میکروب‌های عامل بروز عفونت‌های بیمارستانی بیشتر در بخش‌های حساس بیمارستانی از جمله آی.‌سی.‌یو، بخش‌های سوختگی و بخش بیماری‌های پرخطر رشد می‌کنند و بیمارانی که در این بخش‌ها نگهداری می‌شوند، بیشتر از سایر بخش‌های بیمارستانی در معرض ابتلا به عفونت‌ هستند. فراوری : نیره ولدخانی - بخش سلامت تبیان

محمدمهدی فیض آبادی ، رئیس انجمن میکروب شناسی ایران به روند روبه رشد عفونت های بیمارستانی اشاره کرد و هشدارداد: یافته های جدید آزمایشگاه های تحقیقاتی ما نشان می دهد که افزایش مقاومت میکروبی وعفونت های بیمارستانی کشور به حد نگران کننده ای رسیده است.

در برخی از بیمارستان های کشور با مقاومت میکروب ها وعفونت های بیمارستانی نسبتا بالایی مواجه ایم که متولیان امر باید اقدامات لازم را برای رفع این معضلات به عمل آورند.

وی اظهار کرد: افزایش این معضلات در برخی از بیمارستان ها و مراکز درمانی ناشی از تشخیص ندادن بموقع میکروب ها و عفونت ها و تاخیر در شروع درمان مناسب است که این موضوع می تواند سلامت افراد را به خطر اندازد.

فیض آبادی با اشاره به اینکه در بسیاری از بیمارستان های ما اتاق های ایزوله به تعداد کافی وجود ندارد ، این نکته را خاطرنشان کرد که در کشورهای پیشرفته اگر فردی به نوع مقاومت خاصی هم مبتلا شود، بیمار را از بقیه جدا می کنند.

فیض آبادی به نبود میکروب شناس متخصص، متبحر و باتجربه در اغلب بیمارستان ها و مراکز درمانی اشاره کرد و گفت: این موضوع سبب شده است تا تشخیص ها، دیرهنگام صورت گیرد و در برخی موارد هم مشکلاتی بوجود آید.

رئیس انجمن میکروب شناسی ایران بیان کرد: در مقابله با عفونت های بیمارستانی و درمان برخی بیماری ها کوتاهی هایی صورت می گیرد که بخش عمده آن، نادیده گرفتن نقطه نظرات میکروب شناسان است.

وی با اشاره به اینکه جایگاهی به عنوان پست سازمانی برای میکروب شناسان در خیلی از مراکز درمانی نداریم، گفت: جایگاه میکروب شناسان توسط قانونگذران و متولیان حوزه سلامت باید به خوبی تبیین شود.

رئیس انجمن میکروب شناسی ایران از مجلس شورای اسلامی، وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی درخواست کرد که به این موضوع مغفول مانده توجه ویژه داشته باشند تا از ظرفیت میکروب شناسان در ارایه خدمات تشخیص آزمایشگاهی استفاده مناسب شود.

فیض آبادی ادامه داد: برخی از آزمایشگاه های خصوصی و دولتی از نیروهای متخصص و متبحر استفاده می کنند که بهترین نتایج را بدست می آورند اما این موضوع کلیت ندارد و این روند باید در تمام این مجموعه ها محقق شود.

همچنین دکتر سیدجواد حاجی میراسماعیلی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی ایران نیز عفونت های بیمارستانی را شایع ترین راه انتقال بیماری های عفونی خواند و افزود: با توجه به پایش‌ های صورت گرفته در این زمینه، بیشترین میزان انتقال عفونت ها از طریق تجهیزات و کارکنان بیمارستان‌ ها صورت می گیرد.

حاجی میر اسماعیلی اظهار کرد: بیماری های عفونی با وجود همه پیشرفت هایی که در علم پزشکی رخ داده است، هنوز از جمله خطرناک ترین بیماری های تهدیدکننده سلامت انسان به شمار می آید.

به گفته این مقام مسئول در حوزه سلامت، عفونت های بیمارستانی اکنون به یکی از دغدغه های اصلی مراکز درمانی تبدیل شده است. مواد و تجهیزات پزشکی مربوط به ضدعفونی و استریلیزاسیون با وجود آنکه یکی از موارد اصلی در کنترل عفونت ها به شمار می روند، همواره مغفول مانده اند.

دکتر ‌محمدرضا بلورساز‌، رئیس انجمن عفونی اطفال به سئوالات زیر پاسخ می دهد.

عفونت‌های بیمارستانی چرا اتفاق می‌افتد؟

عفونت‌های بیمارستانی برخاسته از میکروب‌هایی است که در محیط‌های بیمارستانی زندگی می‌کنند و به دلیل مساعد بودن شرایط محیط‌زیست رشد می‌کنند و تکثیر می‌شوند. این عفونت پس از پذیرش بیمار در بیمارستان، معمولا 48 یا 72 ساعت بعد یا طی دوره‌ای مشخص 10 تا30 روز پس از ترخیص بیمار اتفاق می‌افتد و در زمان پذیرش بیمار وجود نداشته است. در صورتی که به دنبال اعمال جراحی، در بدن بیماران جسم خارجی کار گذاشته شود (Implant)، عفونت بیمارستانی می‌تواند تا یک سال بعد هم روی بدهد و علاوه بر بیماران، کارکنان و عیادت‌کنندگان را هم مبتلا کند.

طبق بررسی‌های انجام شده، عفونت ادراری، شایع‌ترین و پنومونی کشنده‌ترین عفونت‌ بیمارستانی محسوب می‌شوند، اگرچه در بعضی از مراکز، عفونت بیمارستانی دستگاه گردش خون، علت اصلی مرگ بیماران است. این قبیل میکروب‌ها تا حدی مهلک و خطرناک هستند و رعایت نکردن نکات بهداشتی و مراقبتی برای مبتلایان براحتی می‌تواند جان بیماران را به خطر بیندازد. این میکروب‌ها به‌طور طبیعی با سایر میکروب‌های معمول که به آنها میکروب‌های نجیب گفته می‌شود، متفاوتند و به آنها میکروب‌های نانجیب اطلاق می‌شود.

خطر مرگ و میر ناشی از ابتلا به عفونت‌های بیمارستانی ناشی از این میکروب‌ها بسیار بالاست. در بیمارانی که مدت بستری شدن آنها در بیمارستان به هر دلیلی طولانی‌تر از حد معمول است، زمینه ابتلا به عفونت‌های بیمارستانی به مراتب بالا می‌رود و میکروب‌، این افراد را بیشتر تهدید می‌کند.

پس عفونت بیمارستانی مورد شایعی است و بعد از بستری شدن در بیمارستان احتمال ابتلا به آن وجود دارد؟

احتمال بروز عفونت‌های بیمارستانی معمولا در تمام بیمارستان‌های دنیا وجود دارد و بیمارستان‌های داخلی هم از این امر مستثنی نیستند و گه‌گاه خبر مرگ و میر شماری از بیماران بر اثر ابتلا به عفونت‌های بیمارستانی به گوش می‌رسد.

در این میان، بیمارستان‌های عفونی و سوانح و سوختگی در درجه اول خطر قرار دارند و احتمال بروز عفونت‌های بیمارستانی در آنها به مراتب بالاتر از سایر بیمارستان‌هاست. ولی رعایت اصول بهداشتی و نگهداری بیماران در زمان مقرر و جلوگیری از تمدید بیجای بیماران، می‌تواند تا حد زیادی مانع شیوع عفونت شود.

این میکروب‌ها بیشتر در کدام بخش‌ مستعد رشد هستند؟

میکروب‌های عامل بروز عفونت‌های بیمارستانی بیشتر در بخش‌های حساس بیمارستانی از جمله آی.‌سی.‌یو، اِن.آی.‌سی.‌یو (بخش مخصوص نگهداری کودکان)، پی.آی‌.سی.‌یو (مخصوص نگهداری اطفال)، بخش‌های سوختگی و بخش‌های بستری بیماری‌های پرخطر رشد می‌کنند و بیمارانی که در این بخش‌ها نگهداری می‌شوند، بیشتر از سایر بخش‌های بیمارستانی در معرض ابتلا به عفونت‌ هستند. علاوه بر این، حتی بیمارانی که در بخش‌های عمومی نیز بستری هستند ممکن است به این میکروب‌ها مبتلا شوند که باید مراقبت‌های لازم در مورد آنها صورت گیرد. میکروب‌های پدیدآورنده عفونت‌های بیمارستانی انواع مختلفی دارند که از این میان می‌توان به میکروب‌های گِرَن مثبت، گِرَن منفی، بی‌هوازی و قارچ‌ها اشاره کرد. از میکروب‌های گِرَن مثبت، خانواده میکروب‌های استافیلوکوک، از میکروب‌های گِرَن منفی، کولی باسیل و سودوموناس و ‌انواع قارچ‌ها را می‌توان نام برد.

این میکروب‌ها بیشتر چه افرادی را تهدید می‌کنند؟

از آنجا که عفونت‌های بیمارستانی بسیار پرخطرند، ممکن است هر بیماری را در محیط‌های بیمارستانی مبتلا کند ولی در این میان شماری از بیماران بیش از سایرین در معرض ابتلا به این قبیل عفونت‌ها قرار دارند. به طور کلی، سه گروه از بیماران مستعد ابتلا به میکروب‌های نانجیب هستند؛ یک گروه، بیمارانی هستند که به دلیل شرایط حاد به مراقبت‌های ویژه و بستری شدن در بخش‌‌مراقبت‌های ویژه نیاز دارند، گروه دوم، بیمارانی که دارای ریسک فاکتورها یا عوامل خطرساز هستند. مبتلایان به ذات‌الریه، دیابت، مشکلات کلیوی، مغزی، بیماری‌های مزمن، فلج مغزی و سوختگی‌ها و نقص عضو و نوزادان و افراد مسن از جمله افرادی هستند که احتمال ابتلایشان به عفونت‌های بیمارستانی زیاد است؛ گروه سوم، بیمارانی را تشکیل می‌دهند که بیش از حد معمول در بیمارستان بستری می‌شوند.

چطور می‌شود عفونت را شناسایی کرد؟

بیماران چنانچه بیش از 3 تا 5 روز در بیمارستان بستری باشند تا حد بسیار بالایی در معرض ابتلا به عفونت‌های بیمارستانی هستند. این نوع عفونت در بیماران با علائم مختلفی بروز می‌کند که بارزترین و معمول‌ترین علامت آن تب و لرز است و به نوعی علامتی دال بر عفونت خونی به شمار می‌رود. احتمال ابتلا به این میکروب‌ها در بخش مراقبت‌های ویژه بیش از هر بخش دیگری مشاهده می‌شود به‌طوری‌که احتمال ابتلای بیمارانی که در این بخش‌ها بستری می‌شوند بین 70 تا 80 درصد است و همین خطر مرگ و میر را بالا می‌برد. همچنین خطر مرگ و میر ناشی از عفونت‌های بیمارستانی در بیشتر کشورها بین 10 تا 15 درصد است.

میکروب‌ها اصولا چطور منتقل می‌شوند؟

عفونت‌های بیمارستانی و میکروب‌های آن از روش‌های مختلف قابل انتقال به بیماران است. تزریق از طریق سرنگ یا سرم آلوده از جمله روش‌هایی است که در بسیاری از موارد می‌تواند میکروب‌ها را به بیماران انتقال داده و از این طریق باعث ابتلای سایر بیماران شود. علاوه بر این، رعایت نشدن اصول بهداشتی و ایمنی در اتاق‌های عمل و هنگام جراحی، شرایط را برای رشد میکروب‌ها و انتقال میکروب به بیماران فراهم می‌کند. همچنین هوای محیط و استفاده از وسائل و تجهیزات مشترک مثل آب و غذا هم در انتقال میکروب‌ها نقش دارند.

شیوه دیگر انتقال میکروب‌ها، از طریق تماس مستقیم از پرسنل و کارکنان بیمارستانی صورت می‌گیرد. انتقال میکروب‌ها و عفونت‌های بیمارستانی از طریق دست از شایع‌ترین شیوه‌هاست. شست‌وشوی مرتب دست‌ها با آب یا آب و صابون می‌تواند مانع‌ انتقال میکروب‌ها به بیماران شود.

آیا می‌توان از عفونت‌های بیمارستانی پیشگیری کرد؟

پیشگیری، بهترین راه برای مبتلا نشدن به عفونت‌های بیمارستانی است. حضور بیماران عفونی از شایع‌ترین عوامل شیوع میکروب‌هاست؛ بنابراین مهم‌ترین نکته در این میان جلوگیری از منتقل نشدن میکروب از افراد مبتلا به بیماران سالم است. به عبارتی، پرستاران باید مراقبت کاملی از بیماران به عمل آورند و با محافظت کامل از آنها مانع‌ سرایت میکروب‌ها به سایر بیماران بستری در بخش شوند.به دلیل انتقال مستقیم میکروب‌ها، افراد باید بعد از تماس با بیماران مبتلا به عفونت‌های بیمارستانی و جلوگیری از انتشار میکروب‌ها، دست‌های خود را با آب یا آب و صابون به مدت 20 تا 30 ثانیه بشویند. این کار تا حد زیادی میکروب‌های موجود در دست‌ها را از بین می‌برد.

تغذیه بیماران هم نقش مهمی در پیشگیری از عفونت‌های بیمارستانی دارد، چرا که تغذیه ضعیف و مصرف نکردن مواد غذایی مغذی می‌تواند خطر ابتلا به عفونت‌های بیمارستانی را در آنها بالا ببرد. بیماران بهتر است از جهت نوع غذایی که می‌خورند تحت نظر متخصص تغذیه قرار گیرند. طبیعتا، مصرف برخی مواد غذایی ایمنی بدن را در مقابله با میکروب‌ها بالا برده و خطر ابتلا به عفونت را کاهش می‌دهد.

همچنین پرستاران و پرسنل بیمارستان‌ها باید با اقدامات لازم از بیماران در برابر ابتلا به عفونت‌های بیمارستانی محافظت کنند. تجویز آنتی‌بیوتیک‌های موردنیاز و قرار دادن داروهای لازم در اختیار بیماران می‌تواند موثر باشد. در این میان، بسیاری از بیماران نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم می‌شوند و مصونیت پیدا می‌کنند، بنابراین باید داروهای جدید برای آنها تجویز شود. بیماران مبتلا به عفونت‌های بیمارستانی بعد از شناسایی در اتاق‌های ایزوله و استریلیزه قرار می‌گیرند تا از این طریق علاوه بر جلوگیری از انتقال میکروب به سایر بیماران، عوامل عفونی در بدن آنها هم سریع‌تر بهبود یابد. پزشکان، پرستاران و حتی افراد ملاقات‌کننده برای حفظ امنیت بیشتر موقع ورود به اتاق ایزوله باید از گان (لباس‌های مخصوص)، دستکش و وسایل بهداشتی و ایمنی استفاده کنند.