در باره آب ریختن بر قبر میت باید گفت: یکی از مستحبات پس از دفن میّت، آب ریختن روی قبر است، بدین ترتیب که رو به قبله بایستی و از طرف سر میت دور تا دور قبر را آب بریزی و بقیة آب را به وسط قبر بریزی.(1)
در مورد کم شدن عذاب میت روایاتی وارد شده است. امام صادق(ع) فرمود: "تا وقتی که خاک های قبر بر اثر پاشیدن آب نم داشته باشد، عذاب از میّت برداشته می شود.(2) البته نمی توان چنین روایتی را قطعی و یقینی دانست و شاید این روایت ناظر به شخص خاصی باشد ، اما استحباب این عمل به جای خود باقی است.
در وسائل الشیعه در مورد آب پاشیدن روی قبر روایاتی نقل شده است که دلالت بر استحباب آن دارد. از ظاهر روایات استفاده می شود که استحباب مربوط به موقعی است که میت را دفن کرده و پس از آن که قبر را از خاک پر کردند، روی آن آب بریزند. فقط از یک روایت استفاده می شود که امام رضا(ع) دستور داد روی قبر یونس بن یعقوب تا چهل ماه یا چهل روز آب بریزند.(3) ریختن آب بر قبر به هنگام دفن میت از سنت رسول خدا و مستحبات است و بنا بر روایت تا زمانی که خیسی آب باشد، عذاب از میت دفع می گردد.(4)
با توجه به این روایات نمی توان استحباب آن را بعد از گذشت مدت استفاده کرد.
اما برخی از فقها آب پاشیدن روی قبر را مختصّ به بعد از دفن نکرده اند، بلکه گفته اند که هر موقع انسان موفق به زیارت اهل قبور شد، مستحب است روی قبر آب بپاشد.(5)
در روایات برای این کار علت خاصی ذکر نشده است، اما شاید حد اقل علّت آن این باشد که خاک قبر در اثر پاشیدن آب سفت و محکم شود تا بدن میّت از دستبرد حیوانات مانند گورکن مصون بماند. کشتن مورچه هم به واسطه ریختن آب اشکال ندارد .
با توجه به این استحباب و روایات مربوط به آن، در بین عوام مردم شستن قبرها مرسوم شده و این کار حرام یا بدعت نیست که از آن منع شود در عین این که با این شستن سنگ قبر هم تمیز می شود و نوشته های بر قبر، واضح می گردد. و ممکن است احترام به میت هم باشد.
اما در باره روشن کردن شمع باید گفت: این کار شاید از روشن کردن چراغ در حرم و مرقد پیشوایان دینی نشأت گرفته است، زیرا در روایات دستور داده شد. چنین عمل شود. بحار الانوار روایت کرده که پس از شهادت امام باقر(ع) امام صادق(ع) دستور داد در منزلی که او ساکن بود،‌چراغ روشن کنند. پس از امام صادق(ع) نیز امام کاظم(ع) به این روش ادامه داد.
صاحب کتاب مکیال المکارم می‌گوید: این حدیث بر بزرگداشت جایگاه و منازل امامان دلالت دارد و ممکن است به وسیله این حدیث بر استحباب روشن کردن چراغ در هر مکانی استدلال شود که بزرگداشت آن مصداقی برای تعظیم شعائر الهی به حساب می‌آید، گرچه در آن مکان‌ها کسی از نور چراغ استفاده نکند اما همین مقدار که احترام برای کسی تلقی شود که مکان منتسب به او است، کفایت می‌کند، اما اگر از آن چراغ کسانی استفاده بنمایند،‌بهتر است و اجر و ثواب بیشتری دارد.(6)
شایسته است این گونه امور با فرهنگ‌سازی به گونه‌ای جهت داده شود که از آن استفادة بهینه صورت گیرد و از حالت خرافی و بی‌هدف بودن آن جلوگیری شود، چون متأسفانه گاهی از سوی ناآگاهان چنین عملی سر می‌زند . باید به تناسب هر عصری از چراغ مناسب استفاده شود، تا بهرة معنوی بیشتری برده شود. در این صورت به میزان استفاده معنوی افراد از پرتو معنویت صاحب قبر، ثواب برای او نیز خواهد بود. روشن کردن شمع برای درگذشتگان، در همین راستا ارزیابی شده است و بیش‌تر جنبة نمادین دارد.
پی نوشت ها:
1. امام خمینی، تحریرالوسیله، نشر موسسه آثار امام خمینی، ج 1، ص 91.
2. شیخ عباس قمی سفینه البحار، نشر موسسه انتشارات معصومه قم ج 2، ص 396، مادة قبر.
3. حرعاملی، وسائل الشیعه، نشر دار احجه بیروت 1412 ق، ج 2، ص 860؛ و نیز: سید کاضم یزدی عروه الوثقی، نشر دار الکتبالاسلامیه تهران بی تا ج 1، ص 442.
4. امام خمینی(ره)، تحریرالوسیله، نشر پیشیین، ج 1، ص 91؛ و نیز : شیخ عباس قمی، سفینه البحار، نشر پیشیین، ج 2، مادة قبر.396،
5. کلینی، کافی، تهران، اسلامیه، 1367 ش، ج 3، ص 200.
6. میرزا محمدتقی الاصفانی میکال المکارم، نشر دار العلمیه قم ، ج 2، ص 302.