از نقش تأثيرگذار قصه در تكوين شخصيت كودك نبايد به‌آسانی گذشت. از آن‌جا که کودکان هنوز تجربه گسترده‌اي در شناخت دنيا ندارند، مي‌كوشند با ارتباط دادن بين آموخته‌های قبلي و موضوع‌های جديد به تعادل ذهن خود کمک کنند. اين روند معمولاً با تخيل کودکان عجين می‌شود و آن‌ها را ياري می‌کند که با منطق خود به کشف و شناخت دنيا اقدام کنند و بر اساس چنين روندي است که از قصه‌ها لذت می‌برند و از آن‌ها بهره‌برداری می‌کنند.

برخي از كاركردهاي قصه عبارت‌اند:

تفکر برانگیزی: یکی از اهداف قصه، تفکر برانگیزی است، مطالعه و تعریف کردن قصه سبب رشد قوه تفکر می‌شود، بدین صورت که کودک مي‌تواند خود را به‌جای یکی از افراد قصه بگذارد و عملکرد او را مورد بررسی دقیق قرار دهد. در قرآن کریم نيز یکی از اهداف نقل قصه، همین نكته است.

عبرت‌آموزی: داستان‌ها لبریز از سرنوشت‌هاست؛ پايان تاريك آدم‌هاي پليد و فرجام خوش انسان‌هاي نيك‌نگر و نيكوكردار. نقل سرگذشت درس‌آموز ديگران يا عاقبت كارهاي خوب و بد، اگر با زباني زيبا و ساده و با شيوه‌اي قابل‌درک براي كودكان بيان شود، تلخي زشتي و شيريني زيبايي در ضمير كودكانه آن‌ها مي‌نشيند. عبرت‌گيري نيز يكي از دلايل حضور پرتعداد داستان‌هاي قرآن است.

مفهوم‌آموزی: با قصه می‌توان مسير تربیت و آموزش غيرمستقيم مفاهيم اخلاقي را پیش برد. کودکان را با خوبی‌ها و بدی‌ها آشنا کرد و شعله‌های اولیه گرایش به نیکی‌ها و فضایل را در آن‌ها روشن نمود. از دیرباز تاکنون و در همه ملت‌ها و اقوام اين ويژگي از شاخص‌ترين خصوصيات داستان‌ها و داستان‌گويان بوده است. قرن‌هاست که از داستان و قصه برای انتقال مفاهیم زندگی‌سازی چون نظم، احترام به قوانین، احترام به حق مالکیت دیگران و... بهره گرفته شده است. داستان‌هاي قرآن نيز سرشار از مفاهیمی چون خدامحوری، پارسايي، توکل و صبر است.

تخیل‌آموزی: در قصه‌ها عنصر تخيل بسيار چشمگير و مؤثر است و بسياري از قصه‌ها از عناصر تخيلي قوي برخوردارند. تخيل کودک با شنيدن و خواندن داستان پرورش مي‌يابد. گاه ديده شده است که کودک در بيان داستاني که شنيده است به دخل و تصرف مي‌پردازد يا داستاني بر همان مبنا مي‌سازد. اگر اين قدرت تخيل، پرورش و جهت داده شود، کشف استعداد کودکان در زمينه‌هاي ادبي و هنري هموار مي‌شود.

نظم‌آموزی: براي منظم شدن و فعال شدن کودکان در كارهاي روزمره خود و خانواده، قصه‌گویی يک آموزش جذاب است. قصه‌ها می‌توانند به کودکان بياموزند که چگونه روي کاري تمرکز کنند و با دقت آن کار را به پيش ببرند. برای ایجاد نظم در کودک می‌توان فواید و آثار نظم را در قالب شخصیت‌های تخیلی موردعلاقه کودک مثل حیوانات و اشیاء به‌عنوان قصه برای او تعریف کرد.

زبان‌آموزی: سنين 5/1 تا 3 بهترين زمان براي رشد و پيشرفت کودک در زبان‌آموزی است چراكه کودکان از لحاظ کلامي و يادگيري واژه‌هاي تازه، زیر بارش کلمات جديد قرار گيرد. يکي از اين اقدامات مفيد و مؤثر در این‌باره می‌تواند قصه‌گویی و کتاب‌خوانی براي کودکان باشد. قصه‌ها، کودک را با واژه‌ها، اصطلاحات، ضرب‌المثل‌ها و... آشنا مي‌سازند. در عين‌حال قصه‌ها سبب می‌شوند تا کودکان بتوانند با گستره‌ای از کلمه‌ها آشنا شوند؛ کلمه‌هایی که ممکن است در گفت‌وگوي روزانه هیچ‌وقت مورد استفاده قرار نگيرند.

تقويت خلاقيت: کودکان پس از شنيدن داستان، گاه خود به داستان‌گويي مي‌پردازند يا با اسباب‌بازی‌های خود قصه را نمايش مي‌دهند يا به تغيير بخشي‌هايي از داستان مي‌پردازند و بنا به علاقه و دنياي خاص خود نام‌ها يا صفحه‌ها و حوادث داستان را تغيير مي‌دهند. گاه نيز رفتارهاي بديع و مبتکرانه در کودک ديده مي‌شود که محصول قصه‌هاي شنيده يا خوانده و يا ديده شده است.

تقويت حس کنجکاوي: قصه‌ها به‌دليل زنجيره حوادث، کودکان را وادار مي‌کنند که به تعقيب حوادث بپردازند و يا آن‌چه را که در قصه شنيده‌اند در دنياي بيرون جست‌وجو کنند. کودک پس از شنيدن داستان انگيزه بيشتر و کنجکاوی افزون‌تري براي انجام چنين کاري خواهد داشت.

تقویت تمرکز کودک: قصه‌ها قدرت تمرکز و دقت کودکان را افزايش می‌دهند. کودکان در اثر شنيدن، اين توانايي را مي‌يابند تا بتوانند «شنيدن فعال» را تجربه کنند. آن‌ها حتي براي اين‌که بتوانند ماجرا را پي بگيرند، ضروري است که دقت و تمرکز لازم را براي خوب شنيدن تمرين کنند.

ایجاد علاقه به خواندن و مطالعه: تحقيقات نشان می‌دهد كه قصه‌گویی و خواندن بلند داستان هنگام خواب و نظم و ترتيب داشتن قصه‌گویی براي كودكاني كه فاصله سني آن‌ها 2 تا 7 سالگي است، عواملي مؤثر در جهت دادن به فرهنگ مطالعه در كودكان است و در آينده از آن‌ها خوانندگاني خوب، ماهر و تيزبين می‌سازد.

پرورش حس زیبایی‌شناسی: متوجه ساختن كودك به دنيايي كه اطرافش را فراگرفته و کمک به او برای بهتر و دقیق‌تر دیدن محیط، به پرورش حس زیبایی‌شناسی او کمک می‌کند. کودکان از طريق قصه‌ها با اصول آشنایی و فهم مؤثرتر محيط پيرامون خود آشنا می‌شوند. هر قصه‌ای می‌تواند فضايي را پديد آورد تا کودکان هنگام رويارويي با نمونه‌هاي واقعي، رفتار و واکنشي مناسب از خود نشان دهند.

اجتماعی شدن کودک: کودک در اثر شنيدن، تکرار آن و حتي فکر کردن به قصه می‌تواند پیام‌ها و ارزش‌هاي بسياري را جذب کند و هنجار‌های خانوادگي، اجتماعي و انساني را بياموزد. غيرمستقيم بودن اين پیام‌ها در داستان، سبب مي‌شود که اين امور براي کودک دل‌نشین، جذاب و دوست‌داشتنی‌تر شود