خانواده هسته نخستین تشکیل ساختمان جامعه به شمار می‏رود و عواملی چون عشق و محبت و عاطفه را در وجود انسان‏ ها ریشه‌دار می‏ نماید. با رعایت موازین ارزشی اسلامی زندگی خانوادگی شکوفا می‏ گردد و آیین اسلام حقوقی برای اعضای آن به وجود می‏ آورد که با مراعات و اجرای آن، صفا و صمیمیت چون چشمه‏ ای جوشان در خانواده جاری می‏ گردد.

یکی از وجوه سبک زندگی اهل بیت (ع) رفتار آنان با خانواده به معنای همسر و فرزندان و پدر و مادر و نوع تعامل آنان با اهل خانه است.
در این نوشتار با اشاره به روایاتی از حضرت رضا (ع) به دنبال یافتن سبک زندگی حضرت در رابطه با خانواده هستیم.

حسن رفتار در خانواده
خانواده کانوني است که هر چه با صفا و گرم‌تر باشد، زندگي شيرين‌تر و توفيقات انسان بيشتر خواهد شد. از اين رو امام رضا(ع) در اشاره به اهميت اين کانون، به بيان برخي از عواملي که در صفا و گرما بخشيدن به کانون خانواده مؤثر است، مي‌پردازند.آن حضرت در سخني نوراني از قول رسول خدا، هم به حسن رفتار در خانواده توصيه کرده و هم از نوع رفتار ایشان با همسرشان خبر داده و مي‌فرمايند: قَالَ رَسُولُ اللَّه‏ (ص): أَحْسَنُ‏ النَّاسِ‏ إِيمَاناً أَحْسَنُهُمْ‏ خُلُقاً وَ أَلْطَفُهُمْ بِأَهْلِهِ وَ أَنَا أَلْطَفُكُمْ بِأَهْلِي؛(عیون اخبارالرضا: ج2، ص 38) رسول خدا (ص) فرمودند: کسي که ايمانش برتر از ديگران است، اخلاقش نيکوتر و به خانواده‌اش مهربان‌تر است و من نسبت به خانواده خود، مهربان‌ترم.
ایشان در فرمایش دیگری از قول رسول خدا (ص) می‌فرمایند:  أَقْرَبُكُمْ مِنِّي مَجْلِساً يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَحْسَنُكُمْ خُلُقاً وَ خَيْرُكُمْ لِأَهْلِهِ؛ (همان) نزدیک‌ترین شما به من در روز قیامت کسی است که خوش خلق‌تر باشد و برای خانواده خود بهترین باشد.
بنابراین یکی از اصول اولیه که لازم است هر مسلمان به کار گیرد، خوش‌خلقی در جامعه و مهربانی و رأفت با خانواده است.

خودآرايي در خانه
نکته ديگري که بايد به آن توجه داشت، بايستگي آراستگي و خودآرايي مردان در خانواده است؛ يعني همان طور که مردان، از همسران خود توقع دارند تا خود را براي آنان بيارايند، آنها نيز بايد در حد معمول، به ظاهر خود برسند و براي ايجاد محبت در همسر، خود را بيارايند. 
اين دستور ديني و انساني و عملي ساختن آن را از بزرگواري چون امام رضا(ع)بياموزيم که آراستگي در منزل را، نه براي خود که براي خانواده و براي تربيت درست، امري بايسته مي‌دانستند.
حسن بن جَهْم مي‌گويد: نزد امام رضا (ع) رفتم و او موهايش را رنگ سياه زده بود، گفتم: فدايت شوم، با رنگ سياه موهايت را رنگ کردي؟ فرمود: در رنگ‌آميزي مو پاداش است. رنگ کردن موي و آمادگي (با آراستن ظاهر) از چيزهايي است که پاکدامني زنان را افزون مي‌سازد، زنان پاکدامني‌ها را رها کردند چون همسرانشان خود را براي ايشان آماده نکردند. (بحارالانوار: ج 73 ، ص100)
آن حضرت در حديثي ديگر به نقل از پدران خود، نزديک به همين مضمون فرمودند: «زنان بنى‌اسرائيل از عفت و پاکى دست برداشتند و اين مسئله هيچ سببى نداشت جز آن‌که شوهرانشان، خود را نمى‌آراستند». سپس افزود: «زن نيز از مرد همان را انتظار دارد که مرد از او دارد».
از اين احاديث و ديگر آموزه‌هاي اسلامي استفاده مي‌شود که حقوق زن و مرد در خانواده بايد دو سويه باشد و هرکدام با ديگري بايد رابطه‌اي درست و انساني داشته باشد. آراستگي و خودآرايي و پرهيز از ژوليدگي، از جمله اين حقوق است که اگر به درستي صورت پذيرد طرفين را به زندگي زناشويي دلگرم مي‌کند و آرامش لازم را به ارمغان خواهد آورد. اما امروز مردان و برخي زنان که به دليل مشکلات اقتصادي در خارج از منزل کار مي‌کنند، چنان غرق کار مي‌شوند که وقتي به منزل باز مي‌گردند، نه نشاط روحي دارند و نه احساسي باقي مانده است که بخواهند به همسر خود ابراز احساسات کنند. اينجاست که زندگي مشترک رو به خمودگي مي‌رود و خانه براي زن و شوهر، به زنداني مخوف تبديل مي‌شود که درصدد فرار از آنبرمي‌آيند. اين فرار، گاه با ترک منزل و گاه با ترک زندگي مشترک حاصل مي‌شود.

بلند نکردن صدا در خانه
در کتاب «امام رضا(ع) و زندگي» از قول کنيزي که در خدمت امام بودند، مي خوانيم: با تشرف امام رضا(ع) به خطه خراسان، مامون من را براي خدمت گزاري به ايشان بخشيد. خانه امام بسيار ساده بود. در اين خانه خبري از امکانات رنگارنگ کاخ نبود. من که به دنيا خو گرفته بودم، تحمل ساده زيستي امام برايم دشوار بود، اما معنويت بسياري در اين خانه نصيبم شد. امام رضا(ع) زني را براي تربيت ما گماشته بودند که شب ها ما را براي راز و نياز از خواب بيدار مي کرد. خوب به ياد دارم که در خانه امام رضا(ع)، هيچ فردي حتي بزرگان اجازه نداشتند، داد بزنند يا صدايشان را بلند کنند. خود امام نيز همواره با مردم به نرمي و آهستگي و شمرده، سخن مي گفت.

احترام به کودک
کاتب ويژه دربار عباسيان بودم. وقتي امام رضا(ع) به خطه خراسان آمدند وزير خليفه، من را مامور کرد که در خدمت حضرت باشم. نامه نويس حضرت شده بودم. عرب ها غير از نام، کنيه هم دارند. آن ها وقتي مي خواهند به فردي احترام بگذارند، او را با نام صدا نمي کنند بلکه با کنيه خطاب مي کنند. براي من جالب بود که آن حضرت، هيچ گاه نام فرزندش «محمد» را نمي برد، مگر با کنيه، به طور مثال مي فرمودند: «ابوجعفر، برايم نامه نوشته است.» اين گونه احترام گذاشتن، معمولا در خانواده هاي آن زمان مرسوم نبود اما امام با کمال احترام از فرزندشان ياد مي کردند. اين تکريم وقتي برايم بيشتر نمايان و جذاب شد که دانستم فرزند ايشان، هنوز کودک هستند ولي امام با کمال احترام از او در نامه ها ياد مي کردند.

معيار هزينه کردن در زندگي
درباره معيار هزينه کردن درآمدم در خانواده، از امام رضا(ع) پرسيدم. دنبال معيار بودم. امام(ع) فرمودند: «راه ميانه، راهي است ميان 2 روش ناپسند.» منظور امام را متوجه نشدم. پرسيدم: «فدايت شوم، من آن دو روش ناپسند را نمي دانم. منظورتان چيست؟» حضرت فرمود: آري مي دانم. خدا تو را رحمت کند. آيا نمي داني خداوند از اسراف کاري و سخت گيري بيزاري جسته و فرموده است: «آنان که انفاق مي کنند، نه اسراف مي‌ورزند و نه تنگ مي گيرند بلکه راهي ميانه در پيش مي گيرند (سوره فرقان، آيه 67) يعني نه افراط و نه تفريط»

فرزندت را کتک نزن
پسرم خيلي مرا اذيت مي کرد. مي خواستم او را تنبيه بدني کنم. گفتم از امام(ع) راهنمايي مي گيرم. نزد ايشان رفتم و از فرزندم شکايت کردم. حضرت(ع) فرمود: «فرزندت را نزن بلکه با او قهر کن، اما زمان قهر کردن را طولاني نکن.»

 مهرورزي به زن و دختر
یکی از دستورات مؤکد اسلام، عطوفت و مهربانی بیشتر نسبت به زن و دختر است؛ چرا که آنان از احساساتی ظریف‌تر و شکننده‌تر برخوردارند. امام رضا (ع)در ضرورت رعايت اين اصل، به نقل از رسول خدا(ص) فرمودند: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى عَلَى‏ الْإِنَاثِ‏ أَرَقُ‏ مِنْهُ‏ عَلَى‏ الذُّكُورِ وَ مَا مِنْ رَجُلٍ يُدْخِلُ فَرْحَةً عَلَى امْرَأَةٍ بَيْنَهُ وَ بَيْنَهَا حُرْمَةٌ إِلَّا فَرَّحَهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.(وسائل الشیعه: ج 21، ص 367) خداوند بزرگ نسبت به زنان مهربان‌تر از مردان است و مردی نیست که زني از محارم خويش را شاد کند مگر آنکه خداوند او را در قيامت شاد خواهد کرد.