دیده شدن خداوند توسط پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله) ؟!

مناظره امام رضا(ع) با ابو قره مسیحی

ابوقُرّه (مسیحی از دوستان اُسقف اعظم) یکی از خبرپردازهای عصر امام رضا ـ علیه السّلام ـ بود، صفوان بن یحیی یکی از شاگردان امام رضا ـ علیه السّلام ـ می‌گوید ابوقرّه از من خواست تا او را به محضر حضرت رضا ـ علیه السّلام ـ ببرم، من از حضرت رضا ـ علیه السّلام ـ اجازه گرفتم، و آن حضرت اجازه داد.

ابوقرّه به محضر حضرت رضا ـ علیه السّلام ـ رسید، و از احکام دین و حلال و حرام پرسش‌هایی کرد تا سؤالش به مسئله توحید کشیده شد، و در این مورد چنین سؤال کرد:

«برای ما روایت کرده‌اند که خداوند «دیدار» و «هم سخنی» خود را بین دو پیغمبر تقسیم نمود(و در میان پیامبران دو پیغمبر را برگزید تا با یکی از آن‌ها هم کلام شود، و با دیگری دیدار نماید) قسمت «هم سخن» خود را به موسی ـ علیه السّلام ـ داد، و قسمت دیدار خود را به حضرت محمّد ـ صلّی الله علیه و آله ـ) عطا نمود» (بنابراین خداوند وجودی قابل دیدن است)

امام رضا اگر چنین باشد، پس آن پیغمبری که (یعنی پیغمبر اسلام) به جنّ و انس خبر داد که دیده‌ها خدا را درک نکند، و وسعت آگاهی مخلوقات را یارای احاطه به او و فهم ذات او نیست، و او شبیه و همتا ندارد، کدام پیغمبر بود؟، مگر شخص محمّد ـ صلّی الله علیه و آله ـ چنین نفرمود؟

ابوقرّه: آری، او چنین فرمود.

امام رضا: بنابراین چگونه ممکن است پیغمبر از طرف خدا به سوی مردم بیاید و آن‌ها را به سوی خدا دعوت کند، و به آن‌ها بگوید که دیده‌ها قادر به دیدن خدا نیست، وسعت و آگاهی مخلوقات را یارای فهمیدن ذات پاک او نیست، و او شبیه و همتا ندارد، سپس خود این پیغمبر بگوید من با دو چشم خدا را دیده‌ام؟ و احاطه علمی به او یافته‌ام؟ و او به شکل انسان (قابل رؤیت) است، آیا حیا نمی‌کنید؟ افراد بی‌دین و کوردل، نتوانستند چنین نسبتی به آن حضرت بدهند، که او چیزی را فرمود و سپس بر خلاف آن گفت:

ابوقرّه: خداوند خودش در قرآن (آیه 13، سوره نجم) می‌فرماید:

وَ لَقَدْرَآهُ نَزْلَهً اُخری «و بار دیگر، پیغمبر، خدا را دید»

امام رضا: در همین جا آیه دیگری هست (آیه 11، سوره نجم) که آن‌چه را پیغمبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ دیده بیان می‌کند و می‌فرماید:

ما کذَبَ الْفُؤادُ ما رَای

 «قلب او در آن‌چه دید، هرگز دروغ نمی‌گفت» یعنی دل پیغمبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ آن‌چه را که چشمش دید دروغ ندانست.

سپس خداوند در همین سوره (نجم) آن‌چه را محمّد ـ صلّی الله علیه و آله ـ دیده خبر می‌دهد و (در آیه 18، سوره نجم) می‌فرماید:

لَقَدْ رَای مِنْ آیات رَبِّهِ الْکبْری

 «او پاره‌ای از آیات و نشانه‌های بزرگ پروردگارش را دید».

بنابراین نشانه‌های خدا (که پیامبر آن‌ها را دیده) غیر ذات خدا است، و باز خداوند (در آیه 110، سوره طه) می‌فرماید:

وَلا یحیطُونَ بِهِ عِلْماً

 «آن‌ها احاطه و آگاهی به او ندارند»، بنابراین اگر دیده‌ها خدا را می‌تواند بنگرد، احاطه و آگاهی به او را نیز پیدا خواهد کرد (با این‌که آیه مذکور می‌گوید آگاهی به او ممکن نیست)

ابوقرّه: پس شما روایت را (که می‌گویند پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ، خدا را دید) تکذیب می‌کنید؟

امام رضا: اگر روایات بر خلاف قرآن باشند، تکذیب می‌کنم، و آن‌چه مسلمانان به آن اتّفاق رأی دارند، این است که «نمی‌توان به وجود خدا احاطه علمی یافت، و دیده‌ها ذات او را درک نمی‌کنند، و او به هیچ چیزی شباهت ندارد»[1]

--------------------------------------------------------------------------------

پی نوشت:

[1] ـ اصول کافی، ج 1، ص 96، نشر دارالکتب الاسلامی.