ما داریم که این مناجات علی (علیه‏السلام) را که جملات ابتدایی آن را در ابتدای بحث می‏خوانم، همه ائمه طاهرین (علیهم‏السلام) می‏خواندند. این مناجات مثل مناجات شعبانیه است. این مناجاتی را که از علی (علیه‏السلام) نقل شده است. بنده چهار سال قبل، در اولین جلسه بحث دعا، «دعا و ندا و مناجات» را معنا کردم و فرقشان را هم گفتم.

دعا و نداء که در اين جملات هم آمده که اوّل می‏فرماید: «و اسمع ندائی»، بعد دارد: «و اسمع دعائی»، از امور صوتیّه و شنیدنی است. این دو از یک مقوله هستند. دو مقوله متفاوت از يكديگر نیستند. در لغت هم كه مراجعه کنید، مي‏بينيد دعا «غير را خواندن» است؛ یعنی صدا زدن ديگري است. حالا کاری به مفاد آن نداریم. نداء، صدا كردن از دور است و دعا هم همان صدا زدن است، اما از يك مسافت نزديك. اين دو با هم فرق نمی‏کنند و از یک مقوله هستند. کسانی که اهل اين مطالب هستند، به كتب لغت كه مراجعه کنند، مي‏بينند كه آنجا می‏گویند ندا، صدا زدني است که با آواز بلند باشد و دعا آوازش كوتاه است. اين دو صدا فقط از نظر بلند و کوتاهی با هم فرق دارند؛ وگرنه ماهیتاً یک چیزند. لذا اگر بر «نداء»، «دعا» اطلاق شود، دُرُست است و مشکلی ندارد. آن هم صدا كردن و خواندن است. این یک مطلب كه تذكر دادم.

معناي دعاي خداوند
ما راجع به خداوند هم داریم كه خدا، هم «دعا» می‏کند و هم «ندا» مي‏كند. دعاي خداوند، یعنی خواندن؛ آیه شریفه می‏فرماید: «وَ اللَّهُ يَدْعُوا إِلى‏ دارِ السَّلام».[1] پس این‏طور نیست که اطلاق کردن «دعا» بر خواستن‏ها و خواندن‏های خدا اشکال داشته باشد. یا آیه دیگر می‏فرماید: «وَ اللَّهُ يَدْعُوا إِلَى الْجَنَّةِ».[2] خداوند به بهشت فرا مي‏خواند. در قرآن نداي الهی را هم داریم. پس کاربرد ندا و دعا برای خدا، هر دو دُرُست است.

دعاي بدون درخواست!
مسأله اين است كه مفاد اين خواندن چيست؟ آيا در اين دعا و صدا زدن، درخواستي هم هست يا اصلاً حاوي درخواستي نيست؟ شما دعای سحر را كه می‏خوانید، مي‏بينيد كه از اوّل دعا تا آخر آن، هیچ درخواستی مطرح نیست. اما اسم آن «دعای سحر» است. فقط در فراز پاياني و در آخر دعا می‏گوید صدایت مي‏زنم كه فقط جواب من را بدهي! دعاي سحر «دعا» است؛ هر چند كه در خواستي در آن مطرح نشده است. فقط می‏گوید جوابم را بده! بیش از این از او نمی‏خواهد. پس لزوماً در دعا «درخواست» مطرح نيست و صِرف صدا كردن كافي است.

دعا «انشاي طلب» است و اجابت، «انشاي مطلوب»
نكته ديگر اين ‏كه دعا و نداء ـ كه هر دو از یک مقوله هستند ـ انشائی هستند. يعني وقتي ما دعا مي‏كنيم، از چيزي خبر نمي‏دهيم؛ بلكه خواندن ما «انشاء» است. بنده هم وقتی خدایش را صدا می‏زند و دعا می‏کند، در متن اين دعا درخواست می‏کند؛ يعني درخواستش را انشاء می‏کند. وقتي درخواستش را انشاء کرد، خداوند اجابت را انشاء مي‏كند. معنای اين حرف این است که خداوند، اعطاء را ـ‏يعني همان درخواست عبد راـ انشاء مي‏کند كه اين انشاء تکوینی است که این انشاء از ناحیه عبد و ملَک «انشاء طلب» است و از ناحیه ربّ «انشاء مطلوب» است.

پی نوشت:
[1] سوره يونس، آيه 25
[2] سوره بقره، آيه 221