تبرّج
از جمله واژه هایی که در آیات حجاب به کار رفته و تبیین دقیق آن در بحث پوشش بانوان سودمند است واژه تَبَرُّج است. بررسی متون و فرهنگهای لغوی روشنگر آن است که تبرج به معنای خودنمایی و جلوه گری است.
«القاموس المحیط» تبرج را خود نمایی وظاهر نمودن زینت درمقابل مردان معنا کرده و نوشته است: "تبرجت : اظهرت زینتها للرجال " (1)
(تَبَرَّجَت:یعنی زن زینت خود را برای مردان ظاهر کرد)
زبیدی نیز در شرح قاموس اقوال مختلفی را بیان می کند که همه آنهاتبرج را به معنای خودنمایی گرفته اند. (2)
«مقاییس اللغه» ریشه آن را برج می داند و می گوید:« معنای تبرج نشان دادن زیبائیهاست . » (3)
حدود پوشش در قرآن
در دو سوره از سور قرآن ، بحث حدود پوشش ظاهری بانوان به طور کامل و مبسوط بیان گردیده است.( سوره نور آیه 31 و سوره احزاب آیه 59)
بررسی آیه 31 سوره نور درمورد حدود و حجاب:
((و قل للمؤمنات یغضضن من ابصارهن و یحفظن فروجهن و لایبدین زینتهن الا ما ظهر منها و لیضربن بخمر هن علی جیوبهن و لایبدین زینتهن الا لبعولتهن .... ولایضرین بارجلهن لیعلم ما یخفین من زینتهن و توبوا الی الله جمیعا ایه المؤمنون لعلکم تفلحون))
((ای پیامبر به زنان مؤمنه بگو که چشم ها یشان را از نگاه ناروا بپوشانند و فروج و اندامشان را حفظ کنند و زینت خود را آشکار ننمایند مگر آن زینت هایی که آشکار است و باید که سرپوش های خود را بر گریبانها و سینه هایشان بیندازند و زینت خود را جز برای شوهرانشان و ... ظاهر نسازند و پاهایشان را به نحوی برزمین نزنند که زینت مخفی شان آشکار شود. و ای جماعت مؤمنین همگی به سوی خدا باز گردید و به درگاه او توبه کنید باشد که رستگار شوید. ))
جالب توجه است که قبل از آن که خداوند حدود پوشش زنان را معین فرماید، در آیه قبل به مردان امر می کند که «غض بصر»ـ فروهشتن دیدگان ـ نمایند که این برای پاکیزگی قلب و روح آنها بهتر است.
پس از آن زنان را امر به« غض بصر» نموده و سپس حدود پوشش را بیان می فرماید.
((«غضّ بصر» به معنای« مهار کردن و کاهش دادن نگاه» است نه «غمض» که معنای بستن می دهد.)) (4)
در واقع این آیه زن و مردرا از نگاه خیره و تند شهوانی که همراه با ریبه است،نهی می نماید. (5)
استاد مطهری گفته اند:
«در اینجا متعلَّق« غضّ بصر» قطعاً چهره است. نگاه به غیر چهره و شاید دو دست حتی با غض بصر هم جایز نیست.(6)
شیخ طبرسی در تفسیر" لایبدین زینتهن" می گوید:
"منظور از اینکه می گوید زینت خود را آشکار نکنند این است که مواضع زینت را همراه زینت برای غیر محرم ظاهر و آشکار ننمایند و ابزار و وسایل زینت مورد نظر نیست.
چرا که نظر به خود زینت ها (اگر در غیر موضع زینت باشد)بلا اشکال است."علامه طباطبایی نیز در تفسیر المیزان متذکر همین مطلب شده اند(7) زمخشری در "کشاف "می نویسد: "اینکه زینت گفته شده و مواضع زینت گفته نشده بخاطر تأکید بر پوشش می باشد. زیرا زینت روی مواضعی از بدن قرار می گیرد که جز برای محارم، نظر کردن به آن مواضع جایز نیست و آن مواضع، آرنج، ساق، باز و ، گردن، سینه و گوش می باشد. "
استثنائات در پوشش
پس از آنکه آیه زنان را امر به عدم ابداء و اظهار زینت می نماید، موارد استثنائی که ظاهر بودن آن اشکالی ندارد را بیان می نماید و می فرماید زینت های خود را (زنان) آشکار نسازند مگر آنچه که ظاهر است (الا ما ظهر منها)
در مورد زینت های آشکار 3 قول وجود دارد
1-مقصود از زینت آشکار لباس یا جامه است و مراد از زینت پنهان، خلخال ، گوشواره و دستبند است. این قول از ابن مسعود(صحابی معروف) نقل شده است.
2-مقصود از زینت ظاهر ،سرمه ، انگشتر و خضاب دست است. (یعنی زینتهایی که در چهره و دست ها تا مچ واقع می شود.) این قول ابن عباس است
3-مراد از زینت آشکار ، چهره و دستها تا مچ است. این قول ضحاک و عطاء است.
علامه طباطبایی در مورد زینت های آشکار می فرمایند:
«خداوند از این حکم (پوشاندن زینت ها) آنچه ظاهر است را استثنا کرده است و در روایات آمده است که مقصود از آنچه ظاهر است صورت و دو کف دست و قدم ها می باشد».(8)
استاد مطهری در کتاب مسئله حجاب می گویند:
«در اینکه پوشاندن وجه و کفین لازم نیست،ظاهرا در میان تمام علمای اسلامی اعم از شیعه و سنی اختلافی نیست.» (9)
ایشان با استناد به شواهد تاریخی و نیز دلایل عقلی و نقلی اثبات نموده اند که پوشاندن وجه و کفین واجب نیست. (صص 171 – 185)
مطلب دیگری که ایشان مورد توجه و دقت قرار داده اند این است که، مسئله وجوب پوشش راـ که وظیفه زن است ـاز مسأله حرام بودن نگاه به زن ـ که مربوط به مرد است ـ باید تفکیک کرد. ممکن است کسی قائل به عدم وجوب پوشاندن وجه و کفین بر زن باشد و در عین حال نگاه مرد به وجه و کفین را جایز نشمارد. بنابراین،نباید پنداشت که بین این دو ملازمه وجود دارد.
چنان که وظیفه مرد پوشاندن سر و بدن نیست ولی این دلیل نمی شود که نگاه کردن به سر و بدن مرد برای زن جایز باشد.
در روایات نیز استثناء وجه و کفین به صراحت آمده است از جمله این روایت:
مسعدة بن زراره قال:« سمعت جعفراً و سئل عما تظهر المراه من زینتها قال (ع) الوجه و الکفین.»
مسعده بن زراره از حضرت صادق (ع) نقل می کند که:« من شنیدم وقتی از حضرت درباره زینتی که زن می تواند آشکار کند سؤال شد، فرمود، چهره و دو دست (تا مچ) »
بدیهی است مواردی که به عنوان استثناء در پوشش مطرح گردیده (چهره و دو دست تا مچ) در صورتی است که زینتی به آن اضافه نشده باشد. و اگر چهره و دو دست نیز به هر نوعی زینت داشته باشند پوشاندن آنها واجب است.
ادامه آیه 31 سوره نور:
((... ولیضربن بخمر هن علی جیوبهن و لایبدین زینتهن الا لبعولتهن...))
((و بایدکه زنان خمارهاـ سرپوش های ـخود را بر سینه هایشان بیندازند و زینت خود را جز برای شوهرانشان آشکار ننمایند...))
علامه طباطبائی در تفسیر آیه فوق می گویند:
«خمار جامه ای است که زن سر خود را با آن می پوشاند و زائد آنرا به سینه اش آویزان می کند. مراد از جیوب، سینه هاست معنای آن این است که به زنان دستور بده تا اطراف مقنعه ها رابه روی سینه های خود انداخته آنرابپوشانند.»(10)
در تفسیر مجمع نیز ذیل آیه فوق چنین آمده است:
«خُمُر عبارت است از مقنعهها که جمع خمار است و با آن زن، سر خود را می پوشاند. در این آیه زنان امر شده اند که مقنعهها (سرپوشها) را بر سینههایشان بیفکنند تا آنرا بپوشانند. گفته شده است که قبل از آن زنان سرپوش های خود را به پشت سر میانداختهاند، که با این نحو پوشاندن سر، سینهها و گردنهایشان ظاهر و آشکار بوده است و با نزول این آیه مأمور شدند که سرپوشهای خود را طوری بیندازند که موها و گردنها و سینهها نیز پوشانده شود»(11)
با تفسیر فوق پاسخ این شبهه نیز داده میشود که بعضی گفتهاند، در آیات حجاب هیچگاه مساله پوشش مو مطرح نگردیده است و شاید خواستهاند بگویند که پوشاندن مو امری الزامی نیست.
مطابق آن چه در تفسیر این آیه آورده شد قبل از نزول آیه، زنان موهای خود را می پوشانده اند،اما اطراف روسری های خود را پشت سر می انداخته اند. با آمدن این آیه علاوه بر پوشاندن مو موظف به پوشاندن گردنها و سینهها نیز شدند و این نکتهای است که آقای مصطفوی نیز به این صورت آورده است: «و لیضربن بخمر هن در مقام بیان پوشاندن گردن و سینه است، چرا که پوشش سر امری طبیعی و مفروغ عنه میباشد.» (12)
نکته دیگر اینکه در آیه سه بار لفظ «زینتهن» آمده است که در هر سه مورد زینت های پنهان مورد نظر بوده است که قطعاً نباید آشکار گردد، منتهی در مورد اول استثناء «الا ما ظهر منها» را آورده تا زینت های ظاهر را از حکم قبلی مستثنی گرداند که شرح آن گذشت.
در ادامه آیه پس از بیان حدود حجاب، مواردی که آشکار شدن زینتها، بلا اشکال است بیان گردیده است.
یعنی در مقابل چند گروه از مردان حجاب و پوشش برای زن الزامی نیست که این موارد عبارتند از: شوهر، پدر، پدر شوهر، پسر ، پسر شوهر، برادر ، پسر برادر، پسر خواهر، زنان مسلمان ، کنیزان و غلامان ، خدمتکاران مرد که تمایلی به زنان ندارند و کودکانی که به مسائل جنسی واقف نیستند.
1) لسان العرب ، ج 6، ص 130
2) تاج العروس، ج 5 /صص417 و 418
3) معجم مقاییس الغه ج 1 / ص 238
4) راغب در مفردات درمورد غض بصر می گوید «غض بصره اذا ضعفه عن جده النظر»
"نگاهش را فرو انداخت»هنگامی گفته می شود که تندی و خیرگی نگاه در آن ضعیف شده باشد
5) مسئله حجاب ص 120
6) همان ص 124
7) مجمع البیان ، ج 7 / ص 138 ، المیزان ، ج 29/ص 163
8) المیزان ج 29 ص 163
9) مسئله حجاب، ص 226(البته چنان که خواهد آمد فقهاء،موارد استثناء پوشش را تنها وجه و کفین(صورت و دو دست تا مچ)دانسته اند)صص171-185
10) المیزان، ج 29، ص 163
11) مجمع البیان ، ج 7 / ص 138
12)حجاب از دیدگاه کتاب و سنت ص128،به نقل از التحقیق فی کلمات القرآن ج3/ص130
نظرات 0
شما هم میتوانید در این مورد نظر دهید