وقف یا صدقه جاریه 

یکی از مصادیق انفاق و صدقه که فنا را بقا و نام و نان را باقی می کند،وقف است. برای باقی بودن و فانی نشدن باید به منبع باقی لاشریک له متصل گردید و همانا در این صورت است که باقی می شویم و اوست باقی که بقاء مخصوص اوست و عین بقاست.

در صدر اسلام بسیاری از اصحاب پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) و سپس تابعان به پیروی از ایشان و برای رضای الهی هر کدام به فراخور توانایی مالی خویش، بخشی از اموالشان را در راه خدا وقف کردند. بدین ترتیب وقف در میان مسلمانان به یک فرهنگ تبدیل شد و گسترش یافت. از جابربن عبدالله تقل است: از اصحاب پیامبر(صلی الله علیه و آله) کسی نبود که توانایی مالی داشته باشد و چیزی وقف نکند.

آثار وقف 

برای این سنت پسندیده و نیکو آثار فراوانی است که به مواردی از آن اشاره می شود:

الف) خشنودی خدا

وقف کردن در راه خدا ، کرداری پسندیده و در بسیاری از موارد مستحب است و اگر با اخلاص انجام گیرد، خشنودی خدا را در پی خواهد داست. از این رو خداوند متعال می فرماید: (و َمَا تُنفِقُونَ إِلَّا ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ...؛ و جز برای طلب خشنودی خدا، انفاق مکنید...) (سوره بقره/272)

ب) تزکیه نفس 

پرداخت زکات و صدقه در پاکی و تزکیه ی باطنی مومنان و آمرزش گناهان آنان موثر است. انفاق های مالی از جمله وقف، برای انسان چونان هرس کردن درخت است و انسان را در رسیدن به هدف اصلی خویش که همان نزدیکی به خداوند متعال است یاری می دهد.

ج) ذخیره پاداش اخروی و تداوم آن

مالی که انسان در راه خدا انفاق می کند هر چند اندک و ناچیز باشد، خداوند متعال در مقابل آن ، پاداش فراوانی اعطا خواهد کرد. بنابراین کمی مال انفاق شده مورد توجه نیست بلکه آنچه مهم است اصل انفاق است که مومن  پاداش کار نیک خود را از خداوند متعال چندین برابر دریافت خواهد کرد.

د) برکت مادی

آنچه در راه خدا انفاق  گردد در حقیقت یک تجارت پر سود است؛ چرا که خداوند عوض آن را برعهده گرفته و رعایت برابری و مساوات نمی کند بلکه چه بسا چند برابر و گاه صد چندان می کند.

 همانگونه که امیرالمومنین (علیه السلام) می فرماید: 

إِذَا أَمْلَقْتُمْ فَتَاجِرُوا اللَّهَ بِالصَّدَقَةِ  اگر تنگدست شدید با صدقه دادن با خدا معامله كنید. (نهج البلاغه، حکمت 250) 

ه) عاقبت به خیری 

وقف یکی از سنت های نیکویی است که به واسطه ی آن حب دنیا از دل انسان زدوده و عاقبت به خیر می شود.

خداوند متعال در سوره مبارکه مریم آیه 76 می فرماید: (وَالْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَیْرٌ مَرَدًّا و نیکی های ماندگار ، نزد پروردگارت از نظر پاداش بهتر و خوش فرجام تراست.)

و) آمرزش و فزونی 

همه انسانها به جز انبیاء و اولیای الهی ، در زندگی خود ، دچار خطا و لغزش شده و گناهان کوچک و بزرگی را مرتکب می شوند. از جمله ابزاری که باعث می شود انسان آثار گناه و خطایش از بین ببرد ، حتی آن را تبدیل به حسنات نماید، انفاق و بخشش در حق بندگان خدا و خدمت به مخلوقات الهی است.

ز) برخورداری از دعای خیر دیگران 

وقف که صدقه ای جاری و جاوید است ، واقف را شامل دعای خیر دعاکنندگان می کند. هرگاه با بهره مندی از موقوفه ای گره ای از زندگی نیازمندی باز شود و گرفتاری مومنی برطرف شود، آن بهره مند از موقوفه ، افزون بر شکر خدا ، برای واقف نیز دعای خیر می کند.

ح) تقویت روحیه خدمت به مردم 

وقف، روحیه خدمت رسانی، ایثار، دیگر خواهی، نوع دوستی و محبت به دیگران را تقویت می کند. وقتی واقف بخشی از اموال یا املاکش را وقف می کند تا بهره مندان از موقوفه که بیشترشان تهی دستان ، درماندگان و نیازمندان هستند، از منافعش استفاده کنند، نشان می دهد که او فراتر از خود را نگریسته و به فکر دیگران و یاری آنان بوده است. در نتیجه روحیه ی نوع دوستی، بیش از پیش جلوه می کند و شدت می یابد.

سخن آخر 

در تاریخچه هر موقوفه ای نام واقفی می درخشد و وقف با دو ویژگی برجسته ، دو صفت نیک و جاوید به آن نام می بخشد. از آن جهت که وقف، کاری نیک است. واقف، فردی نیکوکار شمرده می شود و از آن رو که وقف باید ابدی باشد و موقوفه جاودانه بماند نام نیک واقف نیز جاودانه می ماند و این است که فنا به بقا تبدیل می شود.

منابع:

- قرآن کریم 

- کتاب سنت حسنه وقف در 10 گفتار ، محمد محمدزاده ، نشر دانش حوزه ، چاپ اول ،1394

- تفسیر نمونه ، جلد 2 ، ص 258

- کتاب وقف و بهره مندی همگانی ، محمد حکیمی ، نشر هجرت ، نوبت دوم ، قم – ایران ،1380ش.

- مجله وقف میراث جاودان ،  امام قلی خان سردار و واقفی بزرگ ش .14