مطلب اساسی سوم در امر تحقیق، مسأله ی عوامل تحقيق است؛ اینکه چه کسی باید به تحقیق برود؟
 

محقق باید فردی پخته و زیرک باشد تا بتواند از بین سخنان منابع تحقیق به حقیقت دست یابد. انسان ها معمولا نقاط ضعف و عیوب دیگران را به راحتی در اختيار طرف مقابل نمی گذارند و این کار، تحقیق را با مشکل مواجه می کند. گاه منابع تحقیق بنا به مصلحت اندیشی و یا بیم از اطلاع یافتن فرد تحقیق شونده (مورد تحقیق اطلاعات را در اختیار محقق نمی گذارند و یا در لفافه و کنایه مطالبی را در اختیار محقق قرار می دهند.

در امر ازدواج این خیانت بزرگ گاهی صورت می گیرد که پس از انجام ازدواج و بروز مشکلات به سراغ منابع تحقیق می روند و با ناراحتی و نفرین آنان را مورد خطاب قرار می دهند که شما حقایق لازم را برای ما مطرح نکردید و اکنون گرفتار اعتماد به سخنان شما شده ایم!

آن وقت پاسخ می دهند: «خجالت کشیدیم و یا ترسیدیم غیبت باشد و یا ترسیدیم آنها اطلاع پیدا کنند و از دست ما ناراحت شوند.»

بنابراین، محقق باید با زیرکی خاص از لابلای سخنان منابع تحقیق و با کوشش در رفع ابهاماتی که در ذهن او نقش می بندد، به نتیجه گیری برسد. محقق می تواند از بین اقوام، دوستان یا مشاوران مطمئن باشد. حتی می توانید در این امر از چندین نفر یاری بگیرید که هر یک بخشی از تحقیق را به عهده گیرند.

تحقیق اولیه به خصوص در مورد دختر خانم ها باید بگونه ای باشد که تا زمانی که هنوز اقدامی انجام نگرفته است، نام او بر سر زبان ها نیفتد. امانتداری و رازداری در این خصوص هم بر محقق و هم بر منبع تحقیق لازم و ضروری است.

بدیهی است که در مراحل اولیه ممکن است طرفین اصلا به توافق نرسند. لذا سزاوار نیست از همان ابتدا، ماجرا چنان پر جنجال در محله به گوش همه برسد که در صورت عدم توافق، سوء ظن و غیبت و تهمت احتمالی گریبان گیر فرد و خانواده ی او شود. بنابراین، امر تحقیق را باید با ظرافت های خاص و با زیرکی و رعایت همه ی جوانب پیگیری نمود. رعایت این ظرایف در تحقیق از محل کار، تحصیل و فامیل نیز صادق است.

در اینجا معلوم می شود چقدر خصوصیات محقق و ورزیدگی او مهم است و چه خوب بود مؤسسات مطمئنی ایجاد می شد و برای جوانانی که محقق مناسبی ندارند، این امر را تحقق می بخشید.

در پایان چند نکته را یادآور می شویم:

سعی کنید محقق را از میان صمیمی ترین و خی خواه ترین افراد، نسبت به خودتان انتخاب کنید؛ چون هم از خصوصیات شما آگاه هستند و هم دلسوز.

- اگر به رازگویی و راستگویی محقق اطمینان نداشته باشید، این احتمال را باید بدهید که هر چه رشته اید پنبه خواهد شد.

- محقق باید مطالبی که در طی تحقیق متوجه می شود را فقط به فرد و خانواده اش بگوید و از بازگو کردن در جای دیگری خودداری کند، ضمن آنکه نباید مطالبی را مصلحتا مخفی نگه داشته و به آنها نگوید؛ چرا که ممکن است با اطلاع از آن نظر شان برگردد.

- محقق باید قدرت سؤال و جواب کردن را داشته باشد، نه خجالتی باشد و نه پر حرف. اگر خجالتی باشد، سؤالی نمی پرسد و اگر پرحرف باشد، اجازهی پاسخگویی نمی دهد.

همین که دیدید فرد نمی تواند تحقیق کند یا نمی داند چه بپرسد، شخص دیگری را برای این کار برگزینید.

- در صورتی که محققین چند نفرند، بایستی بینشان هماهنگی های لازم انجام شود

تا از دوباره کاری و یا از قلم افتادن برخی موضوعات تحقیق جلوگیری شود.

- وظیفه ی محقق تنها جمع آوری اطلاعات است نه تجسس و یا تحمیل عقیده .