شیوه ی تحقیق

محقق باید به نحوی اطمینان منابع تحقیق را تأمین کند؛ مثلا بگوید: سخنان شما مانند رازی در نزد من می ماند و از اینکه گفتار شما به فرد مورد تحقیق ما برسد، آسوده خاطر باشید و از سوی دیگر، با تأکید بر امین بودن آن فرد، از او بخواهید در حفظ اسرار پیرامون این تحقیق و سؤالاتی که از او می شود دقت نماید. 

از دیگر نکات قابل توجه در این بخش، تعدد تحقیقات است؛ یعنی نباید به یک یا دو منبع تحقيق اكتفا شود. چه بسا اطلاعات غلط و ناقص یک منبع تحقیق، باعث تصمیم گیری غلط ما بشود. تحقیق در این مکان های چهارگانه (محل زندگی، محل کار، محل تحصیل و فامیل) موجب همپوشی و تکمیل اطلاعات می شود. بنابراین اگر از یک منبع، اطلاعات منفی را دریافت کردید، باید با نظر گروه های دیگر نیز مقایسه کنید. مسلم است که شما متوجه می شوید کدام اطلاعات ناقص یا غلط است.

گاهی اظهار نظرهای منفی و گاه اظهار نظرهای مثبت، غلط از آب در می آید بنابراین نباید تحقیقات ناقص رها شود و تحقیق باید همه جانبه باشد.

نکته اساسی آخر، موضوع و سؤالات تحقیق است. محقق باید سؤالات ویژه ای را از پیش طراحی کند تا از پاسخ آن سؤالات مقصود خود را کسب نماید. و الا پاسخ منابع تحقیق بیش تر حالت کلی گویی و مبهم خواهد داشت.

به طور نمونه می تواند در شروع بپرسد: شما چند سال است با این خانواده همسایه هستید؟ مثلا پاسخ می گوید ده سال. باز سؤال شود: آیا در این ده سال درباره ی موضوع یا مسأله ای از آنها رنجیده خاطر شده اید؟ همسایه پاسخ می گوید: البته بین هر همسایه ای گاه مشکلات و مسائلی پیش می آید. بله یک مسأله ای داشته ایم؛ اما چیز مهمی نبود! باز بپرسد: می شود بگویید آن چیزی که مهم نبود راجع به چه مسأله ای بوده است و با معذرت خواهی و نرمش خاص، سؤالات را همین طور ادامه دهد تا بفهمد آن چیزی که مهم نبوده چه بوده است. آنگاه در می یابد که اتفاقا همان نکته خیلی هم در زندگی خانوادگی می تواند مهم باشد.

مثلا می گوید: این ها سطل زباله شان را از صبح جلوی در خانه می گذاشتند و ما ناراحت می شدیم ... به همین روش کم کم فرهنگ آن خانواده را مورد بررسی قرار می دهد که منظم هستند یا بی نظمی بر خانواده آنها حاکم است و به همین ترتیب در هر سؤال به طور مصداقی وارد مباحث جزیی و اصلی بشود.

سؤالات على رغم جزیی شدن، باید به گونه ای باشد که جهت گیری در آن نباشد. یعنی پاسخ دهنده نظرتان را حدس نزند که بخواهد پاسخ را مطابق میل شما بدهد.

به طور مثال: اگر می خواهید خانواده ی مورد تحقیق ش ما مقید به حجاب باشند، چنانچه سؤال خود را اینگونه مطرح کنید: آیا خانواده ی مقیدی هستند؟ در پاسخ شما چه در خواستگاری و چه در مرحله ی تحقیق پاسخ می دهند: بله ما هم که آدم های غیر مقید نیستیم. از این نوع سؤال، آنها منظور شما را به صراحت می فهمند و مطابق با نظر شما پاسخ می گویند.|

سؤال خود را از جنبه ای مخالف بپرسید. مثلا بپرسید: آیا در پوشش و حجابشان خیلی سختگیری دارند؟ با این سؤال، منبع مقصود شما را درک نمی کند و نمی داند آیا شما علاقمنديد حجاب محکمی داشته باشند یا دلتان می خواهد در امر حجاب آزادی بیش تری داشته باشند. این سؤال بنحوی مطرح شد که با آن لفظ مقید تفاوت داشت و مقصود محقق باید کشف حقیقت باشد. از این رو، نباید پاسخ گوینده مطابق میل ما پاسخ ما را بدهد. در سؤالات دیگر نیز باید به همین روش عمل کرد.

در مباحث سیاسی، عقیدتی، اجتماعی و فرهنگی نیز باید آنچه برای زندگی آینده ی شما مهم است، موضوع تحقیق قرار گیرد. به عنوان مثال، کسی که نسبت به مباحث سیاسی حساسیتی خاص دارد و با اعتقادات او محکم گره خورده است، اگر همسرش نسبت به مسائل سیاسی جاری کشور مخالف او تلقی شود، از او فوق العاده متنفر می شود و بنیان این خانواده اگر شکل بگیرد، بنیانی سست و ناپایدار است.

در تحقیق پیرامون مباحث اجتماعی، مسائل اساسی و آفات اجتماعی از قبیل اعتیاد، رابطه ی غلط با جنس مخالف، باید با ظرایف خاصی مورد توجه قرار گیرد. در این عرصه نباید فقط از یک گروه خاص تحقیق کنیم و از طرفی صرف نظر یک نفر خط بطلان بر نام او بکشیم و از او چشم بپوشیم و چنانکه پیش از این گفتیم، تحقیق باید همه جانبه باشد. حتى بنحوی از خود فرد تحقیق به عمل آوریم.

طبق حدیثی از رسول گرامی که فرمودند: هنگام انتخاب همسر به وضعیت اخلاقی و رفتاری برادر و خواهرهایش بنگرید، زیرا که زنان همانند برادر و خواهر خویش فرزند می آورند، می توان ضرورت تحقیق از خانواده ی فرد را فهمید.

در کشور اسلامی ما، خانواده نقش اساسی و واقعی را در ازدواج ایفا می کند. نمی توان گفت: من کاری به خانواده او ندارم، پدرش هر طوری می خواهد باشد، به من مربوط نیست. این، برداشت غلطی است. اثر خانواده در زندگی شما مستقیم و غیر مستقیم زیاد خواهد بود. البته تمام این موارد استثناپذیر هم هست؛ مثلا دو نفر از شهرستانی به دانشگاه شهری دیگر آمده اند و می خواهند پس از تحصیل نیز در همان شهر محل تحصیل زندگی کنند. بدیهی است در چنین ازدواج هایی نقش خانواده کمرنگ تر می شود، اما قطعا دو دانشجوی جوان در همان شهری که خانواده شان در آن زندگی می کنند، اگر قصد ازدواج دارند، نمی توانند از خانواده های خود چشم بپوشند.

بدیهی است نقاط ضعف خانواده نباید در تحقیق، به میزان نقاط ضعف فرد محاسبه شود؛ یعنی نقاط ضعف خانواده اگر بسیار حاد بود باید شما از ازدواج با او منصرف شوید، ولی در مورد فرد باید حداقل ها هم مورد نظر باشد.

گاه از سر بی حالی و سهل انگاری در خصوص خانواده ها، تحقیق صورت نمی گیرد و می گویند ما توکل به خدا کردیم. این سخن غلطی است که انسان کم کاری خود را پای توکل به خدا بگذارد و یا بجای تحقیق، از استخاره یاری بگیرد.