فرهنگ مسئولیت پذیری، نقد پذیری و پاسخگویی که پله های قبل از عذرخواهی و استعفا هستند آن چیزی است که رهبری خود را بدان مقید دانسته و بارها آن را از مسئولین مطالبه کرده است.

"مردم گرامی بنده از مشکلاتی که بابت مسائل اخیر و به خاطر عملکرد واحدهای ذیل مدیریت بنده پیش آمد و باعث زحمت در روند زندگی شما شد عذرخواهی کرده و ضمن امید به گذشت شما، از سمَت خود کناره گیری می کنم." شنیدن این جملات در کشور ما و توسط یک مسئول امری معجزه آسا و نادر است. در واقع در حوزه های اجرایی و نظارتی کار مدیران به اعتراف  به اشتباه و عذرخواهی هم نمی کشد، چه برسد به استعفا.

بر خلاف اینکه خبر عذرخواهی و استعفا در مشی مسئولان ما زیاد دیده نمی شود در بسیاری از کشورهای دیگر نمونه های بسیاری از اینگونه خبرها را در برابر عملکرد نامطلوب مسئولان می شنویم.

کاربران فضای مجازی نیز در برابر این رفتار مسئولین داخلی با انتشار و به اشتراک گذاری  اینگونه خبرها نسبت به بی تفاوتی و عدم مسئولیت پذیری آنها واکنش نشان می دهند.
نمونه این خبرها در سونامی و زلزله سال 2011 ژاپن رخ داد، در پی این حادثه "ماساهیرو ایمامورا" وزیر کابینه ژاپن گفته بود: "خیلی خوب بود که [فاجعه] در منطقه توهوکو در شمال اتفاق افتاد. اگر این سونامی در نزدیکی پایتخت رخ می‌داد مطمئناً خرابی‌های بسیار زیادی را در پی داشت." وی چندی بعد به خاطر به زبان آوردن این جمله استعفا داد. در دیگر نمونه های این خبر موارد زیر قابل ذکر شده است:

- استعفای "چونگ هونگ اوون" نخست وزیر کره جنوبی به دلیل نارضایتی از واکنش دولت به  مسئله غرق شدن کشتی مسافر بری با 300 کشته
- عذرخواهی و استعفای وزیر راه و ترابری مصر در پی تصادف اتوبوس حامل دانش‌آموزان خردسال مصری با قطار با 47 کشته
- استغفای "احمد جوهری یحیی" رئیس شرکت هواپیمایی مالزی دو هفته بعد از ناپدید شدن پرواز 370 خطوط هوایی مالزی
- استعفای  رئیس پلیس نیواورلئان از بروز هرج و مرج شدید پس از توفان
- استعفای والدیس دومبروفسکیس، نخست وزیر لتونی به دنبال فرو ریختن سقف یک فروشگاه مواد غذایی
- استعفای رئیس سازمان امنیت غذایی چین در پی در پی گسترش بحران شیرهای خشك آلوده به مواد شیمیایی و سمی در چین

عذرخواهی فرهنگ غربی یا اسلامی؟

پاسخگویی و عذرخواهی هر چند در کشورهایی از شرق و غرب بسیار دیده شده و ما آن را به رخ مسئولین داخلی می کشیم اما واقعیت امر این است که "پاسخگویی یک مفهوم غربی نیست؛ یک مفهوم اسلامی است."(1)

قبل از اینکه بخواهیم به موارد فوق بعنوان یک فرهنگ اسلامی و مطابق با انسانیت و عقل نگاه کنیم، می توانیم از فرهنگ عذرخواهی بعنوان یک تکنیک مدیریتی نام ببریم؛ رهبری این قرائت از عذرخواهی را با بیان فرمایشات حضرت علی علیه السلام اینگونه مورد اشاره قرار می دهند:

"لا تقولنّ انّی مؤمّر آمر فاطاع"؛ این جمله باز در همین نامه مالک اشتر است. فرمود: نگو به من مأموریت داده شده، به من مسؤولیت داده شده و من صاحب فلان مسؤولیت شده‌ام - آمر فاطاع؛ بنده مسؤولم، دستور میدهم و شما باید اطاعت کنید؛ این‌طور حرف نزن - «فانّ ذلک ادغال فی القلب»؛ این دلِ تو را خراب و نابود میکند؛ واقعش نیز همین است. بعد چند خصوصیت دیگر را ذکر میکند: «و تقرّب من الفتن»؛ این، برگشت خشم‌آلودِ مردم را به تو نزدیک میکند. وقتی این‌طور حرف بزنی، مردم از خودخواهی و مَن مَن گفتن تو و خود را محور همه چیز دانستن و مسؤولیتی برای خود قائل نبودن، برای همیشه ناخشنود میشوند"(2)
 

طلایه دار مسئولیت پذیری در ایران

شاید توقع شما این است طلایه‌دار فرهنگ مسئولیت‌پذیری و عذرخواهی در کشور مسئولین اجرایی باشند که تصمیم گیری و عملکرد آنها بیشترین تاثیر را در زندگی مردم دارد. توقعی که زیاد دور از انتظار هم نیست اما جالب است برخلاف وجود مشکلات فراوان در روند بروکراسی های اداری، شاخصه های اقتصادی، روندهای اجرایی و خدمت رسانی هنوز فرهنگ مسئولیت پذیری و عذرخواهی در میان مسئولین جا نیافتاده و این رفتار به صورت جدی، رسمی و بدور از تعارفات در مواضع رهبری دیده می شود؛ ایشان با اشاره به اینکه هر کس به اندازه حوزه اختیارات خود باید پاسخگو باشد، اعتقاد دارند که رهبر بعنوان کسی که حوزه مسئولیت او مدیریت انقلاب است هم باید پاسخگو باشد. ایشان اخیرا در دو برهه زمانی پیرامون سیاست های جمعیتی و عدالت از خداوند طلب عفو و از مردم عذرخواهی کردند.

مطالبه رهبری چیست؟

فرهنگ مسئولیت پذیری، نقد پذیری و پاسخگویی که پله های قبل از عذرخواهی و استعفا هستند آن چیزی است که رهبری خود را بدان مقید دانسته و بارها آن را از مسئولین مطالبه کرده است.

بدون وجود این روحیه و فرهنگ در میان مسئولین مطمئنا  پیشرفت میسر نخواهد شد. پاسخگویی همراه با روحیه  نقد پذیری وعذرخواهی نشان از مسئولیت پذیری دارد که تحت آن یک سیستم کارآمد و پویا شکل خواهد گرفت.

تا زمانی که مسئولین برای مسئولیت پذیری، پاسخگویی و عذرخواهی اکراه دارند نباید انتظار اصلاح و تغییر را داشت و الگوی نظام جمهوری اسلامی بدون  مسئولین مسئولیت پذیر و پاسخگو تکامل نخواهد یافت.
 

پی نوشت:

1 - بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم، 26 فروردین، 1383
2- بیانات در دیدار کارگزاران نظام، 12 آذر 1379