دستكاری در كار مغز همواره فكر دانشمندان و حتی مردم عادی را به خود مشغول كرده است.

از وقتی كه انسان پی به فعالیت پیچیده و توانایی‌های بالای مغز برد، همواره برای رسیدن به قدرت هوشی بالاتر در تلاش بوده است.

میان تلاش دانشمندان، مردم عادی نیز خود را از قافله عقب نگه نداشته‌اند.

بعضی‌ها با مصرف مواد غذایی و به خصوص برخی گیاهان سعی در افزایش حافظه دارند. بعضی دیگر از داروهای مصنوعی برای افزایش حافظه و توانایی مغز استفاده می‌كنند.

شاید شما هم در شب‌های امتحان از این داروها مصرف كرده باشید یا حداقل كسانی را می‌شناسید كه قبل از امتحان برای تقویت قوای فكری خود دارو مصرف می‌كنند.

داروهایی كه برای افزایش حافظه مورد استفاده قرار می‌گیرند

یكی از فواید اصلی داروهای محرك (مانند كوكائین، افدرین و آمفتامین‌هایی چون ریتالین)‌ توانایی آنها در افزایش انرژی مغز و تمركز است. آنها تمركز روی كار و درس خواندن را برای مدت طولانی افزایش می‌دهند.

در مطالعه‌ای كه در سال 2008 روی 1400 نفر انجام شد و در مجله Nature به چاپ رسید، 20 درصد از افراد تحت مطالعه عنوان كرده بودند كه از داروها برای افزایش تمركز و حافظه استفاده می‌كنند. این مطالعه ، سه دارو را مورد بررسی قرار داد: ریتالین، داروی ضدخواب پروویجیل و مهاركننده‌های گیرنده بتا كه هم برای درمان ناراحتی‌های قلبی استفاده می‌شوند و هم اثر ضداضطراب دارند.

ریتالین

ریتالین دارویی است كه برای درمان بیش‌فعالی در كودكان استفاده می‌شود، اما افراد سالم از آن برای افزایش تمركز و دقت استفاده می‌كنند.

بیشتر این افراد دوست دارند، به جای تلاش بیشتر برای درس خواندن، با مصرف قرص، راحت‌تر درس بخوانند. دانشمندان همواره در مورد استفاده ی غیرپزشكی از این داروها هشدار می‌دهند و عنوان می‌كنند كه عوارض جانبی داروهای افزایش حافظه، آنقدر مهم است كه نباید بدون دلیل از آنها استفاده كرد.

ریتالین و سایر داروهای محركی چون متادات، استراترا و ... برای درمان اختلال كمبود توجه در كودكان مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما این داروها توسط 15 تا 30 درصد دانشجویان دانشگاه برای پیشرفت تحصیلی مورد استفاده قرار می‌گیرند كه البته همه این داروهای محرك می‌توانند موجب واكنش‌های روانی مثل توهم، جنون، سوءظن و فقدان بصیرت (پارانویا)‌، هذیان و افكار آشفته شوند.

در مارس 2006،FDA  (اداره غذا و دارو) دریافت كه 6 درصد از کودکان بعد از مصرف این داروها دچار واكنش‌های روانی به صورت توهم‌های بینایی و حسی (احساس حركت حشره، مار و كرم روی بدن) می‌شوند.

عوارض داروهای افزایش تمركز

پروویجیل به اندازه ریتالین شناخته شده نیست و گزارش‌های كمی مبنی بر وابستگی به آن منتشر شده است. این دارو موجب بیدار ماندن شخص می‌شود و برای درمان اختلالات خواب مورد استفاده قرار می‌گیرد. از عوارض این دارو می‌توان به سردرد، گیجی، آبریزش بینی، تهوع و لرزش اشاره كرد. همچنین این دارو موجب تغییرات فشار خون و اختلال در ریتم قلب می‌شود. بنابراین نباید در افرادی كه ناراحتی قلبی دارند، مورد استفاده قرار گیرد.

درست است كه حافظه مهم است، ولی فراموش کردن خاطرات بد نیز به همان اندازه مهم است.

 استفاده از داروهای تقویت‌كننده حافظه برای مدت طولانی، موجب تضعیف توانایی شخص در به فراموشی سپردن خاطرات ناگوار می‌شود و به دنبال آن شخص دچار آزارهای روحی ناشی از حوادث ناگوار زندگی خواهد شد كه در بعضی موارد موجب ابتلای شخص به بیماری‌های روانی مانند اختلال اضطراب پس از حادثه‌ و... می‌شود.

ریتالین كه بیش از سایر داروها مورد استفاده قرار می‌گیرد، نیز بدون عارضه نمی‌باشد. سرگیجه، لرزش، تاری دید، تغییرات فشار خون، بی‌اشتهایی، خشكی دهان، تپش قلب و... همگی از عوارض ریتالین هستند كه می‌توانند اشخاص را بر خلاف هدفشان، از فعالیت بیشتر بازدارند.

تفكرات اشتباه درباره داروهای افزایش حافظه

مطالعات اندكی روی این مساله كه آیا داروهای افزایش تمركز، واقعا موجب افزایش قدرت ذهنی افراد سالم می‌شوند یا خیر، صورت گرفته است.

مطالعه‌ای در سال 2003 نشان داد كه پروویجیل اثرات مثبتی در حد آزمایشگاهی داشته است. در این مطالعه كه روی 60 نفر انجام شد، نشان داده شد كه این دارو موجب افزایش فعالیت در بعضی تست‌های شناختی مانند حافظه و طرح‌ریزی‌های سه‌بعدی می‌شود. افرادی كه پروویجیل استفاده می‌كردند، احساس تمركز بیشتری داشتند.

مطالعات روی دانشجویان موجب نتایج نگران‌كننده‌ای شده است.  مطالعه‌ای كه در سال 2003 روی دانشجویان سال اول یكی از دانشگاه‌های بزرگ آمریكا انجام شد، نشان داد كه 5/13 درصد آنها حداقل یك بار برای دلایل غیرپزشكی از داروهای تقویت‌كننده حافظه استفاده كرده‌اند. در بعضی دیگر از مطالعات نشان داده شده است دانش‌آموزانی كه از دارو استفاده می‌كنند، حتی نمره‌های پایین‌تری نسبت به همكلاسان خود كسب می‌كنند. بیشتر آنها فكر می‌كنند این داروها هوش آنها را بیشتر می‌كند و به عنوان یك میانبر برای رسیدن به مدارج بالاتر تحصیلی از آنها استفاده می‌كنند، ولی واقعا این طور نیست.

در ضمن بیشتر مردم فكر می‌كنند كه عوارض این داروها خیلی هم جدی نیست، ولی باید بدانید كه این تصور هم اشتباه است. مصرف كوكائین گاهی اوقات با پارگی عروق بزرگ همراه می‌باشد. همچنین باید بدانید كه كوكائین و آمفتامین‌ها (مانند ریتالین)‌ با ایجاد التهاب در عروق مغز، خطر سكته مغزی را افزایش می‌دهند.

همچنین یك مطالعه كه در سال 2005 به انجام رسید، نشان داد كه ریتالین می‌تواند اثرات مخربی روی DNA داشته باشد.

ورزش راه های جایگزین مصرف این داروها:

دانشمندان توصیه می کنند:

* از آنجا كه داروهای محرك با افزایش كاتكول آمین‌هایی مانند دوپامین بر مغز اثر می‌كنند و ورزش‌های هوازی (مثل شنا، پیاده روی، دوچرخه سواری) نیز با اثر بر نوراپی‌نفرین، دوپامین و اپی‌نفرین می‌توانند اثرات این داروها را تقلید كنند.

بنابراین به جای استفاده از دارو، به ورزش روی آورید كه همان اثرات را بدون عوارض دارد.

*به مقدار كافی ماهی یا روغن ماهی كه سرشار از چربی امگا 3 می‌باشد و برای تقویت حافظه مفید است، را مصرف كنید.

* از همه مهم‌تر تنبلی را كنار بگذارید.