يكي از مهارت‌هايي كه تاثير به‌سزايي بر تمامي ابعاد زندگي مشترك مي‌گذارد خودآگاهي است. به اين معنا كه فرد توانايي شناخت خود و آگاهي از خصوصيات، نقاط ضعف و قوت، خواسته‌ها و ترس‌هايش داشته باشد.

براي اكثر ما توصيف ويژگي‌هاي اخلاقي و رفتاري خود براي ديگران كار دشواري است. به‌عنوان مثال پاسخ دادن به اين سؤال كه چه كسي هستيم، آسان نيست. بسياري از ما فقط در مورد ويژگي‌هاي كلي و عمومي خود از جمله سن، جنس، نام خانوادگي، تحصيلات، وضعيت شغلي و... صحبت مي‌كنيم و از ويژگي‌هاي شخصيتي و رفتاري خود اطلاعات كافي و مناسبي نداريم. براي مثال چه ويژگي‌هاي اخلاقي منفي داريم؟ چه اهدافي براي زندگي خود در نظر داريم؟ چه نوع زندگي مي‌خواهيم داشته باشيم؟ چه رفتارهايي موجب آزردگي‌مان مي‌شود؟ يا مهم‌تر از همه، بر رفتار خود اشراف كامل نداريم. با اين حال دو فرد كه شناخت كاملي از خود ندارند، چگونه مي‌توانند در كنار همديگر به آرامش برسند و خواسته‌هاي خود را بيان كنند؟

فردي كه خود و نيازهايش را نشناسد چگونه مي‌تواند نيازها و خواسته‌هاي روحي و رواني شريك زندگي‌اش را دريابد؟ بيان خواسته به معناي خواسته‌هاي ظاهري نيست، بلكه هدف بازگو كردن نيازهاي روحي و رواني است خودآگاهي به هر يك از زوجين كمك مي‌كند زندگي خوب و موفقي داشته و در زمان و مكان‌هاي معين، واكنش‌ها و رفتارهاي مناسبي بروز دهند و در عين حال احساس خوبي نسبت به خود داشته باشند. بسياري از مشكلات زوجين نتيجه احساسات بد و منفي آنان نسبت به خودشان است در نتيجه، زندگي خود و همسرشان را تلخ مي‌كنند. اين افراد مدام خود را سرزنش كرده و نمي‌توانند شادابي و طراوت را به زندگي مشترك ببخشند.

مهارت‌هاي خودآگاهي شامل مهارت‌هاي خود ارزيابي، شناسايي نقاط قوت و ضعف خود و همين‌طور مهارت‌هاي تفكر مثبت است و افراد خودآگاه خصوصيات و ويژگي‌هاي خاصي دارند كه عبارت است از:

1- خصوصيات مثبت و توانايي و استعدادهاي خود را مي‌شناسند و به آن‌ها افتخار مي‌كنند.

2-خصوصيات منفي و نقاط ضعف خود را مي‌شناسند، مي‌پذيرند و در جهت اصلاح آنها مي‌كوشند.

3- موفقيت‌ها و شكست‌هاي خود را مي‌شناسند، به موفقيت‌هايشان افتخار مي‌كنند و از شكست‌هايشان درس مي‌گيرند.

4- به خود و ديگران احترام مي‌گذارند.

5-براي رسيدن به اهداف خود تلاش مي‌كنند.

6- مسئوليت اعمال و رفتارشان را مي‌پذيرند.

مسئوليت‌پذيري يكي از اركان اساسي زندگي مشترك است. فردي كه مسئوليت اعمال، افكار و رفتار خود را نپذيرد در زندگي مشترك نيز نمي‌تواند مسئوليت‌پذير باشد.

خودآگاهي هر يك از زوجين به آنها كمك مي‌كند تا زندگي مشترك شاد و سالمي را براي خودشان، همسرشان و اعضاي خانواده رقم بزنند. اين مهارت به زوجين كمك مي‌كند احساسات خود را شناسايي كرده و با آگاهي كامل از احساساتشان آن را در جهت و مسير صحيح هدايت و كنترل كنند. به‌عنوان مثال به علت اصلي خشم و نگراني خود پي برده و آن را در مسيري صحيح ابراز مي‌كنند.

از ديگر نتايج خودآگاهي پي بردن زوجين به نقاط ضعف و قوت‌شان است، اين آگاهي به آنان كمك مي‌كند در زمان درگيري‌هاي عاطفي، با توجه به نقاط ضعف و قوت ديگري مكالمه‌اي مؤثر داشته و بر نقاط ضعف يكديگر تمركز نكنند.

وقتي زوجين از نيازهاي خود باخبر باشند، قادرند مسيرهاي مناسبي را براي رفع نيازهايشان برگزينند در واقع نبايد فراموش كرد افراد خودآگاه همچنان كه بر نيازها و اهداف خود آگاهند، اين امكان را نيز دارند تا اهداف واقع‌بينانه‌اي براي زندگي خود انتخاب كرده و به انتخاب‌هاي يكديگر احترام بگذارند.

زن و يا مردي كه اين مهارت را نياموخته باشد قادر به شناخت صحيح احساسات خود نبوده و نمي‌تواند نيازهايش را به نحوي مطلوب از شريك زندگي طلب كند. درك متقابل يكي از مشخصه زوجيني است كه به خودآگاهي رسيده‌اند.