بیان چگونگی و کمّ و کیف سفر معراج در بردارنده شنیدنی هایی از بهترین مخلوق عالم و برترین موجود الهی است. در این فرصت دکتر مریم حاج‌عبدالباقی نکاتی را در این باره برای ما بیان می‌کنند.

یکی از موضوعاتی که از گذشته تا به حال مورد توجه مفسرین و بزرگان قرار گرفته، مسأله معراج پیامبر صلی الله علیه وآله است. بیان چگونگی و کمّ و کیف این سفر در بردارنده شنیدنی‌هایی از بهترین مخلوق عالم و برترین موجود الهی است. موجودی که به سبب بندگی خالص برای حضرت حق به درجه ای می‌رسد که حتی بزرگترین ملک هم از رفتن به آنجا عاجز بود. برای بررسی بیشتر جوانب مسئله معراج پیامبر(صلی الله علیه وآله) به گفتگو با دکتر مریم حاج عبدالباقی پرداختیم.
 

گزارشگر: در ابتدا دلیل اهمیت موضوع معراج و عروج پیامبر(ص) را برایمان شرح دهید.

حاج عبدالباقی: اهمیت موضوع معراج از دو بعد قابل بررسی است؛ یک بعد مربوط به آرزوهای بشری است، که هر انسانی برای طی الارض، عروج به آسمان، پرواز کردن، آزاد شدن از قفس تن آرزو دارد. خیلی اوقات آدم‌ها در خواب در کودکی و جوانی می بینند که در حال پرواز هستند و به آسمان می روند که این از آرزوهای بشر بوده و هست و هر دو جنبه مادی و معنوی‌اش برای انسان مهم است.

یک بعد اهمیت موضوع معراج در حقیقت موضوع طی الارض است، که انسان بتواند از زمین بِکَنَد و این جسم سنگین و خاکی که در بند اوست و گویی که دست و پایش را بسته  را به بهترین نحو کنترل کرده یا از آن رها شود.

بعد دیگر اهمیت موضوع، به خود قرآن بر می گردد که این موضوع هم در سوره اسراء و هم در سوره نجم آمده، آن جا که می فرماید: "سُبْحانَ الَّذي أَسْري‏ بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَي الْمَسْجِدِ الْأَقْصَي الَّذي بارَکْنا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آياتِنا" و این جا است که پیامبر خودشان مأمور شدند که اتفاقات این سفر و معراج را برای مردم بیان کنند.
 

گزارشگر: لطف بفرمایید از موافقین و مخالفین این ماجرا برایمان گفته و ادله هر کدام را مبسوط بیان کنید.

حاج عبدالباقی: مخالفین این امر را می توان به چند دسته تقسیم کرد؛ عده ای که مسائل الهی، ملکوتی و متافیزیکی را انکار می کنند؛ اعم از اینکه منکرین خدا، منکرین قیامت و در اصطلاح دینی اش "کافران" بوده، مسلماً معراج را هم انکار می کنند.

دسته ای دیگر مسلمان هستند اما کلاً مسائل ملکوتی مثل معجزه، ملائکه، معراج و مسائل ماورایی را درصدد هستند برایش توجیه مادی داشته باشند و به محض اینکه نتوانند برای آن ها توجیه مادی بیان کنند، انکارش می کنند. به عبارتی آن ها در حدی این مسائل را قبول دارند که با توجیه مادیشان جور در بیاید.

لزوما ما نمی گوییم که این مسائل قابل توجیه مادی کردن نیست، ممکن است این مسائل قابل توجیه مادی کردن باشد و بشر بتواند به علمی دست پیدا کند که به وسیله آن، به توجیه مادی این مسائل دست پیدا کند اما اینکه ما ملکوت را به شرط اینکه بتوانیم برایش توجیه مادی داشته باشیم، قبول کنیم و در غیر این صورت رد کنیم، این خودش اشکالی در عقیده ی ما است.

عده ای نیز به دلیل وجود کثرت اختلاف در روایات معراج، آن را انکار کرده و اصل ماجرا را مردود می خوانند؛ به عنوان نمونه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، با توجه به سبک کاری که در بیان احادیث دارند به طوری که یک نوعی از پاک سازی، تهذیب و تزکیه روایات تفسیری را مدنظر داشته و همه روایات را درباره موضوعات بیان نمی کنند، با این وجود می بینیم که به اندازه تقریبا یک دفترچه 40 برگ در بحث روایی، روایات معراج را آورده اند.

در حقیقت می توان گفت که بخشی از اختلافات موجود در مسأله معراج به دلیل وجود تشتّت روایات مرتبط با این موضوع است. به قدری بعضی گفته ها متفاوت و با یکدیگر مخالف است که باعث شده عده ای به طور کل اصل قضیه را انکار کرده و بیان کنند که اصل قضیه هم داستان سرایی بوده در حالی که این طور نیست.

ادله ی موافقین بر این موضوع ابتدائاً قرآن کریم می باشد؛ آیه 1 سوره اسراء که به روشنی و بدون آنکه آدمی دچار شک شود بیان می کند که خداوند بنده اش را از مسجد الحرام به مسجد الاقصی حرکت شبانه داد تا آیاتش را نشان دهد.

در آیات سوره نجم آنجا می فرماید: "ثمُ‌َّ دَنَا فَتَدَلیَ‌ فَکاَنَ قَابَ قَوْسَینْ‌ِ أَوْ أَدْنیَ‌ فَأَوْحَی إِلیَ‌ عَبْدِهِ مَا أَوْحَی‌" عده ای از موافقین قبول و صحت معراج، اذعان دارند که این جا بحث ملاقات الهی و لقاء خدا با پیامبر مطرح است (که البته لقاء با دیدار خدا فرق می کند) و عده ای این ملاقات و لقاء را با حضرت جبرائیل دانسته اند که البته باید گفت نظر دوم (لقاء پیامبر با حضرت جبرائیل)، با روایات معراج سازگاری ندارد چرا که در جایی داریم که وقتی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله به همراه حضرت جبرائیل از هفت آسمان عبور می کنند، حضرت جبرائیل بیان می کنند که من از این جا بالاتر نمی توانم بروم و اگر کمی دیگر نزدیک شوم می سوزم که این نشان می دهد این ملاقات الهی بوده و ملاقات با حضرت جبرائیل نبوده است.

افرادی که گرایش های اخباری دارند و با عرفان و فلسفه موافق نبوده، این ها با طرح این موضوع که در این جا مراد لقاء الله مطرح شود مخالف هستند.
 

گزارشگر: معراج پیامبر صلوات الله‌علیه روحانی بوده و یا جسمانی؟

حاج عبدالباقی: عده ای می خواهند بیان کنند که معراج تنها از طریق روح انجام شده و عده ای نیز معراج را یک حرکتی می دانند که در آن روح و جسم توأمان با هم نقش داشته اند.
طبق آنچه در روایات و تفسیر المیزان علامه طباطبایی داریم و بزرگان دیگر نیز بیان داشته اند؛ پیامبر عروج های روحانی متعدد داشته اند که با جایگاه روحانیشان بالا رفته و دیده باشند اما معراج ویژگی اختصاصی اش بر این است که سفری است که با روح و جسم انجام شده یعنی روح پیامبر به قوتی دست پیدا کرده و به مقامی رسیده است که توانسته جسم را با خودش بالا برده و این ویژگی برجسته و حقیقت معراج است.
 

گزارشگر: مراد از "مقاماً محمودا" در سوره اسراء چیست؟

حاج عبدالباقی: در قسمتی از سوره اسراء می بینیم که می فرماید:"وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَهً لَکَ عَسى اَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً" شاید بتوان گفت این قسمت نشانه این است که هر کس در بیداری شب و نماز شبش جدی باشد و رابطه ی خاص بندگی خدا را در شب ها برقرار کند، احتمال رخداد عروج روحانی برایش بیشتر است و مقام محمود که در این آیه بیان شده، احتمال چنین بیانی وجود دارد.
 

گزارشگر:با تشکر از سرکار خانم دکتر حاج عبدالباقی که وقتشان را در اختیار ما قرار دادند.