بیش از میلیون‌ها سال زندگی اجداد ما این‌گونه بود که روزها با طلوع خورشید کارشان را شروع می‌کردند و با تاریک شدن هوا می‌خوابیدند، از آلودگی هوا و سر و صدا و سموم شیمیایی خبری نبود. فعالیت بدنی به اندازه بود و استراحت کردن بخشی از برنامه‌ی روزانه. اما این روزها یا آن‌قدر زیاد کار می‌کنند که وقتی برای استراحت و خواب ندارند و یا حتی با سفارش اینترنتی غذا 24 ساعت یک بار هم پایشان را از اتاقشان بیرون نمی‌گذارند. این شیوه‌ی مدرن زندگی باعث استرس مزمن می‌شود و برای مغز مضر است.

غرق شدن در اینترنت

هنگامی که شما مقدار قابل توجهی از وقتتان را در اینترنت صرف می‌کنید، ممکن است متوجه نشوید که این عمل بر عملکرد مغزتان چه تأثیری می‌گذارد. فرقی نمی‌کند که شما به فیس‌بوک و اینستاگرام معتاد شده‌اید یا فقط به خواندن مطلبی در اینترنت مشغولید، این‌ها اثر منفی‌شان را بر روی مغزتان خواهند گذاشت.
یک مطالعه در مجله جهانی روانپزشکی می‌گوید: اینترنت می‌تواند مناطق خاصی از مغز را تغییر دهد و بر توانایی توجه ما، فرایندهای حافظه و تعامل اجتماعی ما اثرگذار باشد.
دانشمندان توضیح می‌دهند که جریان بی حد و حصر پیشنهادات و اعلان‌ها از طریق اینترنت ما را به سمت توجه دائمی به آن تشویق می‌کند و این، به نوبه خود، موجب کاهش توانایی ما برای حفظ تمرکز روی یک کار می‌شود. به همین دلیل است که در سال 2018، سازمان بهداشت جهانی، دستورالعمل جدیدی برای کودکان ارائه می‌دهد. با توجه به این دستورالعمل، بچه‌های کوچک (2 تا 5 سال) باید تنها یک ساعت در روز یا کمتر در معرض نمایشگرها قرار بگیرند.

اینترنت چگونه بر عملکرد مغز شما تأثیر می‌گذارد؟
امروزه به نظر می‌رسد که تقریباً بدون دو چیز غیرممکن است زنده بمانیم: گوشی هوشمند و اتصال به اینترنت. اما متوجه نیستیم که خیلی بیشتر از آنچه نیاز داشته باشیم، از آن‌ها استفاده می‌کنیم. این چیزی است که بر عملکرد مغز ما اثر می‌گذارد.
جهان آنلاین کنونی، ما را با یک منبع منحصربه‌فرد عظیم و قابل دسترسی از حقایق و اطلاعات روبرو می‌کند، که به نظر می‌رسد پتانسیل تغییر نحوه ذخیره و ارزش‌گذاری حقایق و دانش در مغز را داشته باشد.
استفاده بیش از حد از اینترنت نه تنها بر عملکرد شناختی ما اثر می‌گذارد، بلکه بر سلامت عمومی‌مان نیز تأثیرگذار است. در واقع اینترنت می‌تواند به طور بالقوه ما را بی‌خواب و یکجانشین کند که هر دوی این اتفاقات می‌توانند مجرمان طیف گسترده‌ای از بیماری‌های بهداشتی مانند سکته قلبی، فشارخون بالا، قند خون بالا، تضعیف سیستم ایمنی و ... باشند.

مصرف بیش از حد نمک

یک مطالعه که در مجله Science Neuroscience منتشر شده است، می‌گوید: مصرف بیش از حد نمک به طور بالقوه می‌تواند باعث مشکلات شناختی شود. قرار گرفتن بیش از حد در معرض سدیم موجود در نمک باعث کاهش جریان خون در مغز و در نتیجه زوال عقل می‌شود. طبق گفته دانشمندان، مصرف بیش از حد مجاز نمک می‌تواند باعث کاهش 28 درصدی جریان خون کورتکس مغز (مسئول تفکر و پردازش اطلاعات از حواس پنجگانه) و کاهش 25 درصدی جریان خون هیپوکامپ (ناحیه‌ای از مغز که مسئول پردازش پاسخ‌های احساسی و حافظه بلندمدت است) شود.
چه باید کرد؟ قبل از خرید، برچسب‌های روی مواد غذایی بسته بندی شده را بخوانید تا محتوای سدیم آن‌ها را ببینید. همچنین از گوشت تازه به جای گوشت‌های بسته بندی شده استفاده کنید. به دنبال میوه‌ها و سبزیجات تازه باشید چرا که آن‌ها حاوی سدیم کمی هستند. از مقدار کمی نمک در پخت و پزهایتان استفاده کنید و نمکدان را بر سر سفره یا میز ناهارخوری‌تان نیاورید.
 

خواب ناکافی

باید شنیده باشید که خواب ناکافی موجب عدم تمرکز، توجه و تحریک خلق و خو می‌شود. اما، آیا می‌دانستید که بی‌خوابی می‌تواند به حافظه شما نیز آسیب برساند؟ بله این تأثیری است که بی‌خوابی در درازمدت بر مغز شما می‌گذارد. در طول خواب، بدن شما کار می‌کند تا کمک کند مواد سمی تولید شده در طول روز که در مغزتان جمع شده است، از بین برود. کم‌خوابی و بدخوابی بدین معنی است که این عملکرد مغز به‌درستی انجام نمی‌شود. بنابراین، سم‌زدایی از مغز انجام نمی‌شود و در نتیجه عملکرد شناختی شما کاهش می‌یابد. اگر نمی‌توانید 7 – 8 ساعت در روز بخوابید، حداقل 6 ساعت خواب را در برنامه‌تان داشته باشید.
چه باید کرد؟ برای داشتن یک خواب بهتر، روزها کار کنید. همچنین، مصرف کافئین خود را کاهش دهید زیرا ممکن است باعث تحریکتان شود و تا دیروقت خوابتان نرود. علاوه بر این، برای خودتان یک برنامه‌ی خواب بچینید و هر شب در همان زمان به رختخواب بروید تا خواب بهتری داشته باشید.

اجتماعی نبودن

براساس یک مطالعه انجام شده در مرکز پزشکی دانشگاه راش شیکاگو، افرادی که حداقل ارتباطات اجتماعی را تجربه کرده‌اند از مشکلات شناختی شدیدی رنج می‌برند. اجتماعی نبودن می‌تواند احساس تنهایی را تشدید کند که این نیز به نوبه خود می‌تواند باعث ایجاد استرس و فرایندهای التهابی در مغز شود. صحبت کردن با افراد عضلات مغز شما را انعطاف‌پذیر می‌کند. در یک گفتگو، شما افکار و احساسات خود را در مغزتان تنظیم می‌کنید و سپس آن‌ها را به زبان تبدیل می‌کنید. علاوه بر این تقریباً به‌صورت همزمان شما فکر می‌کنید و احساسات شخص مقابل را درک می‌کنید که همه‌ی این تمرینات به حفظ عملکرد مغز در سطح مطلوب کمک می‌کنند.
چه باید کرد؟ سعی کنید منطقه امن خود را گسترش دهید. اگر ترجیح می‌دهید همه کار را به تنهایی انجام دهید، کمی خود را تحت فشار قرار دهید و از دیگران کمک بخواهید. این کار خطوط ارتباطی شما را باز و پیوند شما با افراد را تقویت می‌کند. شروع کنید به گفتگو با مردم و به تدریج به بیرون رفتن و ملاقات با افراد جدید عادت کنید. همسایه‌ها می‌توانند در اولویت باشند.
 

حذف صبحانه

همه ما می‌دانیم که صبحانه مهم‌ترین وعده غذایی در روز است. به غیر از افزایش وزن بدن و تأثیر بر قند خون و سطح انرژی، حذف صبحانه ممکن است به مغز هم آسیب برساند. طبق یک مطالعه منتشر شده در مجله BMC Public Health، حذف صبحانه به طور منظم می‌تواند بر عملکرد شناختی تأثیر منفی داشته باشد در نتیجه تحریک‌پذیری مغز و میزان توجه کاهش یافته و پاسخ‌دهی کند می‌شود. علاوه بر این، صبحانه نخوردن اگر به‌صورت همیشگی باشد می‌تواند موجب افزایش فشارخون و سطوح هورمون استرس شده و منجر به التهاب مزمن شود. این اتفاقات می‌توانند توانایی تفکر شما را تحت تأثیر قرار دهند.
چه باید کرد؟ شب به موقع بخوابید تا بتوانید زودتر بیدار شوید و قبل از رفتن سر کار به اندازه کافی برای صبحانه خوردن وقت داشته باشید. همچنین سعی کنید صبحانه‌تان را از شب قبل آماده کنید تا نگران از دست رفتن وقتتان نباشید. علاوه بر این، اگر شما واقعاً وقت نداشتید هیچ یک از این‌ها را انجام دهید، فقط میوه‌ای مانند سیب را برای داشتن یک ناشتایی فوری همراه داشته باشید.
 

مصرف زیاد قند و شکر

اگرچه مغزتان برای این که بتواند خوب کار کند به انرژی به شکل قند و شکر نیاز دارد، اما مصرف بیش از حد قند می‌تواند اثرات مضری روی عملکرد شناختی شما داشته باشد. این اثر مانند اثر یک ماده‌ی مخدر در مرکز پاداش مغز است. بر طبق یک مطالعه منتشر شده در مجله PLOS One، مصرف بیش از حد شکر می‌تواند اعتیادآورتر از کوکائین باشد. مصرف زیاد شکر می‌تواند موجب التهاب در مغز و درنتیجه مشکلات مربوط به حافظه شود.
چه باید کرد؟ غذاهای غنی از کربوهیدرات‌های پیچیده را انتخاب کنید. بدن شما زمان زیادی برای هضم آن‌ها نیاز دارد بنابراین سطح قند خون شما به طور ناگهانی بالا نمی‌رود. سیب، بروکلی، اسفناج، گریپ فروت و غیره گزینه‌های خوبی هستند. همچنین، از نوشیدن آب‌میوه‌های فرآوری شده و نوشیدنی‌های ورزشی پرهیز کنید، این نوشیدنی‌ها حاوی مقدار زیادی شکر هستند.
 

پرخوری

برای اولین بار در تاریخ زمین، تعداد افراد دارای اضافه وزن بیشتر از افراد کم وزن شده است و این در حالی است که اضافه وزن می‌تواند باعث ایجاد بسیاری از مشکلات سلامتی به ویژه برای مغزتان شود. مطالعات متعددی نشان داده‌اند وقتی وزن و BMI (شاخص توده بدن) افزایش می‌یابند اندازه‌ی مغز رو به زوال می‌رود. اضافه وزن اغلب به چاقی و دیابت منجر می‌شود که در این شرایط رگ‌های خونی مغز تخریب شده و به دلیل یک سری اتفاقاتی که در نتیجه‌ی آن می‌افتد مغز کوچک می‌شود.
یک مطالعه‌ی دیگر نشان داد که مغز افراد چاق 16 سال بیشتر از همتایان سالم خود دیده می‌شود و مغز افراد دارای اضافه وزن 8 سال پیرتر به نظر می‌رسد و این یعنی خطر ابتلا به آلزایمر.

کمبود مواد مغذی

علیرغم خوردن بیش از حد مواد غذایی، مطالعات متعدد نشان می‌دهد که اغلب افراد، ویتامین‌ها و مواد معدنی توصیه شده روزانه را از رژیم‌های غذایی خود دریافت نمی‌کنند. جمع‌آوری اطلاعات از بررسی‌های مختلف نشان می‌دهد الگوی غذایی اغلب افراد از نظر سبزیجات، میوه‌ها، دانه‌های کامل، لبنیات، غذاهای دریایی و روغن‌های سالم ضعیف و در عوض حاوی دانه‌های تصفیه شده، قند، چربی‎‌های اشباع و سدیم بالایی است.
این نوع رژیم غذایی، بدن و به ویژه مغز را در معرض بیماری‌ها و مشکلات زیادی قرار می‌دهد. در واقع رژیم‌های ناسالم خطر ابتلا به بیماری‌های روانی و عصبی مانند افسردگی و زوال عقل را افزایش می‌دهند.
 

قرار گرفتن در معرض مواد سمی

شما غذا می‌خورید و همین کافی است تا توسط توکسین‌های مختلف احاطه شوید. مطالعات نشان می‌دهد که توکسین‌ها طول عمر سلول‌های عصبی را کوتاه می‌کنند و باعث مشکلات و علائم عصبی مختلفی می‌شوند. علائم عصبی محدوده‌ای از آسیب‌های مغزی است که می‌تواند جزئی و برگشت‌پذیر تا جدی و دائمی باشد. علائم می‌تواند شامل سردرد، از دست دادن حافظه، اختلال بینایی، خستگی، علائم آنفلوانزا، اختلال عملکرد جنسی، اختلال در مهارت‌های حرکتی، سوزن سوزن شدن، بی‌حسی یا ضعف اندام‌ها باشد. نوروتوکسین ها همچنین می‌توانند باعث مشکلات روانی مانند اضطراب، افسردگی، اختلال روانی، رفتارهای اجباری، توهم و تغییرات شخصیت فرد نیز شوند.
در دسترس بودن توکسین‌ها در دهه‌های اخیر به طور چشمگیری افزایش یافته است، زیرا غذاهای ما بیشتر پردازش شده است و ما به شدت به محصولات مصنوعی وابسته شده‌ایم و در محیط‌های شیمیایی زندگی می‌کنیم. اکثر غذاها و نوشیدنی‌ها حاوی مقادیر زیادی از مواد افزودنی هستند تا طعم غذا دل‌پذیرتر شوند.
آلاینده‌های محیط زیست، قرار گرفتن در معرض آفت‌کش‌ها و افزودنی‌های غذایی باعث آسیب دیدن مغز می‌شوند.

استرس مزمن

در سطح بیولوژیکی، استرس یک پاسخ فیزیکی طبیعی است که در اصل برای حفظ امنیت ما تکامل یافته و برای بقای انسان لازم است؛ اما مشکل این است که در جهان امروز بسیاری از ما در یک وضعیت مستمر استرس قرار گرفته‌ایم.
فعال شدن طولانی‌مدت سیستم استرس و ترشح بیش از حد کورتیزول و سایر هورمون‌های استرس باعث می‌شود که تقریباً تمام فرایندهای بدن ما مختل شود. استرس مزمن به معنای واقعی کلمه باعث آسیب به مغز و بدن ما می‌شود.

دیگر عوامل مختل کننده‌ی عملکرد مغز

سیگار
الکل
مواد مخدر
ورزش بیش از حد یا بی‌تحرکی