اظهار نظری داشته باشد- بر زنان تحمیل می شد.
حسن صدر برای تاریخ حقوقی زن سه دوره ی متمایز :
1- دوره ی وحشی گری و بربریت که در آن به زن حتی عنوان انسان نیز اطلاق نمی شد.
2- دوره ی تمدنهای یونان و مصر و ایران و روم که تفاوت آن با دوران قبل در این بود که زن عنوان انسان را دارا شد و تنها از این جهت شریک زندگی مرد بود و نه جهات دیگر.
3- از ظهور اسلام به بعد دوره ی سوم آغاز شد .اسلام نه تنها زن را از وضع رقت بارش خارج کرد ، بلکه برای او شخصیتی حقوقی قائل شد »[2]
- زن درعرصه ی مذهب :
برخی از زنان اهل بیت و جز ایشان در عصر پیامبر و ائمه (ع)شخصیتهایی مذهبی شمرده می شدند،مانند حضرت زهرا و حضرت معصومه .این بزرگواران برای پاسخگویی به سئوالات دینی مرجع دیگران و بخصوص زنان جامعه محسوب می شدند.
برخی بانوان صدر اسلام جزو اولین کسانی بودند که سبقت در اسلام داشتند و حتی پیش از مردان خانواده ی خود اسلام آوردند.
از زنان مبلغ و مجاهد صدر اسلام به نمونه هایی اشاره می کنیم:
ام شریک اسدی ، کارش ارشاد و تبلیغ مردم برای مسلمان شدن و آگاهی بخشیدن به ایشان بود.وی در این راه شکنجه های بسیاری متحمل شد. [3]
امه الفارسیه زنی ایرانی و از اهالی اصفهان بود که پیش از سلمان مسلمان شده بود . وی همان فردی بود که سلمان را به پیشگاه پیامبر (ص) معرفی کرد.[4]
زمانی که رقیه دختر پیامبر(بنا به نقلی بر اثر ضربات همسرش) از دنیا رفت ،حضرت فاطمه(س)با گروهی از زنان بر جنازه اش نماز خواندند.(جواز امامت زن برای نماز میت زنان) [5]
ام ورقه ی انصاری دختر عبدالله ابن حارث ، زنی پارسا بود که پیامبر به گاه دیدار وی می رفت.پیامبر (ص)به او فرمود: پیشوای نماز ساکنان خانه اش باشد و همه ی زنان در نماز به وی اقتداء می کردند. پیامبر به او وعده ی شهادت داد و فرمود:«ان الله عزو جل مهد لک الشهاده » که پس از این قول وی به «شهیده» معروف شد.در زمان عمر به دست غلام و کنیز خود که مدبر[6] بودند به شهادت رسید.[7]
ام کلثوم زنی خود ساخته بود که پدر و برادرانش از مشرکین بودند وی دختر عقبه ابن ابی معیط و خواهر ولید و عمار بود(ولید برادر مادری عثمان که در حکومت عثمان فرماندار کوفه شد و رسوایی وی باعث برکناریش شد ) ام کلثوم در آغاز بعثت مسلمان شد در حالی که هنوز سن و سالی نداشت و ازدواج نکرده بود ، به سبب شرایط خانواده اش توان مهاجرت نداشت اما در سال هفتم فرصتی یافت و با پای پیاده به مدینه گریخت و به مسلمانان پیوست.[8]
عده ای از زنان نیز راوی حدیث پیامبر بودند . به عنوان مثال : امیمه دختر قیس ابن ابی الصلت راوی حدیث بود و گروهی از تابعین شاگرد وی بودند و احادیث نبوی را به واسطه ی او نقل می کردند.[9]
دستور شرکت تمام زنان در نماز عیدین:
از ام عطیه نقل شده است که پیامبر در روز های عید می فرمود: زنان و دوشیزگان همه برای شرکت در نماز از شهر بیرون آیند ، حتی اگر کسی برخواندن نماز عذر دارد در کناری به دعوت مسلمین و خطبه ی عید گوش دهد ، تا جایی که اگر زنی حتی پوشش مناسب برای خروج از خانه ندارد ، آن را از دیگران عاریه کند .[10]
اشتغال زنان معاصر رسول گرامی اسلام
شریعت اسلام وظیفه ی سرپرستی خانواده را بر دوش مرد و تربیت فرزند ان و حفظ آرامش کانون خانواده را بردوش زنان و مادران نهاده است . با وجودی که زنان از جهت قانونی مسئولیتی در خانواده ندارند ، می بینیم که زنانی که اوقات فراغت بیشتری دارند و یا زنانی که همسریا پدرشان از عهده ی تامین مخارج خانواده بر نمی آیند، خود اقدام به تامین هزینه های زندگی می کنند که به نمونه هایی ازفعالیتهای اقتصادی زنان وزنان سرپرست خانواردر صدر اسلام اشاره می کنیم:
قیله زنی بود که تجارت می کرد و احکام معامله را از پیامبر اسلام پرسید و رسول گرامی اسلام او را در جهت صحت معاملات راهنمایی فرمود.[11]
ریطه از زنان ثقیف و همسر عبد الله ابن مسعود بود . وی صنتعتگری می کرد و خرج شوهر (نابینا)و فرزندانش را می داد و اداره اشان می کرد.[12]
سلامه گوسفند می چرانید و زندگی خود را اداره می کرد.[13]
زینب دختر جحش (همسر پیامبر که قبلا همسر زید بود) زنی کارگر و صناعت پیشه بود که پیامبر در میان همسرانش با عبارت (اطولکن یدا = بخشنده ترین و با سخاوت ترین شما ) او را ستود . پس از وفات پیامبر از بیت المال چیزی نگرفت و ار دسترنج خود ارتزاق می کرد وی به عنوان زنی پارسا و اهل عبادت شناخته می شد.[14]
نمونه ها یی از حقوق زنان در خانواده ی صدر اسلام:
این مقاله در صدد نیست که به بررسی حقوق خانوادگی زن بپردازد ، زیرا این مبحث مجالی مستقل می طلبد اما ذکر نمونه هایی از حقوق زن در خانواده برای بررسی موضوع اصلی (حقوق اجتماعی) خالی از لطف نیست.
دستور به مردان مبنی بر رفتار نیک با زنان:
در مواضعی مختلف از قرآن کریم خداو ند به مردان دستور می دهد که با زنان به نیکی رفتار کنند و حقوق ایشان را ضایع نکنند و البته علت چنین تصریحی به مردان به این دلیل است که احتمال این امر بسیار زیاد است ،زیرا مردان به جهت توان جسمانی و موقعیتی که برای خود در جوامع مختلف برای انواع سوء استفاده ها آفریده اند معمولا آمادگی بیشتری برای تضییع حقوق زنان دارند ، به همین جهت به ایشان امر می شود تا به نیکی با زنان رفتار کنند و باز چون احتمال آزارهر و کتک از سوی مردان بیشتر است خداوند اجازه نمی دهد بی دلیل زنی را تنبیه کنند و برای تنبیه قوانینی را قرار می دهد ، نه به این معنی که تنبیه از آن زن است و نه مرد بلکه عاملی باز دارنده بر سر راه مردان قرار می دهد تا به صرف احساسات و یا اتهامات عمل نکنند.
حق طلاق:
ثابت ابن قیس از معاصرین رسول گرامی اسلام بود که به دستورات بهداشتی را نادیده می گرفت . پس همسر وی به دلیل عدم رعایت نظافت شخصی و بوی بد بدن به پیامبر شکایت کرد .پیامبر بزرگوار اسلام پس از رد مهریه به شوهرش (که با رضایت همسرش صورت گرفت) ازدواج این دو را باطل کرد.[15]
حق انتخاب همسر:
زمانی که شهربانوبه عنوان کنیزی وارد مدینه شد ، امیر مومنان علی(ع)از وی خواستند که همسری برای خویش برگزیند و شهربانو نیز امام حسین(ع) را انتخاب کرد.
- چون دختری که پدرش او را به عقد کسی در آورده بود به شکایت نزد پیامبر آمد ایشان فرمود: اگر به هنگام خواندن عقد ازدواج تو راضی به این ازدواج نبودی در حقیقت چنین ازدواجی صورت نگرفته است.
- حقوق اقتصادی مانند مهریه و نفقه که بر مرد واجب است آنها را ادا کند و این مقاله مجال پرداختن به این مباحث را ندارد.
[1] .تاریخ تحلیلی صدر اسلام،محمد نصیری ، دفتر نشر معارف ( نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها) ،چاپ چهارم،1384 ، ص51
[2] . حقوق زن در اسلام و اروپا، حسن صدر،سازمان کتابهای پرستو، چاپ چهارم،1348، ص42
[3]. چهره ی زن در آیینه ی تاریخ اسلام،مرتضی فهیم کرمانی ،ص219
[4] . همان منبع ،ص38
[5] . همان منبع ،ص36
[6] .بنده ای که پس از مرگ مولایش آزاد است.
[7] . همان منبع،ص214
[8] . جایگاه بانوان در اسلام، آیت الله نوری همدانی، حسین، ص204
[9] . جایگاه بانوان در اسلام، آیت الله نوری همدانی، حسین، ص170 ، به نقل از در المنثور ص67
[10] . چهره ی زن در آیینه ی تاریخ اسلام،مرتضی فهیم کرمانی ،ص17 ، به نقل از وسائل 1/457
[11] چهره ی زن در آیینه ی تاریخ اسلام،مرتضی فهیم کرمانی ،ص27 به نقل از طبقات ابن سعد، 8/311
[12] . چهره ی زن در آیینه ی تاریخ اسلام،مرتضی فهیم کرمانی ،ص26 به نقل از طبقات ابن سعد، 8/290
[13] . چهره ی زن در آیینه ی تاریخ اسلام،مرتضی فهیم کرمانی ،ص14
[14] .همان منبع ، ص206
[15] . همان منبع ،ص
نظرات 0
شما هم میتوانید در این مورد نظر دهید