اولویت در پذیرش سرپرستی به ترتیب با زن و شوهر بدون فرزند، سپس زنان و دختران بدون شوهر فاقد فرزند و در نهایت زن و شوهر دارای فرزند است.

بر اساس قانون حمایت از کودکان بی سرپرست و بدسرپرست مصوب سال ۱۳۹۲، امور مربوط به سرپرستی این کودکان و نوجوانان با سازمان بهزیستی کشور است. اولویت در پذیرش سرپرستی به ترتیب با زن و شوهر بدون فرزند، سپس زنان و دختران بدون شوهر فاقد فرزند و در نهایت زن و شوهر دارای فرزند است. درصورتی كه متقاضی سرپرستی، ادعای یافتن طفلی را بنماید و ادعای وی در دادگاه ثابت شود، چنانچه واجد شرایط مندرج در این قانون برای سرپرستی باشد در اولویت واگذاری سرپرستی قرار می‌گیرد.
 

شرایط فرزند خواندگی

مطابق قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست مصوب سال مصب سال 1392 افراد زیر میتوانند سرپرستی کودکان و نوجوانان مشمول این قانون را از سازمان درخواست نمایند:
الف ـ زن و شوهری که پنج سال از تاریخ ازدواج آنان گذشته باشد و از این ازدواج صاحب فرزند نشده باشند، مشروط به این که حداقل یکی از آنان بیش از سی سال سن داشته باشد.
ب ـ زن و شوهر دارای فرزند مشروط بر این که حداقل یکی از آنان بیش از سی سال سن داشته باشد.
ج ـ دختران و زنان بدون شوهر، درصورتی که حداقل سی سال سن داشته باشند، منحصراً حق سرپرستی اناث را خواهند داشت.

چنانچه به تشخیص سازمان پزشکی قانونی امکان بچه دار شدن زوجین وجود نداشته باشد، درخواست کنندگان از شرط مدت پنج سال مقرر در بند (الف) این ماده مستثنی می باشند. درخواست کنندگان کمتر از پنجاه سال سن، نسبت به درخواست کنندگانی که پنجاه سال و بیشتر دارند، در شرایط مساوی اولویت دارند. در مواردی که زن و شوهر درخواست کننده سرپرستی باشند، درخواست باید به طور مشترک از طرف آنان تنظیم و ارائه گردد.

شرایط درخواست کننده

الف ـ تقیّد به انجام واجبات و ترک محرمات
ب ـ عدم محکومیت جزائی مؤثر با رعایت موارد مقرر درقانون مجازات اسلامی
ج ـ تمکن مالی
دـ عدم حجر
هـ ـ سلامت جسمی و روانی لازم و توانایی عملی برای نگهداری و تربیت کودکان و نوجوانان تحت سرپرستی
وـ نداشتن اعتیاد به مواد مخدر، مواد روانگردان و الکل
زـ صلاحیت اخلاقی
ح ـ عدم ابتلاء به بیماری های واگیر و یا صعب العلاج
ط ـ اعتقاد به یکی از ادیان مصرح در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
تبصره۱ـ رعایت اشتـراکات دینی مـیان سرپرسـت و افراد تحت سـرپرستی الزامی است. دادگاه صالح با رعایت مصلحت کودک و نوجوان غیرمسلمان، سرپرستی وی را به درخواست کنندگان مسلمان می سپارد.
تبصره۲ـ درصورتی که متقاضی سرپرستی، ادعای یافتن طفلی را بنماید و ادعای وی در دادگاه ثابت شود، چنانچه واجد شرایط مندرج در این قانون برای سرپرستی باشد در اولویت واگذاری سرپرستی قرار می گیرد.

سهم الارث فرزند خوانده

فرزندخواندگی از موجبات ارث نیست. به همین خاطر یکی از گام‌های قبول سرپرستی، انتقال بخشی از اموال سرپرست به نام کودک است.
مطابق تبصره ذیل ماده 5 قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست، هرگاه وجوه یا اموالی از طرف زوجین سرپرست به طفل تحت سرپرستی، صلح شده باشد در صورت فوت طفل وجوه و اموال مذکور از طرف دولت به زوجین سرپرست تملیک خواهد شد.

ولایت و سرپرستی

در رابطه پدر و فرزندی عادی ، بعد از فوت پدر، جد پدری ولی فرزند است، همینطور ولی قهری می‌تواند برای کودک طبیعی وصی معین کند، اما در فرزند خواندگی اینطور نیست و در صورت فوت سرپرست پدر او مانند جد پدری نبوده و به همین خاطر وصی هم نمی‌تواند برایش تعیین کند در این موارد دادگاه برای طفل قیم انتخاب می‌کند.
 

مراحل قبول سرپرستی

بعد از اینکه متقاضی، درخواست خود را به سازمان بهزیستی تقدیم کرد، سازمان حداکثر ظرف مدت دو ماده نظر خود را به دادگاه اعلام می‌نماید. در این مرحله دادگاه شرایط متقاضی را بررسی کرده با عنایت به نظر سازمان بهزیستی برای مدت موقت 6 ماهه، قرار سرپرستی را صادر می‌کند و آن را برای متقاضی، دادستان و بهریستی می‌فرستد. چنانچه در این مدت ثابت شود که شرایطی که قانون مقرر کرده است، رعایت نشده و یا از بین رفته است قرار مذکور لغو می‌شود.

بعد از مدت 6 ماه سرپرستی موقت ، متقاضی بخشی از اموالش را به کودک تحت سرپزستی منتقل می‌نماید، که احراز این مورد با دادگاه است. بطور کلی تمامی این شروط و نظارت‌ها برای مصلحت خود کودک مقرر شده است و هر موضوعی که مصلحت او را در خطر قرار دهد در اولویت کار سازمان بهزیستی، دادگاه و دادستان قرار دارد.(1)

چنانچه درخواست کنندگان سرپرستی از بستگان کودک یا نوجوان باشند، دادگاه با اخذ نظر سازمان و با رعایت مصلحت کودک و نوجوان

می‌تواند آنان را از برخی شرایط مقرر در این ماده مستثنی نماید. (تبصره 2 ماده 5 قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست)

نکته حائز اهمیت نحوه اداره اموالی است که از متقاضی به نام کودک تحت سرپرستی منتقل می‌شود، اگر دادگاه سرپرست را قیم او قرار دهد، اداره این اموال با سرپرست خواهد بود.

فرزند خوانده از لحاظ تربیت و نفقه و هزینه های زندگی تفاوتی با فرزند طبیعی ندارد. این امر مانع رابطه پدر و فرزندی طفل با والدین واقعی‌اش نیست. اگر زوجینِ سرپرست از یکدیگر جدا شده یا یکی از آنها فوت کنند، کودک طبق نظر دادگاه به یکی از آنها یا شخص ثالثی سپرده می‌‌شود. (2)

بعد از اتمام مراحل حقوقی متقاضی می تواند به نام خود برای کودک شناسنامه بگیرد و البته کودک بعد از 18 سالگی  اگر پدر و مادر وی معلوم و مشخص باشند می‌تواند شناسنامه را به اسم والدین واقعی اش تغییر دهد.

پی نوشت:
1- کودکان بدسرپرست، بسته خبری ایسنا، دیماه ۱۳۹۵.
2_ سرپرستی قانونی کودکان بی‌سرپرست و بد‌سرپرست، سایت حقوقی و امور مجلس، ۱۳۹۷/۰۶/۱۱.