یکى از نهادهاى مهم اجتماعى که اهمیت و نقش هاى مختلف آن مورد توجه علماى مذهبى، صاحب نظران تعلیم و تربیت، جامعه شناسان و روان شناسان قرار گرفته، خانواده است.

صاحب نظران علوم اجتماعى براى خانواده تعاریف فراوانى ارائه کرده اند؛ از جمله:

«خانواده، سازمان اجتماعى معدود و نهاد سازنده اى است که از طریق ازدواج که یک قرارداد اجتماعى است، تشکیل مى شود.»(1)

«ازدواج و تشکیل خانواده، خدمتى است براى پدید آمدن یک کانون آسایش و خوش بختى و نشاط طبیعى، ارضاى غریزه جنسى، لذت بردن از زندگى، بهره مندى از محبت و تعاون و مددکارى و سرانجام امتزاج دو روح در افق محبت و هم آهنگى و اتصال دو دریا از نیرو و قدرت، براى رسیدن به هدفى متعالى.»(2)

تاریخچه ازدواج

بررسى تاریخ اقوام گذشته، چهره اى متفاوت از ازدواج را به ما نشان مى دهد؛ گروهى آن را به طور کامل امرى پلید معرفى کرده و عامل گناهان برشمرده اند و عده اى آن را امرى مثبت دانسته و فقط در جهت منافع مرد معرفى کرده اند.

تبعیض وحشت ناک میان زن و مرد و وضعیت تأسف انگیز زنان در اقوام گذشته باعث شده که ازدواج به محیطى براى مالکیت مرد و بندگى زن تبدیل شود.

در میان یونانیان قدیم، زن مانند کالا بود و حتى خرید و فروش هم مى شد و این از حقوق شوهر نسبت به همسرش بود. «در یونان، زن شرعى مهجور بود، میکده ها و عشرتکده ها با رونق زن هاى بدکاره مشهور بودند، گاهى حتى خود شوهران، زنان خویش را براى تمتّع جنسى دیگران قرض مى دادند؛ چنان که پدر موستنس، خطیب معروف یونان باستان، زن خود را به یکى از دوستانش هبه کرده بود.»(3)

ویل دورانت مى نویسد: «در هند قدیم، با مرگ شوهر، هنگامه مرگ محتوم زن نیز فرا مى رسید؛ بدین گونه که پس از مرگ شوهر، زن را هم به داخل آتشى که جسد مرد در آن مى سوخت، پرت مى کردند.»(4)

وى در باره مردم چین مى نویسد: «پدر خانواده، حق فروش زن و فرزندانش و حتى حق کشتن آنها را نیز داشت و اصولاً زن پس از مرگ شوهر، براى نشان دادن وفادارى خود به شوهر، محکوم به خودکشى بود.»(5)

دکتر «کریستین سن» نیز مى گوید: «در ایران، عصر زردشتى، ازدواج با محارم و نزدیکان، نه تنها مقدس بوده، بلکه گناهان کبیره را نیز محو مى کرده است.»(6)

«در زمان هخامنشینان، خانواده بر اساس پدر سالارى و ازدواج ها اغلب درون گروه هاى اجتماعى صورت مى گرفت و ازدواج هم خون به معناى ازدواج با نزدیکان مانند: ازدواج خواهر با برادر یا پدر با دختر موسوم به ''خوتک دس `` به منظور پاکى خون خانواده نیز در طبقات اجتماعى خانواده هاى اشرافى صورت مى گرفت.»(7)

پرفسور کریستیان بارتمله، خاورشناس آلمانى مى نویسد: در زمان ساسانیان، ازدواج با خواهر، به ویژه در خاندان سلطنتى، براى حفظ و نگاه دارى خون و میراث شاهنشاهى، رایج و برقرار بوده است. ایرانیان باستان نیز بنا به تعلیم اوستا، زناشویى برادر و خواهر را موجب جلب روشنایى ایزدى در خاندن و طرد دیوان مى دانسته اند.

در انجیل دستور صریحى وجود ندارد و کاتولیک ها و پروتستان ها تابع تورات مى باشند، با این تفاوت که از ازدواج با دختر خواهر و دختر برادر هم مى پرهیزند و اما ارتدوکس ها ترجیح مى دهند ازدواج تا هفت نسبت پدرى و مادرى انجام نگیرد.(8)

در بعضى کشورها زن و مرد مساوى اند و خواستن توانستن است... مرد و زنى که با یک دیگر توافق نظر جنسى دارند، اسم خود را در دفتر شهردارى ثبت مى کنند و زن و شوهر مى شوند.(9)

در دین مسیح، ازدواج مرد و زن مسیحى باید طى تشریفاتى در کلیسا و با حضور کشیش انجام گیرد.(10)

در آیین یهود، مراسم ازدواج در معابد انجام مى گیرد. در آیین سیک ها، ازدواج امرى مباح است، ولى تعدّد زوجات را حرام شمرده است.(11)

در مذهبى به نام نسطورى،(12) ازدواج براى کشیشان کلیسا مجاز شمرده شده، ولى اسقفان حق ازدواج ندارند.(13)

گروهى به غلط تصور مى کنند که اگر غریزه جنسى را در خود محکوم کرده و مجرّد بمانند، کار بجایى انجام داده اند و حتى آن را فضیلت بزرگى پنداشته اند، در صورتى که اسلام ازدواج را براى همه لازم تشخیص داده و آن را مستحب و براى برخى واجب معرفى کرده است. بر این اساس، معتقدات مسیحیت در باره ازدواج - به پیروى از انجیل «متى»(14) و شوراى «الویرا» که خوددارى از زناشویى را بهتر پنداشته اند - در منطق اسلام، بى پایه و مردود است.

در بین کاتولیک ها، گروهى به نام «گروه دینى» به زعم خویش براى وصول به مقام مقدس و تقوا، از لذت جنسى صرف نظر مى کنند.(15)

در کلیساى غرب، کشیش ها، راهب ها و راهبه ها نذر مى کنند که مجرّد بمانند و همسر نگیرند. در کلیساهاى شرقى نیز اسقفان تقریباً همیشه از میان روحانیونى انتخاب مى شوند که ازدواج نکرده باشند و کشیشان پس از رسیدن به سمت کشیشى، حق ازدواج ندارند و کسانى هم که قبلاً ازدواج کرده اند اگر همسرشان بمیرد، حق ازدواج ثانوى نخواهند داشت.(16)

اهمیت ازدواج

یکى از عواملى که ما را در شناخت روحیات اشخاص کمک مى کند، مطالعه در خانواده آنهاست. شخصیت اخلاقى و معنوى کسانى که در خانواده پاک و با فضیلت پرورش یافته اند، عمق و اصالت بیشترى دارد و به همین علت قابل اعتمادترند. البته این مطلب به این معنا نیست که از خانواده هاى نامناسب هرگز افراد شایسته بیرون نمى آید، بلکه مقصود این است که خصلت هاى فرزندان، بازتاب تربیت خانوادگى آنهاست.

این معیار، رکن نیست، ولى مزیت است، زیرا باعث ایجاد آرامش روحى و روانى مى شود. براى تشکیل خانواده بهتر است هر یک از دو طرف از چهره دیگرى راضى باشد، زیرا در این صورت، چشم و فکر و عملش متوجه دیگران نمى شود، حسرت زیبایى دیگران را نمى خورد و به همسر خویش خیانت نمى کند.

نمونه بارز این پى آمد را امروزه مى توانیم در آمریکا مشاهده کنیم. شبکه تلویزیونى سى. ان. ان در گزارش خود آورده است که: «پنجاه درصد کودکان را در آمریکا، اطفال نامشروع تشکیل مى دهند.»(40)

پدر و مادر و بزرگان باید راهنماى دختران و پسران باشند، اما تصمیم گیرى نهایى را بر عهده آنان بگذارند. ابن ابى یعفور مى گوید: «به امام صادق (ع) عرض کردم: من مى خواهم با زنى ازدواج کنم ولى پدر و مادرم زن دیگرى را مى خواهند به همسرى من در آورند، چه کنم؟ فرمود: «زن دل خواه خود را بگیر و آن زنى را که پدر و مادرت مى خواهند، رها کن.»(41)

بنابر این دختر و پسر باید بکوشند دلایل منطقى و درستى براى ازدواجشان پیدا کنند و خودشان پس از بررسى جوانب، تصمیم گیرنده نهایى باشند و هرگز تحت فشار روحى و روانى اطرافیان، براى ازدواج متقاعد نشوند. فقط خوب بودن احساسات اطرافیان در مورد طرف مقابل، کافى نیست؛ قلب و منطق دختر و پسر جوان نیز باید رضایت داشته باشد. البته باید به تجربه و افکار و عقاید بزرگ ترها و اطرافیان، به ویژه والدین احترام گذاشت و آداب و رسوم فرهنگى و مذهبى را رعایت کرد.

استدلال هاى غلطى مانند: مگر انسان در طول زندگى چند بار ازدوج مى کند که بخواهد آن را ساده برگزار کند، اشکال تراشى هاى بى مورد، مهریه هاى سنگین و کمرشکن، توقعات نامحدود و رؤیایى دختران و پسران و...، همگى سدّ راه سعادت و خوش بختى جوانان مى شود.

اگر پدر و مادرها هوش یار باشند و دقت کنند، به خوبى مى توانند بفهمند چه زمانى فرزندشان نیاز به همسر دارد. ممکن است پسر یا دخترى زودتر از این نیاز به همسر داشته باشد که باید اقدام شود.