ما، قدیمی‌ها و عادت‌های غذایی

ما ایرانی‌ها در گذشته عادت‌های بسیار خوب غذایی داشتیم که به‌مرور، بسیاری از آن‌ها را فراموش کرده‌ایم؛ عادت‌هایی مثل دور هم غذاخوردن، مصرف به‌اندازه انواع گوشت‌ها، خوردن مواد غذایی تازه،‌ میوه‌خواری در فواصل بین وعده‌ها و...؛ البته برخی عادت‌های غذایی قدیمی‌ها هم ناسالم بود؛ مثلاً علاقه‌شان به مصرف غذاهای چرب و شور. در این مطلب نگاهی داشته‌ایم به برخی از مهم‌ترین عادت‌های غذایی قدیمی‌ها و نقد و ارزیابی کوتاه هر یک از آن‌ها از منظر سلامت.

زود شام خوردن

 مردم بعد از غروب آفتاب شام می‌خوردند و فاصله بین شام تا زمان خوابیدن زیاد بود. در این شرایط، هضم غذا به‌خوبی انجام می‌شد و بیماری‌هایی مانند گاستریت و ورم‌معده کمتر بود. متأسفانه این روزها دیگر فاصله دو و نیم‌ساعت بین شام و خواب رعایت نمی‌شود و به‌همین دلیل بروز مشکل‌های گوارشی بیشتر شده است.

زود صبحانه خوردن

قدیمی‌ها چون زود شام می‌خوردند و شب‌ها هم زودتر می‌خوابیدند، صبح‌ها هم راحت‌تر و زودتر بلند می‌شدند و طبیعی بود که نشاط و اشتهای کافی برای خوردن صبحانه که مهم‌ترین وعده غذایی است، داشته باشند؛‌ برخلاف سبک زندگی امروز که مردم به بیدار ماندن در بین‌الطلوعین و خوردن صبحانه در اول صبح کمتر توجه می‌کنند.

غذاهای طبیعی و ارگانیک

در گذشته، مردم هر غذای نوظهوری را نمی‌خوردند و بر اصالت خوراکی‌ها تأکید داشتند. عموم غذاها نیز حاصل مواد طبیعی بود و بدون دخالت کودها، افزودنی‌های شیمیایی و دست‌کاری‌های ژنتیکی تولید می‌شد. شاید به همین دلیل هم خوش‌طعم و مقوی بود، اما امروز فرایند تولید، نیاز و اقبال مردم به‌کلی دگرگون شده است.

غذا نخوردن

روزه گرفتن که تأثیری مهم در بالا بردن سیستم ایمنی و دفع سموم بدن دارد، به‌عنوان یک سنت اسلامی و به انگیزه ثواب و خودسازی، در طول سال و در مناسبت‌های مختلف انجام می‌شد، درحالی که امروزه درباره این مسئله، فقط به ماه مبارک رمضان بسنده شده است.

مصرف فراوان سبزی‌خوردن

 استفاده از سبزی‌خوردن، در بسیاری از مجالس باب بود و به تعداد افراد، بشقاب سبزی‌خوردن وجود داشت، درحالی‌که امروز، این عادت تا حدی کم‌رنگ شده و سالاد جای آن را گرفته است. گرچه مصرف کاهو و گوجه‌فرنگی خوب است و هم می‌تواند معده را پر کند و هم به فعالیت دستگاه گوارش کمک می‌کند، اما بهتر است مصرف سبزی‌های متنوع دیگری که حاوی ویتامین‌های مورد نیاز بدن هستند، فراموش نشود.

چه‌قدر مناسب است همان‌طور که برای هر کسی یک ظرف ماست اختصاص می‌دهیم، مثل گذشته یک بشقاب سبزی‌خوردن هم بگذاریم چون وقتی سبزی را در یک ظرف بزرگ وسط سفره قرار می‌دهیم دست خیلی از افراد به آن نمی‌رسد و از خیر خوردن آن می‌گذرند.

روغن‌های گیاهی و روغن دنبه

درگذشته، به‌دلیل گران بودن روغن حیوانی، مصرف روغن‌های شَهم یا دنبه و استفاده از روغن‌های سودمند کنجد و زیتون زیادتر از امروز بود؛ البته این موضوع غیر از چند دهه‌ای است که روغن‌های نباتی جامد به بازار آمد. با این حال مردم به دلیل تحرک بیشتری که داشتند،‌ کمتر شاهد عوارض این نوع روغن‌های جامد بودند.

استفاده از مواد غذایی تازه

قدیمی‌ها سبزی‌ها و انواع گوشت‌ها را تازه استفاده می‌کردند، اما امروزه همه نوع مواد غذایی را فریز یا کنسرو می‌کنند. مسئله این‌جاست که عمر مواد مفید غذایی پخته در فریزر نصف می‌شود؛ بنابراین فریزکردن برای استفاده درازمدت، روش مناسبی نیست. اگر سبزی‌خام را بتوان شش‌ماه در فریزر نگهداری کرد، اما زمان مناسب برای نگه‌داشتن سبزی‌پخته کمتر از یک ماه است.

مصرف زیاد میوه

 ایرانی‌ها همیشه مردم میوه‌خوری بوده‌اند اما در گذشته میوه به‌عنوان دسر شناخته می‌شد و افراد در فواصل بین وعده غذا، میوه می‌خوردند و انواع شیرینی و دسرهای مختلف کمتر مصرف می‌شد. متأسفانه امروز مصرف میوه کمتر و انواع کیک و شیرینی جایگزین آن شده که همگی ما با عوارض این دسته از خوراکی‌ها آشنایی داریم.

مصرف زیاد نمک

در گذشته شیوه نگهداری برخی مواد غذایی مناسب نبود و از نمک، بسیار استفاده می‌شد؛ البته این موضوع بیشتر محدود به قبایل بود و مردم شهر کمتر مواد غذایی را با این روش نگهداری می‌کردند. در حالی که این زمان، همه از زیان‌های مصرف زیاد این ماده و ارتباطش با بسیاری از بیماری‌ها مثل فشارخون آگاهند.

مصرف نوشیدنی‌های سنتی

برخلاف امروز، در قدیم نوشابه گازدار وجود نداشت و بیشتر آب، دوغ و انواع شربت‌های سنتی مصرف می‌شد. به علاوه شربت سکنجبین (سرکنگبین) سرکه‌شیره و سایر عرقیات گیاهی جایگاه ویژه‌ای در برنامه غذایی روزانه مردم داشتند. درحالی‌که امروزه متأسفانه نوشابه‌های گازدار با همه آسیب‌هایی که می‌زنند، جزو جدایی‌ناپذیر سفره ایرانی‌ها شده‌اند.

در کنار هم غذا خوردن

در حال حاضر افراد خانواده کمتر دور هم می‌نشینند و با هم غذا می‌خورند و این موضوع از نظر روانی تأثیر مناسبی ندارد. در گذشته، اعضای خانواده بیشتر وعده‌ها را در کنار هم می‌خوردند و از حضور یکدیگر لذت می‌بردند. ضرب‌المثلی است که می‌گوید «با کسی غذا بخورید که از مصاحبت با او لذت می‌برید.»

تحقیقات نشان می‌دهد هنگامی‌که از غذا خوردن لذت می‌بریم، هورمون‌هایی در بدنمان ترشح می‌شود که جذب غذا را افزایش می‌دهد و استرس را کم می‌کند. سفره غذا، مقدس است. جایی است برای در کنار هم بودن و از مصاحبت با یکدیگر لذت بردن. در ضمن، غذا یک ابزار قوی برای برقراری دوستی هم است. بزرگ‌ترین قراردادهای سیاسی و اقتصادی سر میز غذا بسته می‌شود چون افراد در شرایطی که غذا می‌خورند، حال بهتری دارند و بهتر می‌توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند.

مصرف به‌اندازه گوشت قرمز

در گذشته مصرف گوشت قرمز کمتر بود و در وعده شام بیشتر غذاهای حاضری مصرف می‌شد. امروزه متأسفانه میزان مصرف انواع گوشت‌ها ‌ بالاتر رفته است. مصرف گوشت قرمز برای هیچ‌کس در شرایط عادی ممنوع نیست بلکه باید محدودیتی در مصرف آن اعمال شود. خیلی‌ها تصور می‌کنند خوردن هرچه بیشتر منابع غذایی حاوی آهن، باعث رفع سریع‌تر کم‌خونی آن‌ها می‌شود درحالی‌که 48 ساعت زمان لازم است تا آهن موجود در حد نیاز جذب شود و بقیه دفع می‌شود.

مصرف بیشتر نان

نان در گذشته قوت غالب بود و مردم بیشتر نان می‌خوردند تا برنج. نان مخصوصاً نان سبوس‌دار، حجم معده را بیشتر می‌گرفت و حس سیری بیشتری به فرد می‌داد. امروزه متأسفانه آردها سفید شده و فرایند تخمیر نیز به‌خوبی روی نان انجام نمی‌شود.

آب‌پز کردن

 یکی از روش‌های پختی که در قدیم و در حال حاضر هم‌چنان رواج دارد، آب‌پزکردن است. بیشتر خورش‌های ما در آب پخته می‌شوند. جا انداختن خورش در حرارت بالا و طولانی، عادت چندان خوبی نیست؛ البته حرارت طی پخت در آب، به‌اندازه سرخ کردن آسیب نمی‌رساند ولی به هر حال وقتی بیش از حد غذایی را بپزیم حداقل ویتامین C آن از بین می‌رود.