احتمالا تاكنون براي همه ما پيش آمده كه با وجود خوردن غذا در سه وعده و همچنين مصرف انواع مولتي ويتامين ها و ميوه ها و سبزيجات باز هم دچار ضعف و سستي در بدن خود شده ايم. در اين مطلب به درمان اين مشكل از ديدگاه طب اسلامي مي پردازيم.

ضعف تابع لاغری و چاقی نیست، دور کلیه‌ها نوعی چربی یا پیه وجود دارد که در اصل غده‌ای به نام آدرنال است و نوعی هورمون به نام اندروژن ترشح می‌کند.

امام صادق (ع) می‌فرمایند: «ضعف البدن وقوته من شحم الكليتين» یعنی «ضعف و قوت بدن از قلوه پیه است» همچنین می‌فرمایند: «ضعف الصوت وشدته من شحم الكليتين» یعنی «ضعف و شدت صدا از قلوه پیه است.» بعد از روغن‌زیتون بهترین روغن، روغن قلوه پیه است، قلوه پیه در قرآن تعبیر به طیبات شده است، ﴿وَعَلَى الَّذِينَ هَادُواْ حَرَّمْنَا كُلَّ ذِي ظُفُرٍ وَمِنَ الْبَقَرِ وَالْغَنَمِ حَرَّمْنَا عَلَيْهِمْ شُحُومَهُمَا إِلاَّ مَا حَمَلَتْ ظُهُورُهُمَا أَوِ الْحَوَايَا أَوْ مَا اخْتَلَطَ بِعَظْمٍ ذَلِكَ جَزَيْنَاهُم بِبَغْيِهِمْ وِإِنَّا لَصَادِقُونَ﴾ یعنی «و بر یهودیان، هر حیوان ناخن‌دار (حیواناتی که سم یکپارچه دارند) را حرام کردیم؛ و از گاو و گوسفند، پیه و چربیشان را بر آنان تحریم نمودیم؛ مگر چربیهایی که بر پشت آنها قرار دارد، و یا در دو طرف پهلوها، و یا آنها که با استخوان آمیخته است؛ این را بخاطر ستمی که می‌کردند به آنها کیفر دادیم؛ و ما راست می‌گوییم.» و نیز آمده ﴿فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذِينَ هَادُوا حَرَّمْنَا عَلَيْهِمْ طَيِّبَاتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ وَبِصَدِّهِمْ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ كَثِيرًا﴾ یعنی «بخاطر ظلمی که از یهود صادر شد، و (نیز) بخاطر جلوگیری بسیار آنها از راه خدا، بخشی از چیزهای پاکیزه را که بر آنها حلال بود، حرام کردیم.»

در روایت آمده: «قلت لابي عبد الله (ع) جعلت فداك، الشحمة التى تخرج مثلها من الداء أي شحمة؟ - قال: هي شحمة البقر، وما سألني يا زرارة عنها أحد قبلك» یعنی «زراره از امام صادق (ع) پرسید این کدام پیه است که به اندازه خود بیماری را از بدن خارج می‌کند؟ امام پاسخ دادند پیه گاو (چربي پشت و دوطرف پهلوي گاو) است، ای زراره کسی قبل از تو این سؤال را از من نکرد.» در روایت دیگر آمده: «من أدخل في جوفه لقمة شحم أخرجت مثلها من الداء.» یعنی «کسی که لقمه‌ای از پیه گاو وارد بدنش کند، به همان اندازه بیماری از بدنش خارج می‌شود.» هم می‌توان از خود قلوه پیه استفاده کرد هم از روغن آن و روغن گوسفند در درجه بعدی قرار می‌گیرد.

لازم به ذکر است برای جلوگیری از سفت شدن این روغن باید توجه داشت که هنگام حرارت دادن قلوه پیه به‌محض اینکه روغن از آن خارج شد این روغن را از ظرف خارج کنند تا حرارت نبیند، در این صورت شبیه به روغن زرد می‌شود.

گفته شد که منشأ ضعف و قوت قلوه پیه است و از علائم قوت بدن و زیادی قلوه پیه، قوت صدا است. برای تقویت بدن باید قلوه پیه را زیاد کرد، برای این کار توصیه‌هایی در روایات آمده است.

اموری که قلوه پیه را زیاد می‌کند:

اولین مورد نوره (كرم موبر طبيعي) است، در روایت آمده: «النورة تزيد في ماء الصلب، وتقوي البدن، وتزيد في شحم الكليتين، وسمن البدن.» یعنی «نوره آب کمر زیاد می‌کند و بدن را تقویت می‌کند و قلوه پیه را زیاد می‌کند و بدن را چاق می‌کند.»

دومین مورد شیر گاو است، در روایت آمده: «تدبغ المعدة و تكسو الكليتين الشحم» یعنی «معده را دباغی می‌کند و کلیه را با پیه می‌پوشاند.»

اموری که قلوه پیه را از بین می‌برد (از این امور پرهیز شود):

اولین مورد حمام است، در روایت آمده: «الحمام يوم ويوم لا يكثر اللحم وإدمانه في كل يوم يذيب شحم الكليتين.» یعنی «حمام یک روز در میان سبب زیادشدن گوشت بدن می‌شود و مداوم (هرروز) به حمام رفتن قلوه پیه را از بین می‌برد.»

دومین مورد خوابیدن در حمام است، امام صادق (ع) می‌فرمایند: «لا تضطجع في الحمام فإنه يذيب شحم الكليتين.» یعنی «در حمام دراز نکش زیرا این کار قلوه پیه را آب می‌کند.»

سومین مورد تکه دادن در حمام است، امام صادق (ع) می‌فرمایند: «لا تتك في الحمام فإنه يذيب شحم الكليتين» یعنی «در حمام به دیوار تکیه نده زیرا این کار قلوه پیه را آب می‌کند.»

شاید بتوان با توجه به این روایات گفت که رساندن گرما به کلیه‌ها، قلوه پیه را آب می‌کند و اگر انسان به بخاری هم تکیه کند همین اثر را داشته باشد. البته نباید کلیه را در معرض سرما قرار داد زیرا کلیه به سرما حساس است و زود سرما می‌خورد.

اموری که بدن را تقویت می‌کند:

اولین درمان گوشت است، امام صادق (ع) می‌فرمایند: «أَكْلُ اللَّحْمِ يَزِيدُ فِي السَّمْعِ وَ الْبَصَرِ وَ الْقُوَّةِ» یعنی «خوردن گوشت شنوایی و بینایی و قوت را زیاد می‌کند.» توصیه به گیاه‌خواری اشتباه است و کمترین ضرری که دارد ضعف شنوایی و بینایی است.

دومین درمان گوشت با شیر است، اگر گوشت با شیر (ترجیحاً شیر گاو) پخته شود، بهترین تقویت‌کننده برای قلب و بدن است البته درمان دیگر برای ضعف قلب به است. امام علی (ع) می‌فرمایند: «إذا ضعف المسلم فليأكل اللحم واللبن» یعنی «هرگاه مسلمان ضعیف شود گوشت با شیر بخورد.» با توجه به روایت لازم نیست که این غذا همیشه مصرف شود بلکه باید زمان ضعف و موقع لزوم مصرف گردد حتی اگر ضعف به علت پیری باشد. غذای دیگری هم وجود دارد که گوشت را با ماست می‌پزند و به عقیده من آن‌هم مقوی است البته با گوشت و شیر تفاوت دارد. در روایت آمده: «شكا نبى من الانبياء إلى الله الضعف، فقال له: " اطبخ اللحم باللبن ". وقال: إنهما يشدان الجسم، قلت: هي المضيرة؟ - قال لا، ولكن اللحم باللبن الحليب.» یعنی «پیامبری از پیامبران (ع) به‌سوی خدا از ضعف شکایت کرد و خداوند فرمود گوشت را با شیر بپز، و فرمود این‌ها بدن را تقویت می‌کنند، پیامبر پرسید آیا این همان مضیره است (که با ماست پخته می‌شود)، خداوند پاسخ داد نه، بلکه گوشت با شیر است.» امام صادق (ع) از امام باقر (ع) روایت می‌کند: «شكا نوح عليه السلام الى ربه عز وجل ضعف بدنه فأوحى الله تعالى إليه اطبخ اللحم باللبن فكلها فانى جعلت القوة والبركه فيهما.» یعنی «پیامبر (ص) فرمودند حضرت نوح (ع) به‌سوی خدا از ضعف بدنش شکایت کرد و خدا به او وحی فرمود گوشت را با شیر بپز و آن را بخور زیرا من قوت و برکت را در این دو قرار دادم.» بهترین گوشت، گوشت گوسفند و بهترین شیر، شیر گاو است. شاید بتوان نتیجه گرفت که راز طول عمر حضرت نوح (ع) همین غذا باشد. امام صادق (ع) می‌فرمایند: «کسی که مبتلا به ضعف قلب یا بدن می‌شود، پس گوشت گوسفند را با شیر بخورد زیرا این بیماری و هر مشکلی که در بدنش است را از تکه‌تکه بدنش خارج می‌کند و بدنش را تقویت می‌کند و لثه را تقویت می‌کند، این را بگوید لا اله إلا الله وحده لا شريك له يحيي ويميت ويميت ويحيي وهو حي لا يموت، ده مرتبه قبل از آنکه بخوابد و تسبیح فاطمه زهرا (س) و آیت‌الکرسی و سوره توحید بخواند.» این روایت اشاره به گوشت گوسفند می‌کند و شاید گفته شود که مراد از شیر هم شیر گوسفند است ولی مستفاد از روایات بهترین شیر، شیر گاو است چون از تمام گیاهان تغذیه می‌کند و درمان کل بیماری‌هاست. نکته مهم این روایت این است که می‌گوید این غذا بیماری‌ها را از بدن خارج می‌کند بنابراین این غذا درمان هم هست و به‌این‌علت که بیماری را خارج می‌کند سبب تقویت بدن می‌شود. در مورد گوشت شاید بتوان گفت که گوشت پرندگان را هم شامل می‌شود ولی گوشت گاو تصریح‌شده که بیماری‌زا است و شیر هم بهتر است که از گاو باشد و قبلاً خواندیم که گاو قرمز بهتر از گاو سیاه است و بیشتر مراد گاو بومی است.

سومین درمان شیر است، در روایت آمده: «كنت عند أبى عبد الله (ع) فقال له رجل وأنا أسمع: (جعلت فداك) إنى أجد الضعف في بدنى، فقال: عليك باللبن فانه ينبت اللحم ويشد العظم.» یعنی «نزد امام صادق (ع) بودم، مردی به امام عرض می‌کند و من می‌شنوم، فدایت شوم من در بدنم ضعف احساس می‌کنم، امام فرمودند شیر بخور زیرا گوشت را می‌رویاند و استخوان را تقویت می‌کند.» شاید مراد از ضعف که در روایت آمده همان لاغری باشد و این توصیه برای درمان لاغری است و یا مراد از روییدن گوشت و تقویت استخوان همان تقویت بدن باشد و شاید لازمه روییدن گوشت و تقویت استخوان، تقویت بدن باشد.

چهارمین درمان حلیم است، امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمایند: «عليكم بالهريسة فإنها تنشط للعبادة أربعين يوما وهي من المائدة التي أنزلت على رسول الله صلى الله عليه وآله.» یعنی «بر شما باد حلیم زیرا این سبب نشاط برای عبادت می‌شود به مدت چهل روز و این همان مائده‌ای است که بر پیامبر (ص) نازل‌شده.» مائده‌ای که بر حضرت عیسی (ع) نازل شد ماهی بود و مائده‌ای که بر پیامبر اسلام (ص) نازل شد حلیم بود که حورالعین آن را درست کرده بود و پیامبر از آن خوردند و نیروی چهل مرد را پیدا کردند. پیامبر (ص) می‌فرمایند: «نزل علي جبريل (ع) ، فأمرني بأكل الهريسة ، لاشد ظهري وأقوي بها على عبادة ربي.» یعنی «جبرئیل بر من نازل شد و مرا امر کرد به خوردن حلیم تا کمرم را تقویت کنم و قدرت پیدا کنم تا پروردگار را عبادت کنم.» امام صادق (ع) می‌فرمایند: «إن نبيا من الانبياء شكا إلى الله الضعف وقلة الجماع فأمره بأكل الهريسة.» یعنی «پیامبری از پیامبران به خدا از ضعف و کم هم‌بستر شدن شکایت کرد و خداوند به او امر فرمود که حلیم بخورد.» حلیم همان پختن گوشت با گندم یا جو است.

پنجمین درمان سویق (قاووت)  است، امام صادق (ع) می‌فرمایند: «من شرب سويقا أربعين صباحا امتلات كتفاه قوة.» یعنی «کسی که چهل روز سویق بخورد دو کتف او پر از نیرو می‌شود.» سویق نشسته تقویت‌کننده دست و کتف (بالای بدن) و سویق شسته تقویت‌کننده پاها (پایین بدن) است. برای شستن سویق آن را در آب بخیسانید و وقتی سویق ته‌نشین شد آب آن را خالی کنید و این کار را سه یا هفت مرتبه انجام دهید و درنهایت آن را در پارچه‌ای بگذارید تا خشک شود. امام کاظم (ع) می‌فرمایند: «السويق إذا غسلته سبع مرات ... يذهب بالحمى وينزل القوة في الساقين والقدمين.» یعنی «اگر سویق هفت مرتبه شسته شود ... تب را برطرف می‌کند و نیرو را در دو ساق پا نازل می‌کند.» در بعضی روایات آمده سویق سه مرتبه شسته شود. توجه شود که ابتدا باید سویق تهیه شود سپس شسته شود نه اینکه آرد را بشویید سپس سویق درست کنید.

ششمین درمان کواکب است، در روایت آمده: «أي شيء تطعم عيالك في الشتاء؟ قال : قلت : اللحم ، قال : إن لم يكن اللحم؟ قال : قلت : السمن ، قال : ما يمنعك من الكواكب؟ فإنه أقوى في الجسد كله يعني المثلثة وهي قفيز أرز وقفيز حمص وقفيز باقالاء أو غيره يدق جميعا ويطبخ ويتحسى به كل غداة.» یعنی «امام صادق (ع) به او (راوی) فرمود در زمستان چه چیزی به خانواده‌ات می‌دهی به‌عنوان غذا؟ عرض کردم گوشت، امام فرمود اگر گوشت نباشد؟ عرض کردم روغن زرد، امام فرمودند چرا کواکب استفاده نمی‌کنی، این قوی‌تر است در بدن، مقداری برنج و مقداری نخود و مقداری هم باقلی یا غیرازآن (چیزهای مانند ماش یا عدس) را بکوبید سپس پخته شود و به‌عنوان سوپ هرروز صبح، صبحانه این را قرار بدهید.» کواکب چیزی شبیه آش امروزی است با این تفاوت که مواد آن اول کوبیده یا آسیاب می‌شود سپس پخته می‌شود.

هفتمین درمان به است، بهترین تقویت‌کننده برای قلب به است، حتی برای کسانی که ترس دارند مخصوصاً اگر با هسته باشد. در روایت آمده: «عليك باكل السفرجل الحلو مع حبه فانه يقوى الضعف ويطيب المعدة ويزكي المعدة» یعنی «بر شما باد خوردن به شیرین با دانه‌اش زیرا این ضعف را تقویت می‌کند و برای معده مفید است و معده را بزرگ می‌کند.» در روایت دیگر آمده: «السفرجل يفرج المعدة» یعنی «به معده را بزرگ می‌کند.» بچه‌هایی که غذا نمی‌توانند بخورند یا شیر را زود برمی‌گردانند و معده آن‌ها کوچک است به آن‌ها به یا آب به بدهند.

در روایت آمده: «اكل السفرجل يزيد في قوة الرجل ويذهب بضعفه.» یعنی «خوردن به مرد را تقویت می‌کند و ضعف را از بین می‌برد.» چون در این روایت اشاره به مرد شده این احتمال وجود دارد که مراد قدرت جنسی مرد بوده باشد ولی چون روایت قبلی اختصاص به مرد نداشت شاید بتوان گفت که به با هسته تقویت‌کننده عمومی و بدون هسته تقویت‌کننده جنسی است. نکته دیگر اینکه شاید راز تقویت‌کننده بودن به در این است که معده را سالم می‌کند زیرا اگر معده غذا را خوب هضم کند بدن تقویت می‌شود.

هشتمین درمان سوره قیامت است، اگر با آب گلاب و زعفران سوره قیامت نوشته شود در یک ظرف و با آب شسته شود و نوشیده شود فرد ضعیف را تقویت می‌کند.

توصیه‌ها برای تقویت بدن در روایات

توصیه اول، امام صادق (ع) می‌فرمایند: «شرب الماء من قيام بالنهار أقوى وأصح للبدن.» یعنی «نوشیدن آب در حال ایستاده در روز مقوی‌تر است برای بدن و سبب سلامتی بدن می‌شود.» البته ایستاده نوشیدن آب در شب می‌تواند بسیار مضر باشد و سبب بیماری سیروز کبدی شود و روایت از آن نهی شده است.

توصیه دوم، امام حسن عسکری (ع) می‌فرمایند: «لا تدخل الحمام إلا وفي جوفك شئ يطفئ به عنك وهج المعدة وهو أقوى للبدن ولا تدخله وأنت ممتلئ من الطعام.» یعنی «وارد حمام نشو مگر اینکه مختصر چیزی در درون تو باشد، این مقدار غذا سبب می‌شود که گرمی معده خاموش شود و این برای بدن مقوی‌تر است و وارد حمام نشو در حال سیری مفرط.»

توصیه سوم، در روایت آمده: «أنه احتجم ، فقال : يا جارية هلمي ثلاث سكرات ، ثم قال إن السكر بعد الحجامة يرد الدم الطمي ويزيد في القوة.» یعنی «امام صادق (ع) حجامت کردند سپس فرمودند ای دختر (خطاب به دختر یا کنیز) سه قند برای من بیاور، سپس امام فرمودند خوردن شکر بعد از حجامت خون زیاد (در روایتی تازه) برمی‌گرداند و نیرو را زیاد می‌کند.»