شاید باور نکنید نقاشی های ساده و بازیگوشانه ای که بچه ها در خلال بازی روزانه اشان می کشند، الزاما بازی با خطوط و رنگ نیست.  روان شناسان معتقدند، این  خط خطی کردنهای بازی گونه و سرسری  نشانی از درون و ذهن کودک دارند. کودک نیازمند گفتگو است و از آنجایی که قادر نیست به شیوه گفتاری بزرگترها ابراز  احساسات نماید و  خواسته هایش را بیان دارد از طریق نقاشی وارد عمل می شود و به طور غیر مستقیم  آنها را آشکار می کند.

نقاشی کودکان با اشکال و رنگ ها و ترکیب خطوط و دوایر ساده شروع می شود و  هرچه که کودکان بزرگتر می شوند ، نقاشی های آنها جزئیات بیشتر ، متناسب تر و واقعگرایانه تر می یابد. در این مقاله سعی شده است، ابتدا،  والدین را با سیر تکاملی نقاشی کودکان آشنا سازیم و در ادامه به برخی از سوالات رایج والدین در زمینه نقاشی کودکان خواهیم پرداخت.

 طبقه بندی مراحل تکاملی

*  از 18 ماهگی تا 5/ 2 سالگی :

کودکان معمولا کشیدن علائمی برصفحة کاغذ را از حدود 18 ماهگی به بعد آغاز می کنند . از دیدگاه بیشتر پژوهشگران این خط خطی کردن ها حرکاتی بی هدف وناهماهنگ نیست ، بلکه نشاندهندة آگاهی نسبت به الگو وافزایش هماهنگی چشم – دست است . کودکان برای رسیدن به درجه ای ازتوازن بصری به خط خطی کردن کاغذ می پردازند ویا یک خط را بالای خطی که قبلا کشید ه اند می کشند . خط خطی کردن برای کودکان کاملا جذاب است . پژوهشگران این خط کشیدن های اولیه را صرفا بازی وتمرین می دانند. به هر حال زمانی فرامی رسد که کودکان شروع به تفسیر خطوط خود به عنوان تصویر می کنند . کودکان عموما قبل از آن که کشیدن را آغاز کنند مقاصد خود را بیان نمی کنند بلکه اغلب پس از اتمام کار به تفسیر نقاشی خود می پردازند . نخستین شکل بسته ای که توسط کودکان کشیده می شود تقریبا می تواند جایگزین کلیه اشیای موجود درمحیط کود ک باشد. دایره ، ساده ترین طرح بصری برای کودکان خردسال است .

* از5/2 سالگی تا 5 سالگی :

ازحدود 5/2 سالگی آشکار می شود که کودکان نقاشی های خود را بازنمایی چیزی تلقی می کنند . گاهی اوقات پیش از آنکه کشیدن نقاشی را آغازکنند مقاصد خود رابیان می کنند ودیگر معنی نقاشی تاپایان تکمیل آن پنهان باقی نمی ماند ، اما هنوز درتفسیر کودکان از نقاشی خود، نوعی عنصر فرصت طلبی وجود دارد . دراین مرحله از تکامل چنانچه نقاشی کودکان درعمل شبیه به چیز دیگری از کار درآید ، آنها از قصد اعلام شدة خود عدول می کنند . دراین مرحله ، دیگران نیز این خط خطی ها را باسهولت بیشتری درک می کنند وبه تدریج اشکال بیشتر ومتنوع تری دریک صفحه کشید ه می شود.

 اشکال تفکیک نشده و نامنظمی که کودکان می کشند به تدریج به صورت دایره ها ، مربع ها ، مثلث ها وصلیب ها قابل تشخیص می شوند . این شکل ها که جملگی به صورتی طرح گونه کشیده می شوند اغلب روی یکدیگر قرارمی گیرند وبه چیزی تبدیل می شوند که آنها را ‹‹ ترتیب ›› می خوانیم . سایر شکل های مهم درنقاشی های کودکان عبارتند از : خورشیدها ، دایره ها وشعاع ها ، از 5/3 سالگی به بعد است که کودکان برقرار کردن رابطه میان جزئیات یک نقاشی را آغاز می کنند . به نظرمی رسد که بسیاری از نقاشی های آنها دراین مرحله مبتنی برقواعد یا طرح های ساده است ، به عنوان مثال نقاشی نمونه وار چهرة انسان دراین مرحله ، مشتمل بریک دایره به جای سر( یا یک سروبدن مرکب ) ودوخط آویزان به جای پاست ، برای مشخص کردن جزئیات چهره ازقبیل چشم ها ودهان ممکن است علائمی دردرون دایره گذشته شود . این قبیل چهره ها اغلب ‹‹ بچه قورباغه ای ›› نامیده می شوند . گاهی اوقات به نظرمی رسد که این نقاشی های طرح دار ، بیش از آنکه بازنمایی دقیق موضوع نقاشی شده باشند جنبه ای نمادین دارند ؛ به عنوان مثال نتایج به دست آمده از مشاهدات نشان می دهد که وقتی از کودکان ساکن درواحدهای آپارتمانی خواسته شده تامنزلی مسکونی خود را نقاشی کنند ، آنها به کشیدن نقاشی های متداولی از خانه های دارای سقف شیروانی و دودکشی که از آن خارج می شود پرداخته اند .

* 5سالگی تا 8 سالگی :

به طور کلی هرچه که کودکان بزرگتر می شوند نقاشی های آنها نیز واقعگرایانه تر می شود . اما نقاشی های کودکان درفاصلة سنی 5 تا 7 سالگی هنوزشامل عناصری است که کودک بروجود آنها آگاهی دارد ، حتی اگر به طور طبیعی قابل رؤیت نباشند . به این لحاظ حاصل کار آنها نقاشی ‹‹ شفاف بینی ›› یا ‹‹ اشعه ایکس ›› نامیده می شود ؛ مانند نقاشی ای که درآن بچه ای درشکم مادرش است نشان داده می شود . دراین مرحله نقاشی های آنها از چهرة انسان ، طرح بچه قورباغه ای را پشت سر می گذارد وبه نشان دادن سر وبدن جدا از یکدیگر می رسد . جزئیات بیشتری از قبیل دست ها ، انگشتان ولباس بیش از پیش تصویر می شوند .

* 8سالگی تا نوجوانی :

کودکان 8 ساله به بالا اغلب سعی می کنند در نقاشی های خود عمق را نه تنها دراشیای منفرد بلکه دررابطه میان اشیا نیزنشان دهند . همچنین نقاشی های آزاد بچه های بزرگتر ، یعنی بچه های 9 یا 10 ساله از نظرسبک به تدریج به سمت الگوهای قراردادی حرکت می کند . دراین مرحله چهره های کارتون وچهره های سریال های کمیک مرتب نقاشی می شوند . نقاشی ها تنوع وتشخیص کمتری پیدامی کنند . به نظرمی رسد که کودکان دراین سن اغلب از نقاشی خود ناراضی اند و دیگر رغبتی به انجام این فعالیت ندارند . گفته می شود دلیل این امر آن است که آنها قادرنیستند نتایج دلخواه خویش را از نقاشی های خود به دست آورند .

نقاشی کودکان نه تنها برای آنها یک نوع لذت و بازی است، بلکه می‌تواند به والدین در دیدن و شناختن دنیای درونی آنها کمک کند. البته نقاشی نکشیدن یک کودک یا تمایل کم او به این کار به این معنی نیست که تخیل ضعیفی دارد. بسیارند کودکانی که از طرق دیگر غیر از نقاشی دنیای خود را به شما نشان می‌دهند.  برخی از والدین در این زمینه با سوالاتی مواجه می شوند که برخی از آنها در ذیل آمده است.

آیا همیشه باید نقاشی کودکان را تحسین کرد؟

نقاشی کشیدن کودکان نشانه رشد آنهاست. نقاشی تمام کودکان زیباست گرچه ممکن است نقاشی یک کودک با هارمونی و دیگر از روی بی‌دقتی باشد.  توصیه روان‌شناسان به شما این است که همیشه با گفتن این جمله که چه نقاشی زیبایی، کودک‌تان را تشویق کنید اما به او دروغ نگویید زیرا کودکان می‌توانند متوجه تشویق بی‌جا شوند. نظر خود را صادقانه در مورد انتخاب رنگ‌ها و محل قرار گرفتن آدم‌ها و اشیا بیان کنید و به او بگویید که می‌تواند بهتر نقاشی کند.

آیا باید نقاشی کودکان را نگه داشت؟

وقتی کودکی نقاشی می‌کشد و آن را به شما می‌دهد یعنی کادویی به شما تقدیم کرده که بابت آن تلاش بسیار کرده است. پس کادوی او را دور نیندازید یا حداقل همان لحظه این کار را نکنید. معمولا کودکان از تماشای نقاشی‌های یکی دو سال قبل خود بسیار ذوق‌زده می‌شوند و این کار آنها را تشویق به ادامه کار و بهبود هنرشان می‌کند.

آیا می‌توان نقاشی کودکان را نقد کرد؟

نقاشی‌ها تولیدات آنی هستند. به همین دلیل تفسیر آنها آن هم توسط انسان‌های بالغی که دیدشان به واسطه ترس‌ها و پروژه‌های روزانه تغییر کرده بی‌فایده است. نقاشی‌ها تنها گویای شخصیت در حال ساخت کودک هستند. مثلا اگر کودکی 2 درخت تنومند را در کنار دو نهال به تصویر می‌کشد ممکن است بخواهد خانواده‌ای را ترسیم کند. توصیه ما به شما این است که نقاشی‌ها را نقد نکنید بلکه از خود کودک بخواهید آنچه را ترسیم کرده برای شما تعریف کند و قضاوت را به گفته‌های او بسپارید.

اینکه کودکی همیشه تصویر یک چیز را بکشد طبیعی است؟

برخی کودکان تنها به خانه کشیدن یا کشیدن درخت علاقه دارند. دلیل این امر آن است که آنها تنها به مسایل روزانه یا علایق خود دارند فکر می‌کنند. تکرار یک نقاشی کار غیرطبیعی نیست. اتفاقا این کار سبب افزایش مهارت در آنها می‌شود. اما اگر کودک‌تان مرتبا تصویر سیاه و ناخوشایند را به تصویر می‌کشد و این نقاشی‌ها با علایم دیگر مثل بروز مشکل در مدرسه یا خانه همراه است باید با یک روان‌شناس در مورد آ‌نها صحبت کنید.

آیا دستکاری در نقاشی‌های آنها کار صحیحی است؟

نقاشی‌های کودکان معمولا کمی دور از حقیقت است. ممکن است آدمک نقاشی او 4 انگشت و خورشیدش قرمز باشد. دلیل آن هم این است که کودکان آنچه را می‌دانند می‌کشند نه آنچه را می‌بینند. برای آنها خانه همیشه سقف تیز مثلثی دارد. سعی نکنید حقیقت را به آنها بفهمانید. دست‌شان را آزاد بگذارید تا آنچه را می‌خواهند بکشند. اگر خودشان موافق‌اند شما می‌توانید به نقاشی آنها گل یا خانه بیفزایید. اگر بخواهید حقیقت را به آنها نشان دهید ممکن است از نقاشی زده شوند.

بخش خانواده ایرانی سایت تبیان

تنظیم و فرآوری: نسرین صفری