در افغانستان به کل مجموعه قلیان، چلم نیز می‌گویند. در کشورهای عربی به نام شیشه و نارجیلة معروف است و در شبه قاره به حقّه معروف است. قلیان برای استفاده از دود حاصل از تماس زغال گداخته و تنباکو است که به این عمل «کشیدن قلیان» می‌گویند.

قلیان، این وسیله کم‌ خرج، اما پرخطر این روزها پای ثابت تفریح بسیاری از جوانان و خانواده‌های ایرانی است.

مصرف‌کنندگان قلیان به این دلیل در بین انواع دخانیات موجود در بازار به قلیان روی آورده‌اند که آن را کم‌خطرترین نوع مواد دخانی می‌دانند، غافل از این‌که آنچه کشیدن قلیان با مصرف‌کنندگان آن می‌کند به مراتب ناگوارتر از سیگار است.

به‌طور طبیعی، حجم دود استنشاقی در کشیدن قلیان خیلی بیشتر از حجم دود استنشاقی در کشیدن سیگار است. کشیدن قلیان با لوله آب، دودی برابر ۵۹ عدد سیگار را تولید می‌کند. 

مصرف قلیان منحصر به گروه سنی، طبقه اجتماعی، زمان و مکان خاصی نمی‌شود و تبعات آن متوجه شمار بسیاری از افراد است.

از جمله مهمترین مضرات دود قلیان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

سرطان (لثه، ریه، معده و حنجره)

از کارافتادگی کامل ریه

ناباروری

کاهش وزن نوزاد در زنان باردار

تمامی موارد بالا برای افرادی که صرفاً در معرض دود قلیان قرا می‌گیرند (دود دست دوم) نیز صادق است.

قلیان و بیماری ام اس:

در سال‌های اخیر یک شیب افزایشی در ابتلا به ام اس در کشور وجود دارد. کشور ما از نظر ابتلا به ام اس در منطقه پرخطر قرار دارد و چون این بیماری بیشتر جوانان را درگیر می‌کند پرداختن به جنبه‌های مختلف بیماری ام اس که تاکنون به آن‌ها کمتر پرداخته شده، اما در زندگی بیماران نقش بسزایی دارد بسیار حائز اهمیت است. کمبود ویتامین D، شیوع مصرف قلیان و سیگار، عفونت‌ها و حتی تغییر شیوه تغذیه طی 2 سال اخیر از عوامل مهم ابتلا به ام اس شناخته شده است.اقدام در جهت کاهش مصرف قلیان و مواد دخانی در جوانان و زنان نیز می‌تواند از راه‌های مقابله با ام اس باشد.

مصرف قلیان و رشد قارچ و میکروب در ریه شما

اگر هنوز هم به هیچ قیمتی حاضر به کنار گذاشتن قلیان نیستید پس خودتان را برای پذیرایی از مهمان‌های ناخوانده آماده کنید، چون ریه‌های شما محل مناسبی برای رشد انواع میکروب و قارچ خواهد بود. به گفته پزشکان به دلیل مرطوب بودن راه‌های هوایی و مجرای خروج دود، قلیان می‌‌تواند عامل مهمی در رشد میکروب و قارچ باشد.

تحقیقات نشان می‌دهد که کشت مواد داخل لوله قلیان حاوی صدها نوع قارچ و میکروب بوده و براحتی با دود، وارد دستگاه تنفس شده و ایجاد عفونت‌های مزمن می‌کند.

ابتدا شخص متوجه بیماری خود نمی‌‌شود، ولی سال‌های بعد به دلیل نفوذ این قارچ و میکروب در لایه‌های مختلف ریه، بیماری‌هایی مثل برونشیت،‌ آمفیزم ریه و سرانجام آسم ایجاد می‌شود، این در حالی است که شخص هنگامی به بیماری خود پی می‌‌برد که متاسفانه چاره‌ای جز تحمل بیماری تا آخر عمر نخواهد داشت.

مصرف قلیان و بیماری های قلبی:

فشار ناشی از دود قلیان وارد جریان خون می شود و به آترواسکلروز (تصلب شریان) کمک می کند که به نوبه خود شریان ها را سفت کنند. آستر سرخرگ ها نیز از دود ناشی از انباشته شدن یک رسوب چربی آسیب می بیند (آتروما) که سرخرگ را محدود می کند. این تغییرات ممکن است باعث مشکلات قلبی عروقی مانند گلودرد، نارسایی احتقانی قلب، حمله قلبی یا سکته شوند.

قلیان کشیدن، تقریباً همان میزان نیکوتین را برای مصرف کنندگان فراهم می کند، به همین دلیل اعتیاد به نیکوتین نتیجه تعجب آوری نیست. نیکوتین همچنین تولید آدرنالین را تحریک می کند و در نتیجه فشار خون را افزایش می دهد و قلب را سخت تر می کند و خطر حمله قلبی یا سکته را افزایش می دهد.

برخلاف سیگار، قلیان با استفاده از زغال یا خاکستر سوزانده می شود، بنابراین مصرف کنندگان ممکن است در معرض میزان بسیار بالایی از گاز مونوکسید کربن قرار بگیرند. این سطح از مونوکسید کربن در دود توتون، ظرفیت حمل اکسیژن خون کاربر را کاهش می دهد، بنابراین قلب آن ها باید سخت تر پمپاژ کند تا اکسیژن کافی بدن را تامین کند.

تاثیر مصرف قلیان بر اسپرم:

می‌دانیم که یک نوبت مصرف قلیان بسیار مضرتر از یک نخ سیگار است. مطالعات متعدد و گسترده نشان داده‌اند که در مردان سیگاری، به‌خصوص آن‌هایی که روزانه بیشتر از ده عدد سیگار می‌کشند، حرکات اسپرم کاهش می‌یابد. حتی حرکت نطفه در مردان سیگاری بارور کمتر از مردان غیرسیگاری است. سیگار در زنان بر روی کیفیت تخمک اثر منفی دارد. از طرفی احتمال دیرباروری، سقط، حاملگی خارج رحم، یائسگی زودتر از موعد و پوکی استخوان را افزایش می‌دهد. همچنین روی دهانه رحم، و لوله‌های رحمی اثر گذاشته و قدرت باروری را کم می‌کند و حتی شانس موفقیت IVF در خانم‌های سیگاری کمتر است.

در مطالعات وسیع مشاهده شده که فرزندان دختر مادران سیگاری دیرتر حامله می‌شوند و فرزندان پسر آن‌ها نطفه کمتری دارند؛ لذا توصیه می‌شود زن و مرد حداقل وقتی که تصمیم به بچه‌دار شدن می‌گیرند، یک سال سیگار را ترک کنند. هموطنان ساکن تهران و شهر‌های بزرگ توجه داشته باشند که بالاجبار در معرض آلاینده‌های موجود در هوا قرار دارند؛ بنابراین مصرف سیگار و قلیان برای آن‌ها بسیار مضرتر است.

مصرف قلیان و کاهش سطح اکسیژن خون :

یکی از مواد سمی اصلی در دود قلیان، مونوکسید کربن (CO) است. CO توانایی خون در حمل اکسیژن در بدن را کاهش‌داده و طیفی از مشکلات سلامتی، از بی‌خوابی گرفته تا سکته را افزایش‌ می‌دهد.

مضرات قلیان و سیگار برای زنان :

مصرف سیگار و قلیان موجب اختلال در جذب کلسیم و ساخت استخوان، یائسگی زودرس، کاهش وزن و تخریب هورمون های جنسی می شود که به تسریع پوکی استخوان می انجامد. مصرف الکل نیز با کم کردن فعالیت سلول های سازنده استخوان موجب پوکی استخوان می شود.

زنانی که سیگار می کشند، زودتر به سن یائسگی نزدیک می شوند و این امر موجب کاهش باروری در آنها می شود. احتمال سقط در اینگونه زنان نیز بیشتر از افراد غیرسیگاری است و کودکان آنها نیز پس از تولد در معرض امراض گوناگون قرار می گیرند و نیز دارای وزن کمتری در زمان تولد هستند.

مصرف قلیان و زخم‌هایی که دیر خوب می‌شود:

آنهایی که اهل کشیدن سیگار و قلیان هستند باید بدانند حالا دیگر نه فقط مستعد ایجاد زخم‌های گوارشی، تشدید برگشت اسید معده به مری و ایجاد سرطان‌های دستگاه گوارش هستند، بلکه اگر همین حالا هم به زخم‌های سیستم گوارشی مبتلا بوده و مراحل درمان را می‌گذرانند، مصرف قلیان بهبود زخمشان را به تاخیر می‌اندازد و پاسخ به درمان را کند می‌کند.

به همین دلیل است پزشکان متخصص به بیمارانی که از سوءهاضمه رنج می‌برند، توصیه می‌کنند برای افزایش تاثیر درمان و کاهش عود بیماری، به طور جدی مصرف سیگار و قلیان را کنار بگذارنند. 

مصرف سیگار و قلیان موجب اختلال در جذب کلسیم و ساخت استخوان، یائسگی زودرس، کاهش‌وزن و تخریب هورمون‌های جنسی می‌شود که همه اینها سرانجام به تسریع روند ابتلا به پوکی استخوان کمک می‌کند.