برای تقویت و بهبود مهارتهای ارتباطی کودکان باید این اصل را دانست که ارتباط برقرار کردن با کودکان در عین سادگی نیاز به انجام و تمرین همیشگی دارد تا خوب صحبت کردن به عنوان یک عادت در کودکان نهادینه شود.

مدتی پیش با خانمی هم صحبت شدم که به شدت از ضعف فرزندش در صحبت کردن ابراز ناراحتی و نگرانی می‌کرد. وقتی موضوع را بررسی کردم متوجه شدم ناراحتی وی از این بابت است که فرزندش بعد از بازگشت از مدرسه، اتفاقات مدرسه را بازگو نمی‌کند و تنها به پاسخ‌های کوتاه اکتفا می‌کند.

از آنجاییکه در حال نگارش کتابی تخصصی در خصوص مهارت‌های ارتباطی و فن بیان کودکان هستم لذا فرصت را غنیمت شمرده و شروع به تحقیق و بررسی شرایط مشابه برای سایر والدین کردم.

در حین این بررسی‌ها، متوجه شدم برای اکثر قریب به اتفاق والدین، این موضوع اهمیت بسیار بالایی دارد.

در این نوشته به بررسی این موضوع می‌پردازیم و راه کارهایی را مطرح می‌کنیم تا علاوه بر آنکه فرزندمان تمایل به صحبت کردن پیدا می‌کند؛ قدرت کلامش هم تقویت شود.

رشد سریع تکنولوژی در کشور، نیاز افراد به آموزش را چندین برابر کرده است. طوری که در حال حاضر کمتر کودکی را می‌بینیم که والدینش او را به کلاس‌های غیر درسی نفرستد.

حال که در جامعه، نگرانی‌های گسترده‌ای در مورد آموزش کودکان و فرزندانمان ایجاد شده است، لازم است به آموزش مهارت‌های ارتباطی فرزندمان از جمله فن بیان و مهارت صحبت کردن در جامعه، نگاهی ویژه داشته باشیم.

کافیست نگاهی دقیق به اطرافمان داشته باشیم. خواهیم دید تعداد اندکی از افراد، به واسطه داشتن مهارت‌های ارتباطی و یا در اصطلاح عامیانه روابط عمومی بالا، پیشرفت‌های قابل توجهی در شغل و زندگی دست یافته‌اند.

در مقابل اشخاص بسیاری نیز وجود دارند که علیرغم در اختیار داشتن دانش و تجربه قابل قبول، تنها به علت نداشتن مهارت ارتباطی و فن بیان، فرصت‌های بیشماری را از دست داده‌اند.

سرچشمه اصلی کم توانی عمومی ما ایرانی‌ها در مهارت‌های ارتباطی و به ویژه فن بیان، مربوط به دوران کودکی است. روزهای بسیار مهمی که شخصیت انسان در حال شکل گیری است و نیاز به آموزش داد. این در حالی است که در کشور ما تا قبل از این هیچ نوع آموزشی در خصوص فن بیان در سطح دانش آموزی وجود نداشت.  پس بی دلیل نیست که در بزرگسالی، اضطراب اجتماعی، خجالت، ترس از صحبت کردن در جمع و ترس از ارتباط برقرار کردن گریبان گیر بسیاری از ما والدین شده است.

اینک که خودمان این شرایط را به خوبی درک می‌کنیم، بهتر است توجه ویژه‌ای به کسب مهارت‌های ارتباطی و فن بیان کودکان داشته باشیم تا از حضور مؤثر آنها در اجتماع در دوران جوانی و بزرگسالیشان اطمینان حاصل کنیم.

بدون شک کسب هر مهارتی، مستلزم شرکت در کلاس‌های آموزشی و مهارتی است. اما در خصوص فن بیان کودکان، با کمی آگاهی و اطلاعات، می‌توان بسیار مؤثر عمل کرد و ارتباط با کودک را تقویت کرد.

در ادامه این نوشته، به بررسی چند روش بسیار ساده می‌پردازیم که با انجام دادن مستمر آنها، به بهبود مهارتهای ارتباطی کودکان کمک خواهد کرد، فرزند ما همیشه در مسیر ارتقای مهارت‌های ارتباطی خواهد بود و این موارد کمک شایانی به فن بیان کودکان خواهد نمود.

از گفتگوهای بی نتیجه دست بردارید

خیلی وقتها پدر و مادرها از صحبت کردن با فرزندان خود دچار سرخوردگی می‌شوند، به این دلیل که بسیاری از این صحبت کردن و مکالمات هیچ نتیجه ایی برای آنها ندارد.

گاهی وقتها مکالمات بین پدر و مادر و فرزند شبیه زیر است:

والد: کجا بودی؟

فرزند: بیرون

والد: چیکار کردی؟

فرزند: هیچی

والد: چه خبر؟

فرزند: سلامتی

والد: مدرسه چه خبر؟

فرزند: سلامتی

و می‌توان گفت این سؤالات، به هیچ عنوان نتیجه محور نیستند و نه تنها به بهبود مهارتهای ارتباطی کودکان کمک نمی‌کند بلکه کاملاً نتیجه عکس خواهد داد.

این سؤالات سؤالات کلیشه ایی و بی نتیجه هستند و معمولاً جواب‌ها و پاسخ‌ها نیز همیشه یکسان، یکنواخت و بدون محتوا و بی نتیجه بوده و هست.

این مکالمه کلیشه‌ای، والدین و فرزندان را دچار سرخوردگی کرده باعث می‌شود که تمایل به گفتگو از بین برود، و هیچ کمکی برای به حرف آوردن کودکان نمی‌کند.

بنابراین تا می‌توانیم باید از این سؤالات دوری کرده و از پرسیدن سؤالات کلی پرهیز کنیم، اگر واقعاً نیازی نیست که بدانیم فرزند کجا بوده خوب پس نپرسیم و یا اگر می‌خواهیم بپرسیم می‌توانیم خیلی قشنگتر بپرسیم، اول ارتباط را برقرار بکنیم و بعد جویا شویم که خوب کجا رفته بودی؟ امروز چطور گذشت؟ با فلان دوستت بودی چه کاری کردی؟

پس این سؤالات کلیشه ایی خیلی راه به جایی نمی‌برند و نمی‌توانند ارتباط کلامی ما را با فرزندمان برقرار کنند، این سؤالات کاملاً کلی و کاملاً بی نتیجه هستند.

این مدل گفتگوها و مکالمات، مکالمات بی نتیجه ایی هستند که هر دو طرف، هم پدر و مادر و هم فرزند کاملاً سرخورده می‌شوند.

جالب است بدانید که اکثر این سؤالات رنگ و بوی موعظه و نصیحت را دارد، و چیزی که کودکان به شدت از آن بیزارند همین موعظه و نصیحت است.

منظور این نیست که فرزند خود را نصیحت نکنیم، و یا پند و اندرزی برای آنها نداشته باشیم، مسلماً در جایگاه پدر و مادر لازم است که یک سری پندها و یک سری آموزشها و نصیحتها را برای فرزندانمان داشته باشیم، اما اینکه مدل این نصیحتها به چه صورتی باشد؟ آیا همیشگی باشد یا گاهی وقتها باشد؟ آیا به هر بهانه ایی ما اجازه نصیحت کردن داریم؟

این سؤالات جای بحث دارند که در ادامه  بیشتر در مورد آن صحبت خواهیم کرد، فعلاً این نکته را به خاطر بسپاریم که واقعاً کودکان از نصیحت شنیدن و از موعظه شنیدن در حالت عادی بیزار هستند و ترجیح می‌دهند راه‌هایی را پیدا کنند که از زیر بار گوش کردن به موعظه‌ها و نصیحتهای همیشگی فرار کنند.

البته تردیدی نیست که این سؤالات و این موعظه‌ها و نصیحتها بارها و بارها در کودکی خودمان بوده و ما هم بارها و بارها به پای شنیدن این صحبتها نشستیم، اما واقعیت این است که زبان روزمره ما برای صحبت کردن نتیجه بخش با کودکان امروزی کافی نیست و باید دقت بکنیم که برای ارتباط با کودکان که امروزه باید بگوییم کودکان هوشمند، واقعاً نیازمند یک راه دیگری هستیم.

برای اینکه جلوی سرخوردگی کودکان و همچنین والدین گرفته شود یک راهکار ویژه ایی نیاز داریم و آن راهکار چیزی نیست جز صحبت کردن توام با همدلی.

یعنی اگر در صحبت ما، مکالمه ما و یا گفتار ما با فرزندمان رنگ و بوی همدلی وجود نداشته باشد، کودک ما خیلی دوست ندارد که به پای صحبت ما بنشیند و کاملاً صحبت ما برایش خسته کننده و کلافه کننده خواهد بود و خیلی سریع آزرده می‌شود و ارتباط با کودک به خوبی شکل نمی‌گیرد.

بنابراین باید دقت بکنیم که فرزند ما و تمامی کودکان به زبانی توام با همدلی احتیاج دارند و ما باید این زبان را برای خودمان بسازیم و درست کنیم.

تشویق به تعریف کردن کنید

اکثر والدین تمایل زیادی دارند تا فرزندشان وقتی از مدرسه، کلاس آموزشی، پارک و… به منزل باز می‌گردد در اصطلاح سیر تا پیاز اتفاقات پیش آمده را تعریف کند.

در بسیاری از کارگاه‌های آموزشی، والدینی را دیده‌ام که فرزندشان را دچار ضعف در فن بیان می‌دانند چون اتفاقات مدرسه و… را برایشان تعریف نمی‌کند.

بدون شک یکی از روش‌های تقویت مهارت فن بیان کودکان، بازگو کردن، تعریف و توصیف اتفاقات روزمره است. اما اگر فرزند شما تمایل چندانی به تعریف کردن ماجراهای روزمره ندارد؛ نشان از ضعف او در فن بیان نیست.

در حقیقت میزان تمایل فرزند ما به بازگو کردن اخبار و ماجراهای روزمره، ارتباط مستقیمی با تیپ شخصیتی وی دارد و لازم است در این خصوص اطلاعات کافی کسب کنیم.

اما همانگونه که مطرح شد بازگو کردن و تعریف کردن اتفاقات روی داده در مدرسه، کلاس، بازی، پارک و…، کمک شایانی به تقویت فن بیان فرزند ما خواهد نمود.

برای این منظور، باید دست به کار شویم و با استفاده از ترفندهایی نامحسوس و خوشایند، فرزندمان را به توصیف و تعریف کردن تشویق کنیم.

از آنچه می دانید شروع کنید

به مکالمه فاطمه هلما و مادرش بعد از بازگشت از مدرسه به منزل دقت کنید:

مادر فاطمه هلما: راستی حال نرگس هم کلاسیت امروز چطور بود؟ خوب شده بود؟

فاطمه هلما: یه کم سرفه می‌کرد اما نسبت به دیروز بهتر شده بود.

مادر: ای کاش بهش می‌گفتی که حتماً بره دکتر

فاطمه هلما: بهش گفتم. گفت که امروز قراره با مامانش بره دکتر. ولی مامان نرگس خیلی از آمپول می ترسه. می‌گفت حاضر کلی قرص و شربت بخوره ولی آمپول نزنه

مادر: درسته یه کم درد داره اما عوضش خیلی زود خوب میشه

فاطمه هلما: مامان؟ نمیشه بجای آمپول از چندتا قرص دیگه استفاده کرد؟

…

مادر: امروز قرار بود معلمتون تقسیم رو درس بده، درس داد؟

فاطمه هلما: بله درس داد. آسون بود. ولی بعضی از بچه‌ها یاد نگرفتن. تازه چندتا تمرین هم داد که باید توی خونه حلشون کنیم. صبر کن بیارمشون

…

مادر: امروزم با مهسا اسم فامیل بازی کردید؟

فاطمه هلما: نه. ولی با زهرا و زینب و چند نفر دیگه نون بیار کباب ببر بازی کردیم. انقدر کیف داد. دست من حسابی سرخ شده بود.

در این مکالمه، مادر تنها با استفاده از آنچه در مورد مدرسه کیانا می‌دانست، سؤالات ساده‌ای را مطرح کرد و کیانا را به تعریف کردن و حرف زدن ترغیب کرد. می‌بینیم که یک تکنیک ساده چقدر می‌تواند در به حرف آوردن کودکان مؤثر باشد.

با استفاده از این ترفند، می‌توانید به طور کاملاً نامحسوس، فرزندتان را به صحبت کردن و تعریف کردن تشویق کنید. سعی کنید از صحبت‌های خود کودک استفاده کرده و سؤالات بعدی را بپرسید و اینجا ارتباط با کودک به خوبی شکل می‌گیرد.

از آنجاییکه کودکان آنچه را که خودشان دوست دارند بازگو می‌کنند لذا حس خوشایندی از این مکالمه به آنها دست می‌دهد. در جریان مکالمه، هوش کلامی کودک فعال شده و هر چه بیشتر صحبت می‌کند هوش کلامی نیز به خوبی تقویت می‌شود.

همچنین متوجه می‌شوید که فرزندتان در حین صحبت کردن، به خوبی کلمات و واژه‌هایی مختلفی را که آموخته است به کار می‌گیرد.

فعالانه گوش کنید

وقتی کودک شروع به صحبت کردن و تعریف کردن می‌کند؛ لازم است فعالانه به او گوش کنیم. با این کار فرزندمان به صحبت کردن بیشتر و جدی‌تر تشویق می‌شود. علاوه بر آن، می‌آموزد وقتی با کسی گفتگو می‌کند، در زمان صحبت کردن شخص مقابل، فعالانه به صحبت‌های او گوش کند.

گوش کردن فعالانه، کاملاً متفاوت با صرفاً شنیدن صدا است. 

در گوش کردن فعالانه:

·         هیچ کار دیگری انجام نمی‌دهیم.

·         با شخص مقابل (فرزندمان) ارتباط مستقیم چشمی داریم.

·         سر خود را به علامت تأیید، تکان می‌دهیم.

·         چهره خود را مطابق با حس فرزندمان، تغییر می‌دهیم.

·         هدف از گوش کردن فعالانه، دقت بسیار بالا به صحبت‌های فرزندمان است. گاهی اوقات به دلیل اینکه در حین صحبت فرزندمان، مشغول به کاری هستیم، فرزند ما دچار سرخوردگی می‌شود. از این رو، در فرصت‌های بعدی تمایل به تعریف کردن و یا صحبت کردن ندارد.

وقتی فعالانه و با دقت زیاد به صحبت‌هایشان توجه کنیم؛ کلمات کلیدی مختلفی را در حرف‌های آنها خواهیم یافت که می‌توانیم با استفاده از آنها مکالمه را ادامه دهیم.

تمجید و حسن جویی کنید

حُسن جویی در مکالمه و ارتباط با کودک، همچون شاه کلید عمل می‌کند. در حین گوش کردن فعالانه به صحبت فرزندتان، دنبال فرصت‌هایی بگردید تا بتوانید او را تشویق کنید.

تشویق‌ها و تمجیدهای کوچک کلامی، همیشه کارساز است. از واژه‌هایی مانند: آفرین پسر باهوشم، احسنت به دختر هنرمندم و… استفاده کنید.

تمجید و حسن جویی، مکالمه بین والدین و فرزند را برای کودکان خوشایند می‌کند. همچنین به استمرار و ادامه مکالمات کمک می‌کند و به حرف آوردن کودکان را آسان‌تر می‌سازد.

آن‌ها را به آواز خواندن ترغیب کنید.

اشعار کودکانه را به یاد دارید؟

تولدت مبارک، آهویی دارم خوشگله، تو حوض خونه ما، خونه مادر بزرگه و…

یکی از بهترین تمرین‌ها برای افزایش مهارت‌های فن بیان و همچنین تقویت هوش کلامی، صحبت کردن در قالب اشعار و ترانه‌های کودکانه است.

این کار را ابتدا خودتان انجام دهید. خیلی سریع فرزند شما نیز تشویق می‌شود تا صحبتش را در قالب آهنگ و ریتم ترانه‌های کودکانه بیان کند.

بازی‌های گروهی

بازی‌های گروهی کودکان، به حدی آموزنده هستند که می‌توان گفت حکم مدرسه را برای بچه‌ها دارند.

فرزند خود را به بازی‌های گروهی تشویق کنید. این بازی‌ها می‌تواند با هم سالانش و یا با بزرگترها باشد. تا جایی که می‌توانید سعی کنید بازی‌هایی را برای آنها تعریف و یا طراحی کنید که در آن نیاز به گفتگو و مکالمه داشته باشند، این کار باعث به حرف آوردن کودکان شده.

بدون شک روش‌ها و راهکارهای آموزشی در حوزه فن بیان کودکان، بسیار زیاد و متنوع بوده و محدود به این نوشته نمی‌شوند. به نوبه خود سعی می‌کنم در بازه‌های زمانی مختلف، راهکارهای دیگری را در زمینه به حرف آوردن کودکان و تقویت فن بیان آنها نیز معرفی کنم.

شما هم از همین امروز که این نوشته را در مورد مهارتهای ارتباطی برای به حرف آوردن کودکان مطالعه کردید به مدت یک هفته حسن جویی و تعریف و تمجید کلامی را با کودک خود تمرین کنید، مثلاً از یک نقاشی و یک کار او تا می‌توانید تعریف و تمجید کنید و با حسن جویی این حس را به او بدهید که فوق العاده است و تغییرات هرچند کوچک ولی قدم به قدم را در ارتقا فن بیان کودک خود مشاهده کنید.

فراموش نکنید که مهم این است از هم اکنون به آموزش فن بیان کودکان و مهارت‌های ارتباطی آنها نگاهی ویژه داشته باشیم.

به امید سربلندی و درخشش تمامی فرزندان ایران زمین