پازل ها از جمله اسباب بازی های مورد علاقه ی اکثر کودکان و حتی بزرگسالان است که علاوه بر جنبه ی سرگرم کننده ی آن ، بر روی‌رشد کودک تاثیرهایی مثبت و سازنده دارد. پازل ، قطعات بریده یا جدا از هم یک تصویر است که با قرار دادن آنها در محل خود ، تصویر اصلی به دست می آید.

انواع پازل ها

پازل ها ، با توجه به نوع آموزش ، موضوع ، فرم و شکل به صورت های گوناگونی ساخته میشود که عبارتند از :

1 . پازل مکعبی :
برای ساختن پازل مکعبی به 9 یا 12 یا 15 مکعب چوبی یا پلاستیکی نیاز است. هر مکعب دارای شش سطح است ، بنابراین میتوان شش تصویر را بر روی‌هر سطح چسباند ، به این ترتیب که ابتدا مکعب ها را پهلوی هم قرار دهید ، سپس تصویر مورد نظر را که به تعداد مکعب ها بریده اید بر روی آنها بچسبانید و یا این که‌بر روی آن نقاشی کنید .
سپس سطوح دیگر را به همین شکل کامل کنید. پس از آن مکعب ها را که با یکدیگر ترتیب منطقی ندارد ، جلوی کودک می گذاریم و از او میخواهیم با پهلوی هم قرار دادن مکعب ها شکل را کامل کند. کودکان ، زمانی که میخواهند سطوح دیگر را هم کامل کنند ، دچار مشکل میشوند ، ولی کودکان چهار و پنج و شش ساله میتوانند این کار را انجام دهند.

2 . پازل جورکردنی :
این پازل معمولا به این ترتیب ساخته میشود که یک شکل را بر روی صفحه ای مقوایی یا چوبی می چسبانیم بعد آن را از قسمت های مختلف می بریم . برای مثال ، اگر بخواهیم پازل جغرافیا برای کودک درست کنیم ، یک نقشه ی جغرافی که استان های مختلف یا شهرستان های کشوری را نشان می دهد ، انتخاب می کنیم و پس از این که آن را بر روی مقوای یا چوب چسباندیم ، استان ها یا شهرهای مختلف را از یکدیگر جدا می کنیم.
در هنگام بازی قسمت های بریده شده را جلوی کودک می گذاریم ، او باید قطعات را پیدا و به یکدیگر وصل کند. البته میتوانیم تصویر انسان ، حیوان ، گل و گیاه ، میوه ها مثل سیب ، انار ، گلابی و ... را روی پازل بچسبانیم و یا نقاشی کنیم.
اگر تعداد قطعات پازل زیاد باشد ، میتوانیم از دو تصویر همانند استفاده کنیم. یک تصویر را ببریم و دیگری را برای نمونه جلوی کودک قرار دهیم که از روی قطعات بریده شده را به صورت اول درآورد.

3 . پازل جاگذاردنی :
روی یک صفحه ی چوبی یا مقوایی ضخیم ، جای شکل های معینی را با دستگاه های پازل بری یا با اره مویی و مقواهایی را با تیغ موکت بری برش می دهیم و جدا می کنیم.
برای جذابیت و تحریک کودکان ، میتوانیم قطعات بریده شده را با رنگ های شاد و ملایم رنگ آمیزی کنیم و به هنگام بازی قطعات بریده شده را در اختیار کودک قرار دهیم و از او بخواهیم هر یک از شکل ها را در جای مناسب خود بگذارد.
این نوع از پازل ها را میتوان به صورت دگمه دار ساخت ؛ پازل های دگمه دار که بر روی هر شکل قطعه ای خیلی کوچک وصل شده است که کودک به آسانی میتواند پازل را بردارد و در جای مناسب خودش قرار دهد. ولی پازل های بدون دگمه در جا به جایی برای کودکان کمی دشوار است.

پازل ها از نظر موضوع
پازل ها ، از نظر موضوع ، میتواند شامل همه ی موضوعاتی باشد که در دنیا وجود دارد ، ولی کارشناسان برای سهولت در یادگیری و طبقه بندی ، آنها را به سه دسته تقسیم کرده اند :
الف ) پازل فصل :
در این نوع پازل تصویری که از تکمیل قطعات به دست می آید ، یکی از فصول ( بهار ، تابستان ، پاییز ، زمستان ) است. این پازل ها غالبا طرح کلی یک فصل را نشان می دهد. هنگامی که میخواهیم پازل را در اختیار کودک بگذاریم ، او را به صحبت کردن درباره ی موضوع پازل تشویق می کنیم و در مورد موضوع پازل پرسش هایی از او به عمل می آوریم.
مثلا ، می پرسیم : (( این تصویر مربوط به چه فصلی است ؟ فصل قبل و بعد از این فصل چه فصلی است؟ در این فصل چه میوه هایی هست؟ از نظر دما چطور است؟ درختان چه شکلی را دارند؟ پرندگان چه کار می کنند؟ چه لباس هایی باید بپوشیم؟و...)).
ب ) پازل موضوعی :
در این پازل ، تصویر اصلی شامل منظره ای از روستا ، خیابان ، منزل ، مدرسه ، باغ وحش و غیره است. همان طور که گفته شد ، همراه با عرضه ی پازل ، میتوانیم پرسش هایی در خصوص موضوع پازل از کودک بکنیم و یا این که از او بخواهیم درباره ی آن داستانی بیان کند.
برای مثال ، در پازلی با تصویر روستا ، از کودک می پرسیم : (( در روستا چه حیواناتی بیشتر دیده میشوند؟ گوسفندان چه فوایدی دارند؟ خانه های روستا از چه ساخته شده اند؟ شغل اصلی مردم روستا چیست؟ )) و یا در مورد پازل با تصویر منزل از او سوال می کنیم: (( وظیفه هر کدام از اعضای خانواده چیست؟ چه وسایلی در منزل وجود دارند؟ زباله و دیگر وسایل کثیف را باید در کجا بریزیم ؟ چه کسی نان از نانوایی تهیه می کند؟ آشپزی در منزل به عهده ی کیست؟ خرید بیرون از منزل را چه کسی انجام می دهد، و.... )) افزون بر اینها ، موضوعات دیگری میتواند محور بحث و گفتگو با بزرگسالان یا همسالان قرار بگیرد.