آيا تا به حال از خود پرسيده ايم که در نقاط ديگر دنيا چه خدماتي به آسيب ديدگان جنگ ارائه مي شود؟ آيا مي توان نبود پدر و نبود همسر را با دادن خدمات مادي از ميان برد؟

آيا مي توان خلاهاي روحي خانواده شهدا و ايثارگران را برطرف کرد؟ بسياري از مادران هنوز چشم به راه فرزند مفقودالاثر خويش هستند، آيا مي توان اين انتظار را برآورده کرد؟ اينها پرسشهايي است که جليل صفري ، مديرکل دفتر مطالعات و تحقيقات بنياد شهيد و امور ايثارگران مطرح مي کند. پرسشهايي که اگر چه در ابتدا به نظر ساده مي آيند، اما پاسخ به اين پرسشها چندان آسان نيست. اگرچه پاسخ همه اين پرسشها منفي است ، ولي دفتر تحقيقات و پژوهش هاي بنياد شهيد مي کوشد که با انجام پژوهش ها و ارائه راهکارهاي مناسب تا حدودي از آلام خانواده شهدا و ايثارگران بکاهد. پرسش اساسي اين است که ما به عنوان افراد جامعه ، جداي از مسائل سياسي چه وظيفه اي در قبال کساني که اجازه ندادند يک وجب از خاک کشور کم شود، داريم؟

بهتر است از اينجا شروع کنيم که دفتر مطالعات و تحقيقات بنياد شهيد و امور ايثارگران به دنبال دستيابي به چه اهدافي است؟

دفتر مطالعات و تحقيقات در پي کشف و دستيابي به مجموعه اي از اطلاعات است که اين اطلاعات يا در حوزه مفاهيم هستند که از آنها به عنوان مطالعات نام برده مي شود يا درحوزه تحقيق قرار دارند. ما درصدد اين هستيم که با انجام مطالعات نظري و انجام تحقيقات کاربردي و بنيادي مسيرهاي آينده حرکت بنياد را مشخص سازيم و هدف ديگر ما بررسي کارآيي و بازخورد نوع خدماتي است که به جامعه ايثارگران داده مي شود. ما با بررسي و ارزيابي هاي علمي بازخورد اين خدمات را به اطلاع مسوولان مي رسانيم تا با استفاده از نتايج اين تحقيقات تصميمات کارآمد و بهينه اي را انجام دهند.

اشاره کرديد که با اين تحقيقات مي کوشيد مسيرهاي آينده بنياد را مشخص کنيد بنياد تصميم دارد چه مسيري را طي کند؟

کار ويژه بنياد شهيد و امور ايثارگران به طور کلي در 2 بخش متفاوت تعريف شده است. بخش اول مربوط به توسعه فرهنگ ايثار و شهادت است و بخش دوم مربوط به خدمات رساني ايثارگران و خانواده آنهاست. منظور ما از شهدا و ايثارگران خانواده شهدا ، جانبازان و آزادگان است. اساسا فعاليت هاي ما در اين دو مسير شکل مي گيرد. در اين خصوص از شيوه هاي گوناگون مانند نگرش سنجي ، افکارسنجي ، تحقيقات کاربردي و تحقيقات بنيادي استفاده مي کنيم تا در نهايت بتوانيم تحقيقات توسعه اي را در بخش هاي مربوطه سامان بدهيم.

فکر مي کنيد در توسعه فرهنگ ايثار و شهادت بنياد شهيد تا چه اندازه اي موفق بوده است؟

فرهنگ ايثار و شهادت ممکن است در ابتدا مفهومي ساده به نظر آيد اما اگر کمي با دقت بيشتري به موضوع نگاه کنيم ، متوجه خواهيم شد که مقوله اي پيچيده و چندوجهي است. يک وجه آن مربوط به بنياد شهيد و امور ايثارگران است و جنبه هاي ديگر آن را بايد دستگاه ها و سازمان هاي ديگر پوشش دهند. ما بايد فرهنگ ايثار و شهادت را از نگاه مردم هم بررسي کنيم ، آيا مردم فقط به سخنان ما گوش مي دهند؟ و به حرفهاي زيباي ما توجه دارند؟ يا به مجموعه کل نظام نگاه مي کنند؟ پاسخ اين است که مردم بيش از آنکه به گفتار ما توجه کنند، رفتار و کردار ما را بررسي و قضاوت مي کنند و رفتارها را با گفتارها مقايسه مي کنند. اگر رفتارها و گفتارها به هم نزديک باشند، توسعه فرهنگ ايثار و شهادت سريع تر به نتيجه مي رسد.

به نظر شما مفهوم ايثار و شهادت داراي چه ويژگي هايي است؟

اوج ايثار و شهادت تقديم جان به محضر الهي است و ما براي اين که به جامعه نشان بدهيم که انتهاي ايثار و شهادت کجاست ، سمبل هايي بهتر از شهداء ، جانبازان و آزادگان در تاريخ سراغ نداريم. اگر تاکيد بيشتري بر دوران دفاع مقدس 8 ساله صورت گرفته است به اين دليل است ؛ اما اگر در يک سير تاريخي بررسي کنيم ، ايثار يعني از خودگذشتن و به ديگري پرداختن ، وقتي اين ايثار نيت الهي به خود بگيرد مقدس مي شود و چنين انساني اشرف مخلوقات است.

امروز مملکت ما به از خود گذشتگي و ايثار در همه زمينه ها بويژه در زمينه علم نيازمند است و بايد با از خودگذشتگي و همکاري در مسير کار و توليد اقتصادي ، آينده اي سرشار از رفاه ، آرامش و آسايش براي جامعه رقم بزنيم که در چنين جامعه اي نيت الهي داشتن از اهميتي بسيار بالا برخوردار است.

به همين دليل است که حضرت امام (ره) مي گويد کار براي خدا خستگي ندارد.

در گفته هايتان به نکته اي اساسي اشاره کرديد و آن هم نياز به گسترش فرهنگ ايثار براي رسيدن به توسعه کشور است ، فکر مي کنيد که چرا براي توسعه همه جانبه کشور به فرهنگ ايثار نيازمنديم؟

فرهنگ ايثار به ما مي آموزد که محدود نگاه نکنيم و همه چيز را با ماديات نسنجيم و بر اساس ارزشهاي انساني و آرمان هاي الهي عمل کنيم. چنين نگاهي ما را به يک قدرت بي انتها و لايزال متصل مي سازد. داشتن چنين ديدگاهي به فعاليت هاي اجتماعي ، اقتصادي و فرهنگي جهت مي بخشد و به انسان نيرويي دوچندان مي دهد. از سوي ديگر ، گسترش فرهنگ ايثار باعث افزايش روحيه تعاون و همکاري ميان مردم مي شود و تنها در اين صورت است که جامعه به سعادت دست مي يابد. در اين صورت فرد هم نماد مادي کار خود را در جامعه مي بيند و هم نماد معنوي آن را ، اول در وجود خود احساس مي کند و به آرامش مي رسد و هم مي داند که اين فعاليت در جايي در محضر خدا ثبت مي شود ، بنابراين انتظار اين که مقام بالاترش او را تشويق کند را ندارد. در اين صورت مافوق به زيردست و زيردست به مافوق خودش احترام مي گذارد.

از نظر متخصصان علم روان شناسي اجتماعي يکي از دلايل پيشرفت نکردن بهينه کشور ما اين است که ما مي خواهيم براي پيشرفت خودمان ، ديگران را به زير بکشيم در صورتي که فرهنگ ايثار به ما مي آموزد که من و تو وجود ندارد و فقط "ما" وجود دارد و اگر به صورت يد واحد عمل کنيم به خوشبختي و سعادت مي رسيم. نظر شما دراين باره چيست؟

به طور دقيق همين طور است ، در بحث ايثار و شهادت ، فرد خودش را فدا مي کند تا ديگران به آسايش برسند و زندگي بهتري داشته باشند.

خود فرد ايثارگر نيز از نتايج ايثار خويش بهره مي برد. در اصل بايد اين نگرش حاکم شود که اگر مي خواهيد به آسايش برسيد ، کاري کنيد که ديگران به آسايش برسند.وقتي همه از تحصيلات بالايي برخوردار باشند ، جامعه فرهنگ مترقي تري را دارا خواهد بود. وقتي همه از لحاظ اقتصادي تامين باشند ، طبيعي است که جرم ، فساد، گناه و خشونت کمتر مي شود.

اشاره کرديد که تحقيقات بنياد در 2 بخش مفهومي و بخش کاربردي تقسيم بندي مي شود ، پرسش اين است که چرا ما دستاوردهاي تحقيقات مفهومي را به طور عيني در جامعه نمي بينيم؟

اگر کساني که منادي مفاهيم هستند و مباني نظري را تبيين مي کنند ، اين مسايل را جداي از جامعه ببينند و کساني که مجري اجراي اين مفاهيم هستند از آموزه هاي اين مفاهيم به دور باشند ، دقيقا مشکلي که شما مي گوييد به وجود خواهد آمد و چنين مشکلي وجود دارد. اعتقاد ما بر اين است که هر نوع رفتار فردي داراي پيش زمينه اي است که ريشه در دنياي ارزشهاي آن فرد دارد و ما بايد اين پيش زمينه ها را به گونه اي ساماندهي کنيم که فرهنگ ايثار گسترش يابد.

يکي از مسائل مهم در خدمت رساني به خانواده شهدا و ايثارگران ، رسيدگي به وضعيت روحي و رواني اين عزيزان است ، بنياد شهيد در اين زمينه چه تحقيقاتي را انجام داده است؟ چه تدبيري براي برطرف کردن آلام روحي و رواني و عاطفي خانواده شهدا و ايثارگران انديشيده است؟

از ابتدا تاکنون ما تحقيقات خود را در 8 محور علوم اجتماعي ، روان شناسي ، رضايت مندي ، نگرش سنجي ، مديريت ، حقوق ، ايثار، شهادت و ادبيات انجام داده ايم. در بنياد شهيد بخشهاي مختلفي وجود دارد که تلاش مي کنند اين آلام و خلائها را پر کنند. بخش خدمات مشاوره اي به خانواده هايي که مراجعه مي کنند يا شناسايي مي شوند از لحاظ روحي و رواني مشاوره مي دهند ، مشاوره هاي تحصيلي و مدارس شاهد نيز وجود دارد که ترکيبي از فرزندان شاهد و ديگر دانش آموزان هستند.

تلاش ما بر اين است که آلام و دردهاي روحي را پوشش دهيم و تحقيقات به دست آمده نشان مي دهد که ما در بخشهاي زيادي موفق بوده ايم ؛ البته هيچ دستگاه و سازماني نمي تواند مدعي باشد که 100 درصد موفق است ، زيرا انتظارات و خواسته ها گوناگون است و بايد متناسب با خواسته هاي مختلفي که وجود دارد ، بنياد پاسخگو شود. بنياد تلاش کرده است که تحقيقات خود را به شکل کاربردي انجام دهد و نتايج آن را در اختيار مديران ارشد و اجرايي قرار دهد ؛ زيرا ما معتقد هستيم که فرهنگ ايثار و شهادت مخصوص ديروز و امروز نيست ، بلکه براي فردا و آينده خود به آن نيازمند و همه تحقيقات ما در جهتي صورت مي گيرد که بتوانيم آينده اي بهتر را براي مردم داشته باشيم.

چگونه مي توان آينده بهتري درست کرد؟

در اين مسير نيازمند ، کمک همه ارگان ها و سازمان ها هستيم و انتظار داريم ارگان هاي ديگر به وظايف خود عمل کنند.

نتايج بسياري از تحقيقاتي که در بنياد شهيد انجام مي شود مي تواند براي گروههاي ديگر جامعه نيز سودمند باشد به عنوان مثال تحقيقاتي که براي بهسازي معابر شهري براي جانبازان انجام مي شود مي تواند براي معلولين جامعه نيز موثر باشد ، تا چه اندازه مي کوشيد تحقيقات بنياد شهيد به گونه اي صورت بگيرد که گروههاي گسترده تري را پوشش دهد؟

نگاه امروز در مقوله تحقيقات فقط معطوف به جامعه ايثارگري نيست. و همان طور که گفتيد به عنوان مثال براي مناسب سازي معابر با شهرداري تعاملاتي داريم و طبيعي است که اگر فضاي شهر مناسب سازي شود ، ديگر کساني که در بخش ايثارگران به معناي خاص آن قرار نمي گيرند نيز مي توانند از نتايج آن استفاده کنند يا اگر به لحاظ معنوي محيط زندگي ما سالم باشد همه اقشار جامعه استفاده مي کنند يا اگر فضاي وسايط نقليه مانند اتوبوس ها و مترو مناسب سازي شود همه افراد ناتوان جامعه مي توانند از آن بهره مند شوند.

اگرچه فاصله زيادي با ايده آل ها داريم ، ولي قدمهاي مثبتي برداشته شده است. در گذشته بسياري از کساني که روي ويلچر نشسته بودند امکان حرکت در شهر را نداشتند ، ولي با مناسب سازي هاي صورت گرفته مشکلات تا اندازه اي حل شده است. اگر از اين لحاظ بررسي کنيم وظيفه خطيري به عهده ماست در حال حاضر نابينايان براي تردد در شهر با مشکل مواجه هستند.

آيا اين درست که ما به کساني که چشم خود را از دست دادند تا ما بهتر ببينيم ، فقط يک عصاي سفيد بدهيم؟ دفتر مطالعات و تحقيقات درصدد است که با برگزاري سلسله همايش هاي علمي ، زمينه هاي حضور جانبازان و ايثارگران را در عرصه هاي اجتماعي فراهم سازد که بخشي از آن مربوط به بهسازي محيطهاي شهري است و بخش ديگر نيازمند فرهنگ سازي در جامعه براي برخورد با اين قشر عزيز است. جامعه نبايد جانبازان را به چشم افراد ناتوان نگاه کند، جانبازان جزو باهوش ترين افراد جامعه هستند و کساني بوده اند که جنگ را اداره کرده اند و داراي قدرت مديريتي و سازگاري اجتماعي بسيار بالايي هستند. ما بايد زمينه هاي استفاده از اين توانمندي ها را فراهم کنيم.

جانبازان نيز نبايد فکر کنند که ناتوان هستند ما در زمينه استفاده از توانمندي هاي جانبازان و ايثارگران دچار غفلت شده ايم. بعضي از جانبازان فقط با استفاده از قلم مويي که به دندان گرفته اند نقاشي هايي کشيده اند که انسان هاي سالم از کشيدن آن عاجزند.

دفتر مطالعات و تحقيقات در پژوهش هاي آينده خود چه رويکردي را دنبال مي کند؟

ما تلاش مي کنيم که تحقيقات ما از حالت توصيفي خارج شود و به سمت پژوهش هاي مداخله اي روي آوريم تا بتوان از نتايج آن به صورت ملموس استفاده کرد تا مديون و شرمنده خون شهدا و ايثارگران نباشيم.