چرا برخی از زنان ما باحجاب‌اند، ولی دخترانشان این‌گونه نیستند؟ چرا بسیاری از ما در انتقال فرهنگ حجاب به نسل جدید ناتوانیم؟ در این نوشته، افزون بر پاسخ به این سؤال‌ها به برخی از راه‌کارهای عملی آموزش و انتقال فرهنگ حجاب به فرزندان اشاره کرده‌ایم:

اگر حجاب را یک مفهوم دینی و پوشش اسلامی را یک تکلیف و وظیفه مذهبی بدانیم، مراحل انتقال آن نیز می‌بایست مطابق با مبانی نظری اسلام در تربیت دینی و رعایت استاندارهای آموزشی باشد؛ یعنی مطابق با احساس و عاطفه و عقل و خرد و از مرحله‌ای بسیار آسان به مراتب بعدی.

در مراحل تربیت دینی این مراتب پلکانی وجود دارد:

1. انس دینی: ایجاد تعلقات معنوی از طریق شرطی شدن اعمال و افعال مذهبی

2. عادت دینی: ایجاد عادت مذهبی به کمک تکرار اعمال و احساس مسئولیت در عبادات

3. معرفت دینی: فهم و استنباط معارف دینی به کمک تفکر، تعقل و تحلیل مسائل مذهبی

4. شاکله دینی: تجلی و تبلور فرهنگ مذهبی در وجود و شخصیت نوجوان

5. خودجوشی دینی: در جست‌وجوی عشق، عرفان و معنویت برتر به کمک جاذبه‌های قدسی.

دو نکته‌ مهم

1. مراحل و مراتب تربیت دینی در هر فردی منحصر به همان فرد است و نمی‌توان افراد هم‌سن و حتی هم‌خانواده را یکسان تلقی کرد و یک شیوه مشابه با آنان داشت.

2. در تربیت مذهبی، هر فرد می‌تواند در هر یک از وظایف و فرایض در مرحله‌ای متفاوت باشد؛ برای مثال در نماز در مرحله معرفت دینی و در روزه در رتبه شاکله دینی باشد.

متأسفانه بسیاری از ما در مرحله انتقال معرفت دینی به فرزندانمان گرفتار نقص و کاستی هستیم و این مرحله را نگذرانده و میان‌بر زده‌ایم و به همین دلیل است که نسل نو یا حجاب را پذیرا نیست یا به اندک آن بسنده می‌کند. ما نتوانسته‌ایم پاسخ‌گوی سؤالات ساده فرزندانمان باشیم چه برسد به پاسخ به شبهاتشان؛ درحالی‌که دختران ما برخلاف مادر یا مادربزرگ‌هایشان، بیش از گذشته در صحنه اجتماع حضور یافته‌اند و بیش از زنان دیروز در برابر سیل تهاجم فرهنگی قرار دارند.

وظایف ما

در مرحله انس دینی

* مادران، مانند چادر و مقنعه و روسری خود برای دخترشان نیز بخرند و البته در تهیه این پوشش، نظر او را هم مدنظر داشته باشند.

* هیچ‌گاه در برابر او از پوشش خود گله نکرده و حدود آن را رعایت کنند.

* از دوره‌های مختلف (مانند جشن تولد) حداقل یک عکس باحجاب تهیه کنند.

* عکس او با پوشش مناسب را در آلبوم گذاشته و یا قاب کنند.

* از علاقه او به پوشش در میان جمع صحبت نمایند و رضایتمندی خود را نیز اعلام کنند.

* چادر و روسری او را همواره تمیز و معطر نگه دارند.

* اشعار و سرودهای جذاب مرتبط با پوشش و حیا و عفاف را به او بیاموزند.

* جشن تکلیف باشکوه گرفته و اثرات آن را با هدایای سالانه تداوم بخشند.

* از او بخواهند خاطرات مربوط به عبادت، زیارت، مجالس و مراسم‌هایی را که شرکت داشته است، بیان کند.

* به حضور خانوادگی و یا گروه همسالان در مراسم مذهبی اهمیت دهند.

در مرحله عادت دینی

* با توجه به ایجاد تنوع در پوشش و علاقه‌مندی فرزند خود سعی کنید از محیط بیرون از خانه رعایت پوشش را آغاز نماید.

* برای رفتن به بیرون از خانه، همراه با شادی و نشاط به او کمک کنید که با پوشش مناسب حاضر شود.

* اقامه نماز را که در ارتباط مستقیم با پوشش است، مورد تأکید قرار دهید.

* عادت به نماز، عادت به پوشش را سهل و آسان می‌کند، مراقب نماز او باشید.

* به‌صورت منظم و متنوع در اماکن زیارتی حضور یافته و او را در مراسم و نمازهای جماعت شرکت دهید.

در مرحله معرفت دینی

* در جمع‌های خانوادگی و یا دوستانه موضوع پوشش را مطرح کرده و بحث نمایید.

* کتاب‌های مناسب سن او را تهیه و یا او را در کتابخانه‌ها عضو کنید.

* برای طرح پرسش‌های او فضای محبت‌آمیزی فراهم آورید.

* او را با مراکز پاسخ به سؤالات، روحانیون، بانوان مبلغ و کتاب‌های پاسخ به پرسش‌ها آشنا نمایید.

* حجاب و پوشش را با مفاهیم دیگر دین مطرح کنید.

* در مورد انواع پوشش و لزوم آن برای زنان و مردان توضیح دهید.

* باورهای غلط درباره حجاب را برای او توضیح دهید تا رفع شود.

* از ویژگی‌های انسان باحجاب با او گفت‌وگو کنید.

* درباره تأثیرات حفظ حجاب در دیگر ابعاد زندگی با او حرف بزنید.

* او را با ادبیات مقوله حجاب و مفاهیم مرتبط با آن آشنا کنید.

* او را تشویق کنید تا در مسابقات مربوط به مفاهیم دینی شرکت کند.

* هرچند وقت یک‌بار درباره خصلت‌های خوب او و درباره حجاب سخنی به میان آورید.

* سعی کنید او را با دیگران مقایسه نکرده و به‌اندازه توانش توقع داشته باشید.

* او را به عضویت انجمن‌ها و کانون‌های دینی درآورده و رفتن منظم به مسجد را فراموش نکنید.

* بیش از هر چیز از نمادها و نشانه‌هایی که یادآور شعائر دینی و دل‌بستگی‌های مذهبی است، استفاده کنید.

در مرحله شاکله مذهبی

* شکل و تیپ همراه با پوشش و حجاب را جزئی از شخصیت او قرار دهید.

* حجاب، عفت و حیا را افزون بر ظاهر در شکل‌های رفتاری او اعم از کلام و غیرکلام گسترش دهید.

* ضمن گفت‌وگو با او موانع داشتن پوشش مناسب را در موقعیت‌‌های مختلف بررسی و رفع نمایید.

* شاکله ظاهری او را با دیگر فرایض دینی مانند نماز و وظایف دیگر مثل انجام امور خیر، احترام به دیگران و... پیوند دهید.

* با برنامه‌ریزی دقیق در مراسم‌ و مکان‌های مذهبی حضور یافته و او را در امور خیر شرکت دهید.

* تصویربرداری از فعالیت‌های او را فراموش نکنید.

* برای پوشش او در منزل، جایگاه خاصی در نظر بگیرید که در مواقع لزوم به‌راحتی از آن استفاده کند.

* سعی کنید دوستان خود را از میان افراد باحجاب و عفیف و باادب انتخاب نماید.

در مرحله خودجوشی دینی

* به او کمک کنید تا بتواند از عقاید خود در برابر دیگران دفاع کند.

* به او یاری برسانید تا در میان همسالان خود فردی مؤثر بوده و حتی تبلیغ‌کننده پوشش حجاب باشد.

* هرچند یک‌بار درباره پوشش گفت‌وگو کنید.

* موانع حضور او را در امور داوطلبانه رفع کنید.

* زمینه‌ای را فراهم آورید که از رفتار خود رضایت داشته و خود را تشویق کند.

* هیچ‌گاه به‌جای او از حجاب و پوشش تعریف نکنید، بگذارید خودش آن را دوست داشته باشد.

* روی عوامل بازدارنده مثل خودنمایی، حسادت، اکراه و بی‌میلی کار کنید.

نکته پایانی

روش‌های تربیتی در این عرصه بسیار است و نسبت به تلاش اولیاء و مربیان می‌تواند همواره تغییر و افزایش یابد. از سوی دیگر با دانستن هر یک از روش‌ها و ترکیب آن با شیوه‌ها و قالب‌های مختلف می‌توان اقدامات بسیار متنوعی تدارک دید. اولیا و مربیان نباید به این روش‌ها اکتفا کنند و لازم است با شناخت مخاطب و موقعیت و نوآوری، راه‌کارهای فراوانی پیش رو قرار دهند.