در عقاید امروزیان متمدن و متفكر چنین آمده است كه: اگر كودكان، وحشی و پرخاشگرند باید آنان را رام و مطیع گردانید. زیرا آنان ماهیت حیوانی دارند و غرایز نقش اساسی در انگیزش رفتارشان دارد.این در حالی است كه ما بارها این جمله را از سخنان رسول اكرم صلی الله علیه و آله و سلم شنیده یا خوانده ایم كه: پنج چیز است كه تا آستان مرگ آنها را ترك نمی كنم؛ یكی از آنها سلام كردن به كودكان است.

مدت یك قرن است كه غرب تحقیقات دامنه دار و عمیقی پیرامون روان شناسی تربیت كودك به انجام رسانده است كه به واقع، نتایج چشمگیری از آن پژوهش ها به دست آمده است؛ هر چند به بسیاری از پژوهش های آنان نمی توان به دیده اطمینان كامل نگریست. تا این زمان همچنان پیروان ژان پیاژه (زیست شناس، فیلسوف و روان شناس سوئیسی، متوفای 1980م)، اسكینر، باندورا، كلارك هال، اریكسون و هاینزوانر، با یكدیگر نسبت به عقاید استادان خود اختلاف عقیده دارند. جمعی كودك را بزرگسالی كوچك (به تعبیر آنان: مینیاتور بزرگسال) و بعضی او را كاملاً متمایز با بزرگسال تعریف می كنند. عده ای او را متمایل به بدی، و برخی او را پاك سرشت می دانند.

درباره تربیت، تغذیه، رشد، عادت ها و رفتارهای كودك نیز نظریات متفاوت و متناقض بسیاری میان پژوهشگران وجود دارد كه به واقع آدمی گاه در انتخاب نظریه درست میان آنان سرگردان می شود.

انبوه نتایج علمی كه امروزیان بدان دست یافته اند در سایه آزمایش های سالیان متمادی، استفاده از فن آوری و استمداد از تجربیات گذشتگان است؛ با این حال پیوسته طرح ها و نظریات جدیدی به دست می آید كه گاه به طور كامل، ناقض نظریات گذشته است. اما در صدها سال پیش كه هیچ یك از این زمینه ها و امكانات پژوهشی وجود نداشته است، از سوی حضرت محمد امین صلی الله علیه و آله و سلم نسبت به كودكان، گفتارها و رفتارهایی مشاهده شده است كه امروزیان در ژرفای آن درمانده اند و فهم عمیقی از آن به دست نیاورده اند. معجزه حضرت محمد امین صلی الله علیه و آله و سلم تنها آیات قرآن نبود. گفتار و رفتارش، همه معجزه بود. چه آن كه معجزه پدیده ای است كه بشر از ارائه نمونه آن ناتوان باشد.

در عقاید امروزیان متمدن و متفكر چنین آمده است كه: اگر كودكان، وحشی و پرخاشگرند باید آنان را رام و مطیع گردانید. زیرا آنان ماهیت حیوانی دارند و غرایز نقش اساسی در انگیزش رفتارشان دارد.این در حالی است كه ما بارها این جمله را از سخنان رسول اكرم صلی الله علیه و آله و سلم شنیده یا خوانده ایم كه: پنج چیز است كه تا آستان مرگ آنها را ترك نمی كنم؛ یكی از آنها سلام كردن به كودكان است.

به راستی، ژرفای مفهوم این جمله را كدام متفكر روان شناس درك می كند؟ در افكار خردسالان چه می گذرد كه حضرت امام صادق علیه السلام در پی نقل آنچه از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرا گرفته، می‌فرماید: "احبوا الصبیان و ارحموهم و اذا وعدتمو هم ففو لهم فانهم لایرون الا انكم ترزقونهم"؛ به كودكان محبت بورزید و مورد شفقتشان قرار دهید و هر گاه به آنان وعده ای دادید، وفا كنید. زیرا آنها شما را روزی دهنده خود می دانند. 

در این نوشتار به طور گزیده به تشریح پاره ای از گفتارها و رفتارهای حضرت محمد صلیه الله علیه و آله و سلم درباره كودكان می پردازیم.

الگوی رفتاری پیامبر با کودکان
یکی از ابعاد رفتاری زندگی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) تعامل و ارتباط نیکو با کودکان و نوجوانان است، با اندکی دقت و تأمل در سیره رفتاری پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) به خوبی متوجه می‌‌شویم که ایشان جایگاه خاصی برای این قشر از جامعه قائل بوده و از هیچ گونه لطف و مرحمتی در حق آنان دریغ نکرده‌اند و همگان را به رفتار نیکو با آنان سفارش کرده‌اند. در روایتی از کتاب مکارم اخلاق از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) این چنین نقل شده است: «أَكْرِمُوا أَوْلَادَكُمْ وَ أَحْسِنُوا أَدَبَهُمْ يُغْفَرْ لَكُم‏؛[1]فرزندانتان را گرامى داريد، و خوب تربيت كنيد، تا خداوند شما را بيامرزد.»

هدیه دادن به کودکان
یکی از ابزارهای تربیتی پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) در برخورد با کودکان استفاده از هدیه است. در سیره مبارک ایشان بسیار نقل شده است که حضرت با دادن هدیه به کودکان موجبات رضایت و جلب نظر آنان را فراهم می‌کردند: برای نمونه در متون و منابع روایی از عایشه نقل شده است«گردنبندی برای رسول خدا(صلی الله علیه واله) هدیه آوردند که از طلا ساخته شده بود. تمام همسران پیامبر خدا(صلی الله علیه و اله) در یک جا گرد آمده بودند. أمامه دختر ابی العاص که کودکی بود در گوشه منزل بازی می‌کرد، رسول خدا(صلی الله علی و اله) آن گردنبد را نشان داد و پرسید: این را چگونه می‌بینید؟ همه به آن نگاه کردیم و گفتیم ما تاکنون بهتر و نیکوتر از این را ندیده‌ایم، رسول خدا(صلی الله علیه و اله) فرمودند: او را به من دهید. عایشه گوید: زمین در نظرم تاریک شد. من ترسیدم او را در گردن دیگران قرار دهد و دیگران نیز همانند من می‌اندیشیدند. همگی ساکت بودیم، تا اینکه أمامه به سوی رسول خدا(صلی الله علیه و اله) و پیامبر اکرم گردنبد رابه گردن او قرار داد و سپس از نزد ما رفت.»

بلند شدن در برابر کودک
یکی دیگر از ابزار تربیتی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) در مواجه با کودکان استفاده از اهرم احترام و تکریم بوده است، بلند شدن در برابر کودکان، به نوعی القای هویت  و شخصیت به آنان است. در واقع پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) با این رویکرد ارزشی و اخلاقی در  جامعه به مردم درس پرورش شخصیت کودکان و همچنین لزوم تکریم ایشان را می آموختند: نقل شده است: «عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُرَيْدَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبِي يَقُولُ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَخْطُبُ عَلَى الْمِنْبَرِ فَجَاءَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ عَلَيْهِمَا قَمِيصَانِ أَحْمَرَانِ يَمْشِيَانِ وَ يَعْثُرَانِ فَنَزَلَ رَسُولُ اللَّهِ ص مِنَ الْمِنْبَرِ فَحَمَلَهُمَا وَ وَضَعَهُمَا بَيْنَ يَدَيْه‏...؛ از عبد اللَّه بن بريده روايت كرده‏اند كه گفت: از پدرم شنيدم كه ميگفت: يك روز پيامبر معظم اسلام صلى اللَّه عليه و آله بر فراز منبر مشغول سخنرانى بود. ناگاه حسنين عليهما السّلام در حالى آمدند كه پيراهن قرمز پوشيده بودند، آن پيراهن‏ها به پاى ايشان مى‏پيچيد و بزمين ميخوردند. پيغمبر اكرم اسلام از منبر فرود آمد و ايشان را برداشت و در مقابل خود جاى داد.»

عدالت میان فرزندان
رعایت عدالت از جمله توصیه‌های همیشگی است در مورد فرزندان و تربیت انها در خانواده نیز توجه فراوانی به عدالت شده است از جمله: محبت عادلانه، تقسیم ارث عادلانه، حمایت مادی و معنوی عادلانه، رفتار عادلانه با فرزندان و ... چنان‌که پیامبر اکرم(ص) در این باره سفارش فراوان داشته از جمله نعمان بن بشیر می‌گوید: شنیدم پیامبر(ص) فرمود: بین فرزندانتان به عدالت رفتار کنید.