وقتی رحمت الهی(باران) قطع شود و چشمه ها و قنات ها بخشکد و کمبود آب پدید آید، برای نزول رحمت الهی و آمدن باران، نمازمی خوانند. نام این نماز، نماز استسقاء، یا نماز باران است. این نیز، یک درس توحیدی و توجه دادن به قدرت و رحمت الهی است، زیرا در خشکسالی و قحطی و بی آبی، از دست هیچکس، کاری بر نمی آید، تنها خداست که می تواند با فرستادن ابرهای باران زا، رحمت خویش را بر سر مردم بگسترد.

نماز باران یک قدرت الهی
درخواست باران از طریق نماز باران از خداوند، یک درس توحیدی و توجه دادن به قدرت و رحمت الهی است، زیرا در خشکسالی و قحطی و بی آبی، از دست هیچکس، کاری بر نمی آید، تنها خداست که می تواند با فرستادن ابرهای باران زا، رحمت خویش را بر سر مردم بگسترد.

خداوند می فرماید: «قل ارایتم ان اصبح ماؤکم غورا فمن یاتیکم بماءمعین؟»؛[1] بگو:اگر آب شما بخشکد، چه کسی برای شما آب گوارا می آورد؟

توبه سبب نماز باران
بی آبی یک منطقه و نیامدن باران، نشان قهر خدا و گاهی به سبب گناهانی است که مردم جامعه انجام می دهند.

پس توجه به خدا و گریه و التماس و توبه و تضرع، سبب می شود خداوند عنایت کند و کم آبی را برطرف سازد.

نماز باران برای جلب رحمت خداوند است.

علت نیامدن باران
گاهی بی بارانی، نتیجه معاصی مردم و نوعی عقوبت و تنبیه الهی است.

1- غضب خدا
رسول خدا -صلی الله علیه وآله- فرموده است: وقتی خداوند بر امتی غضب کند و عذاب بر آنان نفرستد، نرخ ها گران می شود و عمرها کوتاه می گردد، تجار سود نمی برند و درخت ها میوه نمی دهند و نهرها پر آب نمی شود و باران از مردم قطع می شود و اشرار برآنان تسلط می یابند. [2]

2- ظلم حُکّام
در حدیث دیگری، امام صادق -علیه السلام- فرموده است:

«...و اذا جار الحکام فی القضاء امسک القطر من السماء.»؛[3] هر گاه زمامداران و حاکمان، در دادرسی ستم کنند، باران از آسمان قطع می شود.

3- گناهان
طبق روایات، شیوع گناه، کفران نعمت، منع حقوق، کم فروشی، ظلم و حیله، ترک امر به معروف و نهی از منکر، ندادن زکات و... نیز، گاهی سبب قطع باران می شود.[4]

جریان دعای مورچگان برای باران
در حدیث آمده: حضرت سلیمان با اصحاب خود برای نماز باران بیرون می رفت.

در راه، به مورچه ای برخورد که یکی از پاهایش را به آسمان بلند کرده و می گوید: خدایا! ما مخلوقات ضعیف تو هستیم و آزروزی تو بی نیاز نیستیم، پس به سبب گناهان بنی آدم، ما را به هلاکت مرسان.

حضرت سلیمان -علیه السلام- به اصحاب خود فرمود: برگردید! همانا بخاطر دعای غیر خودتان سیراب شدید!....[5]

پس خیلی هم نباید مغرور بود، خداوند گاهی به خواسته مورچه ای، رحمت خود را بر بندگان نازل می کند.

حتی گاهی دعای کافری چون فرعون را می پذیرد و باران و فراوانی آب را عطا می کند.

قضیه دعای فرعون برای آب
در حدیث است از قول امام صادق -علیه السلام- که یاران فرعون از کاهش آب نیل پیش او سخن گفتند و اظهار کردند که این باعث هلاکت ما خواهد شد، فرعون از آنان خواست که آن روز برگردند.

شب که شد، به میان رود نیل رفت و دست به سوی آسمان بلند کرد و گفت: خدایا! می دانی که می دانم، که جز تو، کسی توان آب آوردن ندارد، پس به ما آب بده.

صبح که شد، رود نیل فوران زد و سرشار از آب شد.[6]

کیفیت نماز باران
نماز باران مثل نماز عید، دو رکعت است و رکعت اول، پنج قنوت و رکعت دوم چهار قنوت دارد و بهتر است که با جماعت خوانده شود.

1- دعای قنوت نماز باران
در قنوت ها، هر دعایی می توان خواند، ولی بهتر است دعایی خوانده شود که در آن، از خداوند، طلب باران شده باشد و قبل از هر دعا، صلوات بر پیامبر و آلش فرستاده شود.

2- بلند خواندن سوره حمد
مستحب است که حمد و سوره اش بلند خوانده شود.

3- مستحبات قبل از نماز باران
از آن جا که این نماز، برای جلب رحمت پروردگار است، در مستحبات آن اموری ذکر شده که همه، حالت رقت و زاری و نیاز بندگان را می رساند و جلب رحمت می کند، از جمله: مردم سه روز، روزه بگیرند و روز سوم به صحرا روند و نماز بخوانند.

زیر آسمان جمع شوند.

پا برهنه باشند، مردم، منبر را با خود به صحرا ببرند، مؤذن ها هم همراه باشند.

پیران و کودکان و چهارپایان را هم با خود ببرند، بچه ها را از مادران جدا کنند تا صدای گریه و ضجه زیاد شود.

مانع بیرون رفتن کفار همراه خود شوند، امام جماعت و مردم، در کمال خشوع و وقار و درخواست، به بیابان بیرون روند، جای پاکی را برای نماز، انتخاب کنند.[7]

4- مستحبات بعد از نماز باران
و نیز، وقتی نماز به پایان رسید، پیش نماز به منبر رود، و عبای خود را واژگونه یا پشت و رو بر دوش افکند، با صدای بلند، صد بار تکبیر بگوید، رو به مردم سمت راست کرده، صد بار بلند، سبحان الله بگوید، سپس به مردم طرف چپ روی کرده و صد بار با صدای بلند، لا اله الا الله بگوید، مانعی ندارد که مردم هم با صدای بلند، این شعارها را بدنبال پیشنماز، تکرار کنند، چرا که رحمت و مغفرت را بهتر جلب می کند.

آنگاه، امام جماعت و مردم، دست به دعا بردارند، و بسیار التماس و دعا کنند و بنالند و بخواهند، و امام جماعت، خطبه بخواند و از خداوند، طلب باران کند.

و بهتر است از خطبه هایی که از معصومین -علیه السلام- نقل شده استفاده شود.

مانند آنچه از حضرت امیر -علیه السلام- (الحمد لله سابغ النعم...) [8] [9] و امام سجاد -علیه السلام- (اللهم اسقنا الغیث....).[10] نقل شده است.

سابقه نماز باران
آن گونه که از روایات تاریخی بر می آید، نماز باران در زمان انبیاء گذشته هم بوده است.

1- شیوه پیامبر و اهل بیت
دعاها و حدیث هایی هم که درباره شیوه رسول خدا -صلی الله علیه وآله- در خواندن نماز باران نقل شده، با خطبه های مربوط به این نماز که از امیرالمؤمنین نقل شده، و نیز دعای امام سجاد -علیه السلام- گویای این است که به این سنت، عمل می شده است.[11]

2- نماز باران علماء
در تاریخ، برخی از علمای بزرگ هم به برگزاری این نماز اقدام کرده و از خدا، باران گرفته اند.

البته این نماز، از آن جهت حساسیت دارد که اگر خداوند، دعاها را مستجاب نکند و باران نفرستد، مایه شرمندگی نمازگزاران می شود که خدا به آنان توجه ننمود.

از این جهت، اقدام به این نماز، جرات و ایثاری در حد مایه گذاشتن از آبرو می طلبد.

3- نماز باران آیت الله خوانساری
یکی از معروف ترین نمازهای باران در تاریخ معاصر ما، نماز آیة الله العظمی سید محمد تقی خوانساری(رحمة الله علیه)است.

نوشته اند که در سال ۱۳۶۳ قمری، همان سالی که متفقین، ایران را اشغال کرده بودند، در قم باران نبارید و باغ ها و مزارع خشکید و خطر قحطی و خشکسالی مردم قم را تهدید می کرد.

آن مرجع بزرگوار، دو روز متوالی برای نماز باران به بیابان های اطراف قم رفت، این حرکت، گرچه مورد استهزاء غیر معتقدان به امور معنوی و غیبی بود، ولی در روز دوم، چنان باران آمد که سیل ها روان شد و جویبارها به راه افتاد واین از آثار انفاس قدسی آن مرد الهی بود.[12]

قبر آن مرحوم، در حرم حضرت معصومه -علیه السلام- است.

متن دعای طلب باران در صحیفه سجادیه
اَللَّهُمَّ اسْقِنَا الْغَيْثَ وَ انْشُرْ عَلَيْنَا رَحْمَتَكَ بِغَيْثِكَ الْمُغْدِقِ مِنَ السَّحَابِ الْمُنْسَاقِ لِنَبَاتِ أَرْضِكَ الْمُونِقِ فِي جَمِيعِ الْآفَاقِ‏

ای خداوند، باران بفرست و سیرابمان ساز و همراه با بارانی فزاینده و ریزنده، از ابری در آفاق رونده و گیاهان زیبا رویاننده، رحمت خود بر ما ارزانی دار.

وَ امْنُنْ عَلَى عِبَادِكَ بِإِينَاعِ الثَّمَرَةِ وَ أَحْيِ بِلاَدَكَ بِبُلُوغِ الزَّهْرَةِ

ای خداوند، میوه ها را برسان و بر بندگانت احسان فرمای، گلها را شکفته گردان و زمین خود زنده نمای.

وَ أَشْهِدْ مَلاَئِكَتَكَ الْكِرَامَ السَّفَرَةَ بِسَقْيٍ مِنْكَ نَافِعٍ دَائِمٍ غُزْرُهُ وَاسِعٍ دِرَرُهُ وَابِلٍ سَرِيعٍ عَاجِلٍ‏

فرشتگان خود، آن فرستادگان بزرگوار را بفرمای تا از سوی تو، بارانی سودمند و پیوسته و فراوان و گسترده و تند بار بیاورند

تُحْيِي بِهِ مَا قَدْ مَاتَ وَ تَرُدُّ بِهِ مَا قَدْ فَاتَ وَ تُخْرِجُ بِهِ مَا هُوَ آتٍ‏

و همه جا را سیراب سازند، تا زمین مرده را زنده نمایی و هر چه را از دست رفته است بازگردانی و آنچه روییدنی است برویانی

وَ تُوَسِّعُ بِهِ فِي الْأَقْوَاتِ سَحَاباً مُتَرَاكِماً هَنِيئاً مَرِيئاً طَبَقاً مُجَلْجَلاً غَيْرَ مُلِثٍّ وَدْقُهُ وَ لاَ خُلَّبٍ بَرْقُهُ‏

و در روزی مردم گشایش دهی، با چنان ابری انبوه، گرانبار، خوش و بی زیان و از کران تا کران، که از آن آواز تندر آید و بارانش ملایم و پر دوام بود و برقش فریبناک نبود.

اَللَّهُمَّ اسْقِنَا غَيْثاً مُغِيثاً مَرِيعاً مُمْرِعاً عَرِيضاً وَاسِعاً غَزِيراً تَرُدُّ بِهِ النَّهِيضَ وَ تَجْبُرُ بِهِ الْمَهِيضَ‏

ای خداوند، ما را از بارانی که به فریاد رسنده، قحط زداینده، گیاه رویاننده، فراگیرنده و فراوان بارنده سیراب نمای، تا گیاهان ایستاده را طراوت تازه دهی و گیاهان بر زمین خفته را بر پای داری.

اَللَّهُمَّ اسْقِنَا سَقْياً تُسِيلُ مِنْهُ الظِّرَابَ وَ تَمْلَأُ مِنْهُ الْجِبَابَ وَ تُفَجِّرُ بِهِ الْأَنْهَارَ وَ تُنْبِتُ بِهِ الْأَشْجَارَ

ای خداوند، بارانی برسان آن سان که آب ها از تپه ها روان داری و چاهها از آب ها پر سازی و رودها به خروش آری و نباتات برویانی

وَ تُرْخِصُ بِهِ الْأَسْعَارَ فِي جَمِيعِ الْأَمْصَارِ وَ تَنْعَشُ بِهِ الْبَهَائِمَ وَ الْخَلْقَ‏

و در همه شهرها ارزانی پدید آری و چارپایان و مردمان به تن و توش آری

وَ تُكْمِلُ لَنَا بِهِ طَيِّبَاتِ الرِّزْقِ و تُنْبِتُ لَنَا بِهِ الزَّرْعَ وَ تُدِرُّ بِهِ الضَّرْعَ وَ تَزِيدُنَا بِهِ قُوَّةً إِلَى قُوَّتِنَا

و برای ما خوردنیهای خوش و گوارا کامل گردانی و کشته های ما برویانی و پستانهای ستوران پر شیر سازی و بر نیروی ما نیرویی دیگر افزایی.

اَللَّهُمَّ لاَ تَجْعَلْ ظِلَّهُ عَلَيْنَا سَمُوماً وَ لاَ تَجْعَلْ بَرْدَهُ عَلَيْنَا حُسُوماً وَ لاَ تَجْعَلْ صَوْبَهُ عَلَيْنَا رُجُوماً وَ لاَ تَجْعَلْ مَاءَهُ عَلَيْنَا أُجَاجاً

ای خداوند، سایه ابر بر ما باد سموم مگردان و خنکی اش را شوم منمای. چنان مباد که به جای باران بر سر ما سنگ ببارد و به جای آب شیرین و گوارا آب تلخ و شور.

اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنَا مِنْ بَرَكَاتِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَي‏ءٍ قَدِيرٌ

بار خدایا، بر محمد و خاندانش درود بفرست و ما را از برکات زمین و آسمان ها روزی ده. انک علی کل شی ء قدیر.[13]

پی نوشت
[1] ملک/سوره۶۶، آیه۳۰.
[2] من لایحضرالفقیه، ج۱، ص۵۲۴.
[3] من لا یحضرالفقیه، ج۱، ص۵۲۴.
[4] تحریر الوسیله، ج۱، ص۲۴۵، نماز استسقاء، ج۱، ص۲۴۵.
[5] من لا یحضرالفقیه، ج۱، ص۵۲۴.
[6] من لا یحضرالفقیه، ج۱، ص۵۲۶.
[7] تحریر الوسیله، ج۱، ص۲۴۵.
[8] من لا یحضرالفقیه، ج۱، ص۵۲۷.
[9] مستدرک نهج البلاغه، ج۶ ص ۲۶۸.
[10] صحیفه سجادیه، دعای ۱۹.
[11] من لا یحضره الفقیه، بحث نماز استسقاء، ج۱، ص۵۲۴.
[12] آثار الحجة و گنجینه دانشمندان، ج۱، ص۳۲۴.
[13] صحیفه سجادیه دعای نوزدهم.