خشونت خانگی به هر نوع خشونتی که در محیط خانواده و زندگی خصوصی افراد رخ ‌دهد، گفته می‌شود. نکته‌ی مهمی که باید به آن اشاره کرد این است که خشونت خانگی عموماً در مورد زنان و دختران مطرح می‌شود.
 

تعریف خشونت خانگی

خشونت خانگی در میان افرادی واقع می­‌شود که به‌سبب ارتباطات خونی، خانوادگی یا قانونی با یکدیگر روابط صمیمی و پیوندهای عمیق دارند. اگرچه در تعریف عام خشونت خانگی می­‌تواند مردان را هم در برگیرد، ولی خشونت خانگی عموماً در مورد زنان و دختران مطرح می­‌شود.

خشونت خانگی در مورد کودکان هم مطرح است که البته مبحث کودک‌ آزاری به‌طور جداگانه یک آسیب اجتماعی بسیار مهم در جامعه به شمار می‌رود و مسائل حقوقی مخصوص خود را دارد.
 

انواع خشونت خانگی

هر نوع عمل خشونت‌آمیز به زنان را خشونت خانگی نامیده می‌شود و انواع خشونت خانگی عبارت‌اند از:

- خشونت جسمی
- خشونت جنسی
- خشونت عاطفی و روانی
- خشونت کلامی
- خشونت اقتصادی

خشونت روانی و کلامی؛ خشونتی است که هم در خانه و هم بیرون از آن می‌تواند وجود داشته باشد؛ خشونتی که با دشنام و به کار بردن کلمات رکیک، بهانه‌گیری‌های پی‌درپی، دادوفریاد و بداخلاقی، بی‌احترامی، رفتار آمرانه و تحکم‌آمیز و دستور دادن‌های پی‌درپی، تهدید به آزار یا کشتن، تحقیر زن، قهر و ممنوعیت ملاقات با دوستان اعمال می‌شود.

خشونت فیزیکی، خشونتی است که زنان را بدون در نظرگرفتن میزان تحصیلات‌شان، نژاد و وضعیت خانوادگی‌شان تهدید می‌کند. خشونت فیزیکی به شکل‌های مختلفی همچون آزار و اذیت جسمانی، ضرب‌وجرح، کشیدن مو، سوزاندن، گرفتن و بستن، زندانی کردن، اخراج از خانه، کتک‌کاری مفصل، محروم کردن از غذا، سیلی، لگد و مشت‌زدن، کشیدن و هل‌دادن، محکم کوبیدن در، به هم زدن سفره و میز غذا و شکستن اشیای منزل نمود می‌یابد.

خشونت جنسی؛ این خشونت در محیط خانه می‌تواند به شکل استفاده قهرآمیز، بدون رضایت زن، اجبار در روابط زناشویی غیر متعارف، عدم اجازه استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری ناخواسته و بی‌توجهی به نیاز‌های جنسی زن دیده شود. یکی از مسائل قابل تأمل این است که زنانی که از جانب همسران‌شان مورد خشونت قرار می‌گیرند، پنج برابر بیشتر از سایر زنان در معرض آسیب‌های روانی و خطر خودکشی و شش برابر بیشتر در معرض اختلالات روانی قرار دارند.

خشونت اقتصادی؛ ندادن خرجی، سوءاستفاده مالی از زن و صدمه‌زدن به وسایل مورد علاقه او از جمله موارد خشونت اقتصادی علیه زنان برشمرده می‌شوند؛ به طوری که در مواردی زنان حتی حق دخل و تصرف در اموال خود را هم ندارند.
به علاوه، مواردی مانند ازدواج اجباری، و ازدواج و بارداری دختران زیر ۱۸ سال نیز جزء انواع خشونت خانگی علیه زنان محسوب می ‌شوند. در ایران نیز راهکار‌هایی برای پیشگیری از وقوع خشونت خانگی یا مقابله با خشونت خانگی پیش بینی شده است.
 

عوامل ایجاد خشونت خانگی

ارتقای مهارت‌های اجتماعی شاید به نوبه خود بتواند در کاهش خشونت‌های خانگی نقش مهمی بازی کند. درواقع آموختن تکنیک‌های ارتباطی به‌خصوص در زندگی مشترک می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد؛ مهارت‌هایی همچون ارتقای آستانه تحمل و کنترل خشم، دگرخواهی و کاهش تعلقات فردی.

سوءمصرف مواد مخدر و الکل در مردان هم از عواملی است که ارتکاب به خشونت خانگی علیه زنان را افزایش می‌دهد. تأثیر منفی الکل و مواد مخدر بر ادراک و قضاوت افراد همراه با مجموعه عوامل اجتماعی و روانی مرتبط سبب افزایش احتمال بروز خشونت می‌شود.

شاهد خشونت‌بودن در کودکی هم یکی دیگر از عواملی است که خشونت خانگی را در آینده برای فرد تسهیل می‌کند. مشاهده یا مواجهه با خشونت در کودکی سبب ایجاد چرخه میان نسلی می‌شود و کودکان شاهد خشونت خانگی، آن را به عنوان یک روش پذیرفته‌شده برای حل تعارض‌های خانوادگی می‌آموزند و قربانیان خشونت هم در معرض خطر مضاعفی برای تجربه خشونت در بزرگسالی هستند.
 

روش‌های مقابله با خشونت خانگی در ایران

خشونت از هر نوعی در هر فرهنگی جزو رفتار‌های ناپسند فردی و اجتماعی است. خشونت می‌تواند کلامی یا رفتاری باشد. یکی از مخرب‌ترین و آسیب‌زننده‌ترین انواع خشونت، خشونت‌های خانگی به‌ویژه از نوع خشونت علیه زنان است.

متاسفانه بسیاری از زنان سال‌ها با این آسیب سر می‌کنند و به دلایلی از قبیل: ترس از آبرو، نداشتن حمایت خانوادگی یا اجتماعی مناسب و صدای آن‌ها به گوش کسی نمی‌رسد، اگر کسی نباشد که از آنها حمایت کند، آیا امیدی برای رهایی خواهند داشت؟

زمانی که یک انسان با هر جنسیتی، مورد خشونت قرار می‌گیرد و نمی‌تواند از خود دفاع کند، از نظر روانی دچار آسیب‌های زیادی می‌شود؛ ممکن است او احساسات ناخوشایند ناشی از توهین و تحقیر را در ذهن خود سرکوب کند، آن‌ها را با مکانیزم جابه‌جایی روی دیگران تخلیه کند یا حتی واکنش وارونه نشان‌داده و وانمود کند که احوالش بسیار خوب است؛ اما تمام این مکانیزم‌ها در طولانی‌مدت آسیب‌زننده هستند، زیرا باعث می‌شوند فرد انرژی روانی زیادی صرف جبران احساسات منفی خود کند.

چنین فردی به مرور یا سرخورده و افسرده خواهد شد یا فردی عصبی که تحمل کوچک‌ترین اتفاق منفی را ندارد؛ یعنی سلامت روان او مختل می‌شود. حال تصور کنید چنین شخصی قرار است نقش مادر را نیز ایفا کند و به نوعی مدیریت داخلی خانه را در دست گیرد، فرزندانی سالم و با اعتمادبه‌نفس تربیت کند که در سایه امنیتی که در خانواده تجربه کرده‌اند، افرادی توانمند و موفق باشند! آیا می‌توان انتظار داشت که در دامان مادری آسیب‌دیده چنین فرزندانی رشد کنند!

البته در قانون مدنی این کشور، بخش حقوق خانواده به مسأله خشونت خانگی پرداخته شده و اساس قانون مدنی، اگر زنی در منزل از سمت همسر؛ مورد ضرر جانی، مالی یا شرافتی قرار گیرد، می‌تواند خانه را ترک نماید، بدون اینکه ناشزه (زنی که وظایف زناشویی‌اش را بدون عذر شرعی یا قانونی انجام نمی‌دهد) محسوب شود و همچین مرد موظف است که همچنان نفقه زن را بپردازد.

در لایحه منع خشونت علیه زنان به‌طور کامل تعریف شده و مصادیق آن نیز به‌تفصیل برشمرده شده است. این لایحه دو هدف اصلی دارد:

- بازدارندگی از خشونت علیه زنان
- حمایت از زنان آسیب‌­دیده

از ویژگی‌های لایحه منع خشونت علیه زنان می توان به:

- تشدید مجازات‌های موجود برای مرتکبان جرائم با موضوع خشونت علیه زنان
- جرم­‌انگاری مصادیق خشونت علیه زنان
- طراحی و پیش‌بینی نهاد‌های حمایتی

در لایحه منع خشونت علیه زنان تلاش شده که با تکیه بر موارد بالا، علاوه بر آگاهیدربارۀ خشونت علیه زنان ؛ بخصوص خشونت ‌های خانگی، با مرتکبان خشونت مقابله شود و تا حد امکان از زنان بزه ‌دیده و در معرض خطر و آسیب نیز پشتیبانی و حمایت به عمل آید.

خشونت علیه زنان موضوعی است که هرچند در ایران جز یک‌بار، پژوهش جدی‌ای درباره‌اش انجام نشده؛ ولی در سال‌های گذشته تعدادی از مسئولان آن را نگران‌کننده می دانند و البته لایحه‌ای را با نام "تأمین امنیت زنان" تدوین نمودند که هنوز به نتیجه ی مطلوبی نرسیده است.

در سال 93 سازمان بهزیستی؛ خانه‌های امن را برای زنان و دخترانی که در معرض خشونت‌های خانگی قرار گرفتند را  راه‌اندازی نمود. (خانه‌های امن مکان‌هایی هستند که از زنان در معرض خشونت را حمایت می‌کنند و زنان و دخترانی که ممکن است به هر دلیلی شب از خانه رانده شوند یا در خانه خودشان ازنظر خشونت در معرض خطر باشند در خانه‌های امن اسکان داده می‌شوند.)

همچنین اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی کشور از مردم خواسته تا خشونت‌های خانگی به‌ویژه کودک‌آزاری و همسر آزاری را با مرکز اورژانس اجتماعی یا شماره تلفن ۱۲۳ در میان بگذارند.