یکی از ابعاد شخصیتی امیرالمومنین(ع) تلاش برای ایجاد کار و تولید و رفع نیازمندی‌های فرد، جامعه و خانواده است. حضرت مرتبا در این زمینه کار کشاورزی انجام می‌دادند و نخلستان‌های متعددی را بنا کرد.

تکاپوی امیرالمومنین برای ارتقای معیشت مردم

یکی از ابعاد شخصیتی امام علی(ع) که شاید کمتر به آن توجه شده است بعد تلاشگری و فعالیت فردی و اجتماعی و تولیدی ایشان است. حضرت امیر(ع) در همه ابعاد زندگی تلاش و تکاپو می کرد؛ نه فقط برای تحقق ارزشهای معنوی و دینی بلکه در جهت کسب درآمد و منافع  و برای ارتقای وضعیت جامعه به خصوص ارتقای معیشت مردمی که با او ارتباط داشتند و معیشت جامعه ای که در آن زندگی می کرد. ایشان برای این منظور همواره در حال برنامه ریزی و تلاش بودند تا معاش مردم نیز در کنار معادشان تامین شود. حضرت با توجه به جایگاه بلند علمی و معنوی خود هم تلاش علمی و مطالعاتی انجام می داد و هم نسبت به آنچه که پیرامونش می گذشت حساس بود و مسائل را با دقت زیر نظر داشت.

دکتر مصطفی عباسی مقدم استاد دانشگاه کاشان، در مورد سیره اقتصادی حضرت گفت: فعالیت علمی حضرت مانع آن نمی شد که فعالیت یدی، فیزیکی و بدنی نداشته باشد بلکه حضرت از فعالترین انسانهای زمان خودش بود؛ از لحاظ کار تولیدی واقتصادی، کار مفید و خلاق تا همه افراد جامعه از آن بهره مند شوند.

به عبارت دیگر یک بُعد از ابعاد شخصیتی امام(ع)، تلاش برای گسترش علم  و ترویج آگاهی و دانش بود که در قالب آموزش هایی به شاگردانشان ارائه می کردند. در عرصه علوم مختلف اسلامی اکثر علوم به امیرالمؤمنین(ع) ختم می شود. علوم قرآنی مطلقا از سوی ایشان ترویج پیدا کرده و تأسیس شده است. علوم مربوط به عربیت و قواعد عربی نیز از طریق حضرت به شاگردانشان آموزش داده شده است. تفسیر آیات قرآن کریم و شان نزول آیات بسیاری از طریق حضرت امیرالمؤمنین(ع) به شاگردانشان منتقل شده است. ابن عباس یکی از شاگردان معروف ایشان است که می گوید: من هرآنچه از قرآن و مسائل علوم قرآنی گفته ام همه را در محضر و پیشگاه امیرالمومنین(ع) یاد گرفته ام. می دانیم ابن عباس یکی از پیشتازان علوم قرآنی و حدیث است و بنابراین یک بُعد فعالیت‌های ایشان گسترش دانش و حکمت و علم است.
 

تلاش امیرالمومنین برای ایجاد کار و تولید و رفع نیازمندیهای فرد، جامعه و خانواده

بُعد دیگر از ابعاد شخصیتی امیرالمومنین(ع) تلاش برای ایجاد کار و تولید و رفع نیازمندیهای فرد، جامعه و خانواده است. حضرت مرتبا در این زمینه کار کشاورزی انجام می دادند و نخلستان های متعددی را پیرامون مدینه تأسیس کردند و حجم وسیع و مساحت زیادی از سرزمین مدینه توسط ایشان بارور شده و به تولید محصولات رسیده است به طوری که مردم تا سالیان سال و حتی اکنون از آن استفاده می کنند.  همچنین امیرالمومنین(ع) چاه‌های زیادی را حفر کردند و از این چاه‌ها برای آبیاری باغها استفاده می‌کردند. قنوات متعددی را ایجاد و بسیاری از آنها را وقف کردند. خلاصه این‌که فعالیت عمرانی، کشاورزی  باغداری وسیعی توسط حضرت در آن زمان انجام شده است.

شاید اوج این فعالیت‌ها زمانی است که ایشان از لحاظ سیاسی و حکومتی در جایگاه حاکمیت قرار ندارند. در ۲۵ سالی که به اصطلاح از لحاظ سیاسی خانه نشین بودند اما فعالیت اجتماعی، تولید و کارآفرینی داشته اند. بنابرین از این لحاظ  به هیچ وجه نباید  قائل به خانه نشینی ایشان باشیم.

 حضرت همچنین در اقدامات و کمکهایی که انجام می دادند فقط به مومنین کمک نمی کردند و به پیروان سایر ادیان و فقرای هر طایفه هم کمک می کردند و یک فعالیت انسانی را انجام می دادند. این بُعد از شخصیت امیرالمؤمنین(ع) در تلاشگری هم باید مورد توجه قرار گیرد و درسی باشد برای همه ما در این روزگار که به خوبی از آن استفاده کنیم و فرهنگ کار، تلاش، کارآفرینی، تولید و اشتغال را برای همه اعضای جامعه  ترویج کنیم و آن را به عنوان ارزش دینی و قرآنی مورد توجه قرار دهیم. انسان مطلوب از منظر قرآن و سیره پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) کسی است که بیشترین تولید را داشته باشد.

تولید دانش، تولید اخلاق، ارشاد و هدایت و تولید محصولی که به کار مردم بیاید و یا محصول و  دستگاهی که بتواند حوائج مردم را برآورده کند و تولید خدماتی که جامعه را گامی به جلو ببرد و در جهت آسایش جامعه باشد. بنابراین در یک کلام، علی(ع)، تنها  یگانه مرد میدان عبادت یا شجاعت نبود بلکه الگوی میدان مدیریت و تولید و خدمت هم بود و از دیدگاه امیرالمؤمنین(ع)، انسان ارزشمند، انسان مولد انسانی است که نفس‌ اش، زندگی اش و گامهایی که برمی دارد منفعت، خدمت و فایده ای به مردم برساند.