در بین مؤلفه‌های حرکت‌های اجتماعی مبحث خانه و خانواده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، هم از این بابت که هر حرکتی به هر شکل از آن آغاز می‌شود و هم از این جهت که منافع و ضررهای هر حرکتی به خانه و خانواده باز می‌گردد.

پس با استخراج قانون‌هایی که قرآن درباره خانه و خانواده می‌گوید و از همه مهم‌تر اجرای آن، حرکت‌های اجتماعی و فرهنگ عمومی به سرعت در مسیر رشد و اصلاح قرار می‌گیرد .از خانه و خانواده در قرآن با کلمه «بیت» یاد شده و کلماتی مانند «رحم»، «ارحام»، «حریم»، «حصن» در منظومهای باشکوه، غرضی که خداوند برای چنین نعمت بزرگی قرار داده را تبیین کرده و چگونگی دستیابی به آن را نیز یادآور شده‌اند. علاوه بر منظومه کلمات خانواده که بسیار متنوع و متعدد است نکات فراوانی در قرآن و روایات درباره بیوت نورانی و ظلمانی بیان شده که در صورت علم، توجه و عمل به آن، سیمای زندگی شهر و جامعه ما نورانی می‌شود و شتاب غیرقابل تصوری در رشد و کمال نسل ما پدیدار می‌گردد. سوره نور و آیه نور گواهی واضح بر این مطلب بوده و اهمیت پرداختن و اهتمام به این موضوع را نیز بیان می‌کند.

در واقع خداوند با موضوع خانه و خانواده، توحید ربوبی خود را به شکل عملی به انسان نشان داده است. به عبارت دیگر یکی از راهبردها برای تقویت توحید در زندگی، اهتمام به خانه و خانواده طبق نظر خداوند است. یکی از مهم‌ترین آثاری که در اثر چنین توجهی حاصل می‌شود، حفظ و صیانت از فطرت سلیم انسان و شکوفایی و بارور شدن عقل او در پرتو وحی و دین است. بی توجهی به موضوع خانواده باعث کفران نعمت فطرت و پوشانده شدن قوت عقل شده و در نهایت منجر به بی اعتنایی به وحی و دین می‌شود و چنین پیامدی محصول زندگی دنیاطلبانه غرب گرا، ملحدانه و بی توجه به آخرت یا آخرت گریز است.تکریم مقام زن و مرد و ادای حقوق هریک و خروج از ظلم وتعدی، تنها در صورت توجه به مبانی و اصول به دست آمده از وحی امکان پذیر می‌شود. اکتفا به تجربیات بشری در زمینه خانواده و تحت تأثیر القاءهای محیطی، خانوادگی و قومیتی قرار گرفتن سبب نفوذ شیطان و سوء استفاده طاغوتها از زندگی بشر می‌شود، زیرا خانواده سنگ بنای جامعه است و اگر این سنگ بنا کج شود، دیوار جامعه به کلی ویران خواهد شد.یکی از مهم‌ترین حقایقی که در قرآن کریم در مورد انسان مطرح شده اینست که همه انسانها دارای نیازی مشترک بوده و پدر و مادر همگی مشترک است. این بدان معناست که همه انسان‌ها از یک خانواده می‌باشند و همگی فرزندان حضرت آدم‌اند. سوره مبارکه اعراف ضمن بیان هبوط حضرت آدم علیه السلام و همسرش به انسان‌ها لقب بنی آدم داده است.

وجود ارتباط خویشاوندی بین انسانها باعث انس بیشتر آنها با یکدیگر و نیز تألیف بیشتر بینشان می‌شود. انسان بنا بر طبیعت خود بسیار انس ورز است و به شدت از غربت و غریبه‌ها واهمه دارد و با برطرف شدن حس تنهایی و غربت، احساس امنیت می‌کند. به همین دلیل اگر خانواده‌ای در تنش قرار گیرد یا دچار فروپاشی شود در فرد اضطراب و نگرانی‌ها به وجود می‌آورد.نکته قابل تأملی که در آیات متعددی از قرآن مورد تأکید قرار گرفته اینست که برای تقویت کانون خانواده هیچ راهی جز حاکمیت انبیا و اولیای الهی در جامعه به عنوان پدران حقیقی افراد نیست. در این صورت اگر انسان راهی به جز راه انبیا را طی کند بی تردید دچار اضطراب‌ها و عذاب‌های فراوان شده و امنیت او دچار خدشه می‌گردد و ظلم و تعدی زندگی او را فرا می‌گیرد. بر این اساس، توجه همه جانبه به مبحث خانواده در گام نخست باید تداعی کننده ارتباط عمیق انسان با انبیای الهی به عنوان پدران موحد باشد. به واسطه چنین ارتباطی همه انسانها به عنوان خواهران و برادران ایمانی به صورت هم راستا و در شکل امت واحدہ توحیدی جلوه گر می‌شوند.بر اساس منطق قرآن و اهل بیت علیهم السلام قلمرو خانواده، کل جامعه بشری است و قومیت‌ها و عشیره‌ها نباید این قلمرو را محدود کنند. چه اینکه قلمروهای کوچکتر خانواده، منجر به تنوع در شیوه زندگی شده و نصرت و یاری عمومی در رسیدن به حیات طیبه را فراهم می‌سازند. بر این اساس موضوع خانواده به عنوان پس زمینه همه آیات می‌تواند مورد توجه قرار گیرد و می‌توان همه آیات قرآن را به نوعی در رابطه با مبحث خانواده مورد بررسی قرار داد. توجه به مباحث قرآنی و روایی درباره خانواده ضرورتی است که منجر به احیای سایر حقایق قرآنی و روایی در زندگی می‌شود، شاید به همین دلیل باشد که تنها سوره‌ای که خداوند فرض بودن آن را اعلان کرده سوره نور است. این سوره به وضوح مسائل مربوط به خانواده را بیان کرده و می‌توان از آن به عنوان سوره خانواده یاد کرد. از دیگر سوره‌هایی که می‌بایست درباره خانواده به آنها رجوع کرد سوره مبارکه نساء، طلاق و احزاب است که در اینسوره‌ها به نظام موضوعات و مسائل خانواده به طور مبسوط اشاره شده، هریک موضوع خانواده را از منظری مورد مطالعه قرار داده و وابستگی نظام خانواده به رسول و نبی را بیان می‌کند. در این سوره‌ها در هم تنیده شدن مباحث توحیدی با مبحث خانواده به خوبی نشان داده شده و نیز آسیب‌هایی که توسط مستکبرین و شیاطین بر این بستر وارد می‌شود تبیین گردیده است.

با مطالعه عمیق این سوره‌ها می‌توان به رحمت و برکاتی که توسط خانواده به انسان می‌رسد و یا عذاب و هلاکت‌هایی که در این زمینه منتظر انسان است، آگاه شد. بر این اساس انتظار می‌رود هر کسی به نوبه خود به قرائت، تأمل و تدبر در این سوره‌ها توجه داشته باشد.

نویسنده: احمدرضا اخوت