وقتی تو قد می‌کشی

مراحل رشد کودکان بسیار گسترده است ما می‌توانیم در سنین مختلف رشد کودکان، مهارت‌های معینی را از آنها انتظار داشته باشیم. هرکودک با سرعت خاص خودش رشد می‌کند.  درک مراحل رشد به والدین کمک می‌کندبدانند از فرزندشان چه انتظاری داشته باشند.

رشد اجتماعی در دوره شیرخوارگی

در اولین سال زندگی رابطه عاطفی کودک با اطرافیان به خصوص مادر نقش تعیین‌کننده‌ای در رشد اجتماعی او دارد یعنی نحوه ی ارضای نیازهای اولیه کودک از جمله گرسنگی و تشنگی، سازنده نگرش آینده او نسبت به دیگران است.

کودک برای آن‌که مورد پذیرش اطرافیان واقع شود ، بتدریج باید توقعات آنان را برآورده کند ، قوانین و مقررات را رعایت کند ، آهسته و بی‌صدا غذا بخورد و آداب دستشویی رفتن را بیاموزد.

چنانچه توقعات اطرافیان از کودک نامناسب و خارج از توان او باشد ، کودک نگران و ناراحت می‌شود و رشد اجتماعی او مختل می‌شود. بنابراین اطرافیان باید با توجه به سن کودک، از او انتظار معقول داشته باشند. کودک 4 ماهه شکل افراد مختلف را در نظر مجسم می‌کند ، قیافه و صدای مادر را بدرستی تشخیص می‌دهد و با دیدن قیافه آشنایان خوشحال می‌شود.

در 7ماهگی گر چه بیشتر اوقات خود را به بازی کردن با خودش سپری می‌‌کند ، به اطرافیان آشنا و بیگانه واکنش‌های متفاوتی بروز می‌دهد. کودک 10 ماهه به تقاضای اطرافیان پاسخ می‌دهد. دوست دارد مورد توجه قرار گیرد و به بازی کردن بسیار علاقه‌مند است. رابطه کودک 20 ماهه با اطرافیان بر اساس گرفتن است، نه دادن. او از انجام‌دادن کارهایی که خلاف میل دیگران باشد ، لذت می‌برد و هنوز مایل به همکاری و مشارکت نیست.

کودک 2 ساله تعادل و آرامش دارد. در انجام دادن کارهای شخصی پیشقدم می‌شود ، از تشویق و ستایش خوشش می‌آید ، می‌خواهد اطرافیان را راضی کند و نسبت به محیط و انسان‌ها کنجکاو است. هر چه والدین کودک را در این زمینه بیشتر تشویق کنند ، احساس استقلال در او بیشتر رشد می‌کند. در مقابل ، حمایت افراطی یا تمسخر تلاش‌های ناموفق کودک ممکن است او را نسبت به توان خودش مردد کند.

رشد اجتماعی در دوره کودکستان

کودک بتدریج از طریق ارتباط با دیگران بر مهارت‌های اجتماعی خود می‌افزاید. در این دوره دوستان و همبازی‌ها تاثیر بسزایی در رشد اجتماعی کودک دارند و بر اثر ارتباط با همسالان در کودکستان و کوچه ، بتدریج پی می‌برد که برخی آموخته‌هایش مناسب و مقبول نیست و باید تغییر یابد.

اگر کودکستان از امکانات کافی برخوردار باشد ، مهارت‌های اجتماعی کودک را افزایش می‌دهد. او در آنجا به یادگیری و تجربه می‌پردازد و روش‌های ارتباط با دیگران را می‌آموزد و به نقاط ضعف و قوت خود پی می‌برد. کودکستان باید بر قوه ابتکار و اعتماد به  نفس کودک بیفزاید و مهارت‌های اجتماعی را گسترش دهد و رفتارهای نامناسب او را اصلاح کند. کودک پیش دبستانی بیشتر با همجنس‌های خود طرح دوستی می‌ریزد و در گزینش دوست بتدریج دگرگون می‌شود، دوستی‌های موقتی و زودگذر به دوستی‌های عمیق و پایدار در دوره‌های بعد مبدل می‌شود.

مادر، کودک را به کسب استقلال تشویق می‌کند و انتظار دارد کودکش هرچه زودتر خودش لباس بپوشد ، به‌تنهایی استحمام کند ، مشکلاتش را حل کند و خود را سرگرم کند. مادرانی که با کودکان خود رفتار ثابتی ندارند و هر لحظه با او به نوع متفاوتی رفتار می‌کنند ، کودک را با تعارض و تردید مواجه می‌کنند. مادرانی که کودک را به وابستگی تشویق می‌کنند، او را موجودی وابسته و ناتوان به بار می‌آورند.

رقابت کودکان با یکدیگر متفاوت است. برخی بشدت رقابت می‌کنند ‌‌و ‌عده‌ای رقابت را دوست ندارند. کودک میل برتری و غلبه بر دیگران را در خانواده می‌آموزد و رفتارهایی که در این جهت می‌باشد به وسیله والدین تقویت می‌شود. کودکانی که با خواهران و برادران خود رفتار مناسبی دارند ، با دیگران کمتر به رقابت نامناسب می‌پردازند.

وضعیت خانوادگی و آموزش‌های قبلی کودک در چگونگی رقابت و همکاری کودک با اطرافیان نقش‌مهمی دارد.

برای ایجاد همانندسازی، خواست کودک و نیز تقویت رفتارهای مطلوب او توسط اطرافیان ضرورت دارد. کودک از رفتار والدین تقلید می‌کند و چون تشویق می‌شود بتدریج به انجام دادن آن خو می‌گیرد.

***

با در نظر گرفتن این که رشد و تحول یک جریان دائمی ‌است و چگونگی رشد و عکس‌‌العمل ما در مراحل رشد اجتماعی کودک در زمان حاضر پایه و اساس رشد و شکوفایی وجود او را در آینده تشکیل می‌دهد و نیز از آنجایی که رشد کاری ظریف و پیچیده که همزمان در ابعاد مختلف شخصیت انسان صورت می‌پذیرد و آثار و نشانه‌های آن در جنبه‌های بدنی، ذهنی، عاطفی و اجتماعی ظاهر می‌گردد، ناگزیر هستیم که در هر دوره از رشد کودک حداکثر کوشش خود را برای شناخت تمامی ‌ویژگی‌ها، تبیین همه نیازها و حسن تامین آنها صرف کنیم.

این نکته نیز بسیار مهم است که بسیاری از والدین در جریان رشد و تحول کودکان و نوجوانان، عمدتا به رشد جسمانی توجه دارند و دیگر جنبه‌ها را مورد غفلت قرار می‌دهند یا آن‌گونه که بایسته و شایسته است، به آن نمی‌پردازند.  پس شایسته است که طی مراحل رشد کودک به همه جنبه‌های رشدی آنچه از نظر جسمی، عاطفی، (اجتماعی) و ذهنی کودک توجه شود.