مهر از دیدگاه اسلام

مَهر یا مهریه مالی است که مرد به هنگام ازدواج، برای پرداخت به زن بر عهده می‌گیرد. مهریه حق زن است و او می‌تواند بلافاصله پس از عقد آن را مطالبه کند. تعیین مهر پیش از ازدواج دائم لازم نیست و دو طرف می‌توانند پس از عقد روی آن توافق کنند، ولی در صورت مشخص نبودن آن در ازدواج موقت، مطابق فتوای بیشتر مراجع تقلید، عقد باطل است.

مهریه پیش از اسلام

گونه‌هایی از مهریه پیش از اسلام در قانون حمورابی و در میان زرتشتیان و ایران باستان و اعراب و یونانیان وجود داشته است ولی در میان مسیحیان چنین رسمی وجود ندارد.

در گذشته، پدران و مادران، مهر را حقّ الزحمه و شیربهای خود می‌دانستند؛ بدین جهت، در نکاح شغار که رسم جاهلیت بود، معاوضه دختر یا خواهر، مهریه شمرده می‌شد بدون آنکه، به زن بهره‌ای برسد. اسلام این رسم را منسوخ کرد.

مهر در آیات و روایات

کلمۀ «مهر» در قرآن به کار نرفته است بلکه عناوین «صَدُقات» و «اجور» (بیشتر در مورد متعه و ازدواج با کنیزان) و «صداق» و «فریضه» به جای مهریه به کار رفته‌اند.

نپرداختن مهریه که ملک خاص زن است در قرآن ظلم و گناه آشکار خوانده شده است.

(نساء ۲۰ و ۲۱)

در آیۀ در آیۀ چهارم سوره نساء «و ءاتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنُّ نِحلَة...» از مَهر با عنوان «صَدُقَه» که از مادّه صِدق است یاد شده که راستین بودن پیوند زناشویی و علاقه مرد را نشان می‌دهد. ثانیاً با آوردن ضمیر «هنّ»، مهریه را به زن متعلّق می‌داند نه پدر و مادر او تا بخواهند آن را دستمزد به شمار آورند. ثالثاً با کلمه «نِحلَه» تصریح می‌کند که مهریه پیشکش است و نه قیمت زن، چنانچه امروزه برخی با توهم اینکه مهریه قیمت زن است مبالغ بالایی مطالبه کرده و مهریه پیشنهادی اسلام را دور از شأن زن معرفی می‌کنند. مهریه زن نحله و عطای خداوند است که به او داده شده است و مرد هیچ منتی بر او ندارد.

در روایات یکی از نشانه‌های بدقدمی زن، مهریه بالای او دانسته شده و آن را موجب کینه در خانواده معرفی می‌کنند.

(میزان الحکمه، ج ۲، ص۱۱۸۲)

امام باقر(ع) فرمود: «الصداق ما تراضيا علیه قل او کثر» یعنی آنچه طرفین ازدواج به آن راضی می‌شوند کم باشد یا زیاد همان مهریه است. در مورد حداکثر مهریه از نظر شرعی نمی‌توان مقدار معینی تعیین کرد. امام صادق(ع) یکی از مواردی که در قیامت بخشیده نمی‌شود را مهریه‌های پرداخت نشده زنان معرفی می‌کنند.

پیامبر اکرم(ص) فرمود: سه گروه از زنان عذاب قبر ندارند و در قیامت با حضرت زهرا(س) محشور می‌شوند: زنی که با فقر و تنگدستی همسر خود بسازد، زنی که با بداخلاقی همسر، صبر خود را از دست ندهد و زنی که مهریه خود را به همسرش ببخشد.

اقسام مهریه

مهریه در اسلام بر سه قسم است:

مَهرُ المُسَمّی

مَهر المسمی مهری است که زن و شوهر قبل از انعقاد عقد نسبت به مقدار و میزان آن توافق نموده و آن را در عقد ذکر می‌کنند یا پس از عقد بر روی مقدار معینی توافق می‌کنند. مهر باید بین طرفین تا حدی که رفع جهالت آنها بشود مشخص باشد نه اینکه چیز گنگ و مبهمی باشد.

شرایط مهر المسمی:

دارای ارزش مالی و اقتصادی باشد

قابل تملک و نقل و انتقال باشد

مشخص و معلوم باشد

معین و تصریح شده باشد

دارای منفعت عقلایی و مشروع باشد

شوهر قدرت تسلیم مهریه را داشته باشد

تعیین میزان مهر مطابق ماده ۱۰۸۰ قانون مدنی منوط به تراضی طرفین است و محدودیتی در این خصوص در قانون پیش بینی نشده است ولی طبق روایات مستحب است که مهرالسّنه ملاک قرار گیرد.

مهر المثل

اگر در زمان انعقاد عقد دائم راجع به مهریه توافق نشده یا اینکه مهریه تعیین شده باطل باشد ولی عمل زناشوئی بین زوجین صورت گرفته باشد، در این حالت بر اساس عرف و عادت محل و وضعیت خاص زوجه مانند خانواده، تحصیلات، سن، شغل و امثال آن مهریه‌ای هم‌شأن زنان مشابه وی تعیین می‌گردد که به این نوع مهریه، مَهرُالمِثل می‌گویند یعنی مهریه‌ای معادل زنان مثل او.

مهر المُتعَه

هرگاه در عقد نکاح مهر ذکر نشده باشد و شوهر قبل از نزدیکی و تعیین مهر، زن خود را طلاق دهد زن مستحق مهر المتعه است.