یکی از مهمترین مسائل و مباحثی که می تواند در سعادت و شقاوت انسان نقش عمده و تعیین کننده ای داشته باشد، روش و سبک زندگی ای است که انسان از آن بهره می جوید، شیوه و روش زندگی انسان به خوبی می تواند او را به اهداف سعادت بخش، نزدیک و یا دور سازد. در این بین نقش الگوی مناسب برای ترسیم سبک زندگی صحیح  بسیار مهم و حائز اهمیت است.

امام رضا(علیه السلام) بهترین الگوی، زندگی سعادت بخش

خدای متعال در قرآن کریم پیامبر اکرم(صلی الله علیه واله) را بهترین الگوی زندگی معرفی کرده است؛ کما اینکه باری تعالی در این خصوص فرموده است: «لَقَدْ كانَ لَكُمْ فی‏ رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ؛»(احزاب، آیه21)

از طرفی این پیامبر گرامی و عظیم شأن، تبعیت و پیروی از خاندان عصمت و طهارت را اجر رسالت و همچنین ضامن سعادت و خوشبختی انسان ها معرفی کرده است. «...إِنِّی تَارِک فِیکمْ أَمْرَینِ إِنْ أَخَذْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا- کتَابَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَهْلَ بَیتِی عِتْرَتِی؛[1] من در میان شما دو چیز باقی می‌گذارم که اگر آنها را دستاویز قرار دهید، هرگز گمراه نخواهید شد: کتاب خدا و عترتم که اهل بیتم هستند...»

براساس روایات اسلامی، امام هشتم، پاره تن پیامبرگرامی [2] و امام هشتم شیعیان و شاخص ترین افراد اهل بیت پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله) به شمار می آید به طوری که تبعیت و پیروی از ایشان خواست و امر الهی است.[3]

بزرگی و فضیلت سبک زندگی رضوی علاوه بر تحسین دانشمندان و علمای شیعی، توجه علمای اهل سنت را نیز به خود جلب کرده است، به طوری که از شیخ عبدالله شبراوی شافعی در خصوص فضایل این امام همام این چنین نقل شده است: «علی الرضا (علیه السلام) دارای مناقب عالی و صفات ارزشمندی است...  کرامت او  بیشتر از آن است که حد و حصر داشته باشد و مشهورتر از آن است که ذکر شود.»[4]

سه حوزه طلایی در سبک زندگی رضوی

شیوه و روش زندگی امام رضا (علیه السلام) از جامعیت خاصی برخوردار است، به طوری که برای تمام ابعاد زندگی انسان شاخص و مؤلفه های جامعی دارد. سبک زندگی رضوی در سه حوزه، سلوک فردی، سلوک عبادی، و سلوک اجتماعی، قابل بررسی است.

1- سلوک معنوی و عبادی: در جهان بینی رضوی، زندگی انسان تنها در چارچوب مادی و دنیوی معنا و مفهوم پیدا نمی کند؛ بلکه سبک زندگی رضوی به گونه ای تنظیم و ترسیم شده است که علاوه بر سعادت و خوشبختی دنیوی، سعادت و کمال اخروی را برای انسان به ارمغان می آورد؛ از این رو ارتباط معنوی و عبادی با خدای متعال در اولویت و مرتبه ی اول زندگی قرار دارد، این موضوع را می توان در منابع روایی مشاهده کرد، جناب طوسی، در امالی نقل کرده است، امام رضا(علیه السلام) وقتی پیراهن خود را به دعبل هدیه دادند فرمودند: «احْتَفِظْ بِهَذَا الْقَمِیصِ، فَقَدْ صَلَّیْتُ فِیهِ أَلْفَ لَیْلَةٍ أَلْفَ رَكْعَةٍ، وَ خَتَمْتُ فِیهِ‏ الْقُرْآنَ أَلْفَ خَتْمَةٍ؛[5] دعبل این پیراهن را قدر بدان و خوب محافظت کن! که من در آن هزار شب و هر شبی هزار رکعت نماز خوانده ام و در آن هزار ختم قرآن به جای آورده ام» این حدیث به خوبی گواه بر اهمیت ارتباط با خدا در زندگی رضوی دارد.

2- سلوک فردی: سبک و سیره ی رضوی در حوزه فردی نیز از چنان گستردگی و جامعیتی برخوردار است که حتی جزئی ترین امور انسان را مورد توجه قرار داده است، به طور مثال اهمیت نظافت و زیبایی در زندگی و توجه به بهداشت فردی و همچنین شیوه صحیح تغذیه، از جمله شاخص های فردی سبک زندگی رضوی است که رعایت آنها می تواند ضامن سلامت و سعادت دنیوی انسان باشد.

در خصوص روش تعذیه صحیح از حضرت نقل شده است که فرمودند: « وَ ارْفَعْ یَدَكَ مِنَ الطَّعَامِ وَ بِكَ إِلَیْهِ بَعْضُ الْقَرَمِ  فَإِنَّهُ أَصَحُّ لِبَدَنِكَ وَ أَذْكَى لِعَقْلِكَ وَ أَخَفُّ عَلَى نَفْسِكَ إِنْ شَاءَ الله؛[6] در حالى كه هنوز گرسنگى باقى و میل و اشتها برقرار است دست از طعام بردار كه این چنین غذا خوردن براى معده و بدن اصلح و براى عقل پاكیزه‏ تر و بر جسم و تن بارى سبك تر است.»

3- سلوک اجتماعی: اصول اخلاقی و اجتماعی امام رضا(علیه السلام) نیز در نوع خود فوق العاده و بی نظیر و آیینه تمام نمای فرهنگ و آموزه‌ های قرآنی است، در ادامه به گوشه ای از زوایای اجتماعی زندگی آن حضرت اشاره می کنیم.

الف) عدم ظلم و رعایت عدالت در زندگی؛ نقل شده است: «مَا رَأَیْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع جَفَا أَحَداً بِكَلَامِهِ قَطُّ؛[7] هرگز ندیدم آن حضرت، با سخن خود در حق کسی جفا کند و مورد اهانت و آزار قرار دهد.»

ب): توجه به نیازمندان و فقرا: «وَ مَا رَدَّ أَحَداً عَنْ حَاجَةٍ یَقْدِرُ عَلَیْهَا؛[8] نیاز نیازمندان را برآورده می ساخت و هرگز حاجتمندی را که توان انجام حاجت او را داشت، رد نمی ‌کرد.»

ج): اوج تواضع و فروتنی: نقل شده است: «هرگاه سفره اش را پهن مى كرد غلامان و خدمتكاران خود و حتى دربان [و] مِهتر اسبان را با خود سر سفره مى‌ نشاند.»[9]

سخن آخر

در جهان مدرن و رو به رشد امروزی، که هر انسانی در جستجوی الگوی مناسب برای زندگی بهتر است، توجه به سبک و سیره زندگی امام هشتم راه نجات از ناکامی های معمول دنیوی و رسیدن به سعادت دو سرا است.

پی نوشت ها:

[1]. الكافی (ط - الإسلامیة)، ج‏1، ص294.

[2]. الأمالی( للصدوق)، ص119، ح2.  «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص سَتُدْفَنُ بَضْعَةٌ مِنِّی بِخُرَاسَانَ مَا زَارَهَا مَكْرُوبٌ إِلَّا نَفَّسَ اللَّهُ كُرْبَتَهُ وَ لَا مُذْنِبٌ إِلَّا غَفَرَ اللَّهُ ذُنُوبَهُ.»

[3]. ر.ک: شوری، آیه 23،

[4]. جامع کرامات الاولیاء، ج2، ص312.

[5]. الأمالی (للطوسی)، ص359، ح89.

[6]. طب الإمام الرضا علیه السلام (الرسالة الذهبیة)، ص14.

[7]. بحار الأنوار، ج‏49، ص90، ح4.

[8]. عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج‏2، ص184، ح7.

[9]. همان.