ازدواج در اسلام از سنن رسول خدا، حضرت محمد (ص) است. در حدیث معروفی ایشان می فرمایند:

ازدواج سنت من است و هرکس از آن پیروی نکند از من نیست.

در قرآن کریم نیز خداوند آفرینش جفت برای رسیدن به آرامش را از نشانه های وجود خود می داند:

از نشانه های خداوند این است که برایتان از خودتان جفت هایی خلق کرد تا با آنها آرامش بگیرید و میان شما دوستی و مودت نهاد. همانا در این آیات نشانه هایی است برای کسانی که می اندیشند.

ازدواج تضمین کننده سلامت جامعه، تولید نسل، رسیدن به آرامش، تهذیب نفس، جلوگیری از آلودگی های فردی و اجتماعی، رسیدن به طراوت و شادابی و دهها فایده دیگر است. گران قدر ترین، ارزشمند ترین و کمیاب ترین، بهترین هدیه برای هر فرد این است که به او آرامش هدیه نمایند. آرامش درونی موهبتی الهی و سر منشأ خوشبختی است.

ایده آل ترین همسران کسانی هستند که بتوانند ارزشمند ترین سرمایه را به همسرشان هدیه نمایند و آن چیزی جز آرامش نیست. شاخصه های رسیدن به این نعمت می تواند ایمان و تقوای فرد، اخلاق حسنه، اصالت خانوادگی، تطابق سنی، اقتصادی و طبقاتی، خصوصیات منشی و وجه اشتراکات فکری روی موضوعات خاص و عام از جمله مسئله تربیت فرزندان باشد. از آنجا که خانواده سنگ نخستین و زیربنای تکوین جامعه است، در دین مبین اسلام تشکیل خانواده امری بسیار مقدس شمرده می گردد و موجب دستیابی به کمال، رحمت، دوستی، همدلی و آرامش است.

در آیات قرآنی توصیه خداوند به تشکیل خانواده است اگرچه زوجین از نظر بضاعت مالی، کم توان باشند، زیرا خداوند رحمان وعده داده است آنها را زیر چتر رحمت و فضل خود بی نیاز نماید. رسول گرامی اسلام فرمود:

هرکس دین و روش مرا دوست بدارد باید به سنت من عمل کند و از سنت من ازدواج است.

در خانواده سلسله مراتبی از نظم و انضباط وجود دارد و مسئله تابع و متبوع در عین همکاری امری طبیعی است. مرد خانواده معمولا سرپرست و اداره کننده آن در جنبه های اقتصادی و انضباطی است. او وظیفه دارد خود و خانواده را از جنبه آتش مفسده و فساد دور دارد.  

مرد در خانواده وظیفه دارد اهل خانه را به نماز و اطاعت خدا هدایت نماید و جلوی تجاوز و ضایع شدن حقوق آنها را بگیرد و حرمت و سلامت خانواده را حفظ کند. رسول گرامی اسلام حضرت محمد (ص) فرموده است:

بهترین شما بهترین برای خانواده است و من بهترین برای خانواده خویشم.

بنای زندگی

بنای زندگی بایستی بر صفا و صمیمیت و خیر خواهی استوار باشد و مصلحت این است که هر یک از اعضای خانواده چون گلی تلقی شوند و پنجه درافکندن با آنها سبب ضایع شدن آنهاست.

تمام احساسات و عواطف خانوادگی مبتنی بر احترام، علاقه مندی و رعایت الزام های اخلاقی خانواده است که مورد اعتماد اعضای خانواده است و نیز پیوند همسری بر اساس رضایتمندی، رازداری، احترام و وفاداری متقابل است.

زن و شوهر در تمام لذات زندگی شریکند و پیشامد های زندگی را تحمل می کنند. در وفاداری و کمک متقابل می کوشند و از حیثیت هم دفاع می کنند، در پی اصلاح و ارشاد یکدیگرند و سعی دارند از این طریق به مرحله رشد و کمال برسند.

روابط زوجین در طول حیات خانوادگی بر اساس معیارهایی است که می توان مهمترین آنها را چنین برشمرد:

• دوستی و محبت

زوجین نسبت به یکدیگر مهرورز و علاقمند هستند و در حقیقت تجلی یکی از اهداف ازدواج می باشند که ((خانواده تجلیگاه مودت و رحمت است.))

این توصیه از رسول خداست که فرمود: ((اگر کسی را دوست داشتی به او اعلام کن.)) و درباره همسر فرمودند: ((محبت را به او اعلام کن تا به زندگی با تو علاقمند و بدان مطمئن گردد.))

همچنین می فرماید: ((سخن مرد به زن که تو را دوست دارم، هرگز از دل بیروننمی رود.))

• احترام متقابل

حرمت نگه داری و احترام متقابل زوجین به یکدیگر از اساس روابط سالم در خانواده است. زیرا آنان امانتدار خداوند هستند و هر کدام چون امانتی از خدا در دست دیگری هستند. از طرف دیگر خدای رحمان، بنی آدم را گرامی داشته است. پس کسی که مورد گرامیداشت ایزد منان است نمی تواند از سوی آفریده او مورد بی حرمتی قرار گیرد.

• ارتباط کلامی زیبا و امید بخش

در اسلام توصیه فراوانی شده است که با یکدیگر به زبان خوش و نرم و ملایم سخن بگویید. خداوند هرگز توصیه ننموده است که فقط مومنان با یکدیگر و یا مسلمانان با یکدیگر با خوش رویی و حسن خلق برخورد کنند، بلکه در آیه ((قولو للناس حسنا)) بیشترین تاکید در برقراری ارتباط با دیگران اعم از کافر، مسلمان، مشرک، نصاری، یهود و غیره باروی گشاده و حسن کلام است.

سخت دلی و خشونت از مایه پراکندگی و جدایی است.

از فرمان خداوند به حضرت موسی (ع) این است که همراه برادرش هارون به نزد فرعون روند و قول و زبان نرم و لین و نرم به کار برند. وقتی وظیفه در برابر فرعون این چنین است، در رابطه با دیگران به خصوص همسر معلوم است که بایستی چگونه باشد.

• درک متقابل و تفاهم

در بسیاری از زندگی زناشویی مشکل بزرگ، عدم درک متقابل و عدم توجه به تفاوت ها و اختلاف سلیقه ها و شخصیت هاست که موجب تزلزل بنیان خانواده می گردد. زن و شوهر به علت جهل یا غفلت نسبت به یکدیگر، همدردی و تفاهم ندارند. مسائل و مشکلات را به گردن همدیگر می اندازند و در مصائب به وجود آمده خود را بدون غمخوار می یابند.لازمه تقویت بنیان خانواده این است که به نظرات یکدیگر احترام بگزارند، احساسات و عواطف خود را به هم بازگو کنند، اگر رنجی بر یکی از آنها وارد آمد، آن دیگری به تسلیت و دلجویی بپردازد و از همه مهمتر این که فضل و رحمتی را که فی ما بین است فراموش نکنند.

درک متقابل، یعنی شناخت تفاوت های همسر و احترام به آنها. اسلام زن را بنده خدا و درخور هر گونه احترام و عنایت می داند و جلوی تجاوز و تعدی به حقوق او را گرفته، از او حمایت می کند بدان خاطر که او انسان است و می تواند بنده مقرب درگاه خدا باشد.

اسلام از مردان می خواهد که زن را احترام کند و احوال او را مراعات نمایند. رسول خدا فرمود: ((هرکس زن می گیرد باید احترامش کند.))

در قرآن مجید نیز خداوند می فرماید: ((با آنها با زبان خوش معاشرت کنید.)) علی (ع)می فرماید:

با زنان سازش و مدارا کنید، با آنها خوش صحبت باشید، امید است که آنها به شما روی خوش نشان دهند.

و در وصیتش به محمد حنفیه سخت نگرفتن به زن را موجب دوام زیبایی و رعنایی زن ذکر می کند و برای حالش مفید تر می داند.

اگر زن مرتکب لغزش گردد، توصیه این است که در بیشتر موارد صرف نظر گردد. علی (ع) فرمود: ((آیا دوست ندارید که خدا بر شما ببخشاید)) و نیز امام صادق (ع) می فرماید: ((معنای احسان به زن، یک مورد آن گذشت از جهالت زن است.))

با زن دست و پنجه نرم کردن روا نیست؛ زیرا به تعبیر امام علی (ع):

و چون گل است نه یک پهلوان، در همه حال با او مدارا کنید و با او به مصاحبت نمایید تا زندگی بر شما گوارا گردد.

خداوند در همه حال به مردان هشدار می دهد که از آزار و اذیت به زنان خودداری کنند و اگر خواستند زنی را طلاق دهند حق ندارند مال بسیاری را که مهر او کرده اند از او بگیرند و یا به وسیله تهمت، اموال را از دستش خارج کنند. پیش از زناشویی اگر رهایش کردند، باید نصف مهر و پس از آن تمام مهر را به او بدهند و اگر بیم از اجرای عدالت دارند، حق ندارند زنان دیگری بگیرند.

بنابراین توصیه درباره مراعات حال زنان بسیار زیاد است تا حدی که پیامبر اکرم (ص) فرمود:

زنان را احترام نکند، مگر فرد کریم به آنان اهانت نکند جز فرد پست و فرومایه.

کاملترین مومنان از نظر ایمان کسی است که اخلاقش نیکو و با خانواده مهربان تر است و بهترین شما کسی است که برای زنان خود بهتر باشد.