مغز، سلطان بدن است و برای داشتن یک سلطان لایق، مراقبتهای ویژهای لازم است. بعضی اوقات حس میکنیم که حافظه ما خوب کار نمیکند و یا در حفظ و یادگیری مطالب دچار مشکلاتی شدهایم. در همین راستا دانشمندان تحقیقات فراوانی روی کارایی مغز انسان در شرایط گوناگون انجام دادهاند و همواره به دنبال به دست آوردن روشهای مفیدی بودهاند تا بازدهی مغز را بالا ببرند. اما با این همه تلاش و کوشش، هنوز مسائل و ابهامات بسیاری دربارهٔ فعالیت مغزی افراد مختلف وجود دارد.
تحقیقات نشان میدهد که انسانها دارای کاراییهای مغزی گوناگونی هستند و این کاراییها دلایلی مانند وراثت، تغذیه، تربیت مغز و .... دارد. نتیجه چندین سال تلاش و کوشش دانشمندان، راههایی است که ما میتوانیم برای داشتن یک مغز آماده و مفید به کارگیریم.
داروهای هوشمند
همه انسانها وقتی به سن چهل سالگی میرسند، تغییراتی را در تواناییهای روانی خود به خوبی درک میکنند. این آغاز فرآیند تدریجی است که بسته به شدت میزان آن، حتی میتواند به جنون ختم شود. در اینجا این سؤال مطرح میشود که آیا میتوان به وسیله دارو، این حالت خاص را بهبود دهیم یا به طور کلی از بین ببریم یا حتی در مرحلهای پیشرفتهتر از بروز آن جلوگیری کنیم؟
کودکانی که در صبحانه خود از نوشیدنیهای شیرین و گرم استفاده میکنند، در انجام تستهای حافظه و توجه، همسطح افراد هفتاد ساله عمل میکنند. در حال حاضر در بازار داروهایی وجود دارد که به نوعی این کار را انجام میدهند، به این داروها داروهای «افزایش هوشیاری» می گویند و محققان روی داروهای جدیدی در همین زمینه هم کار میکنند. یکی از معروفترین این داروها MODAFINIL است که به خوبی حالت نارکولپسی را برطرف میکند. نارکولپسی در انسان باعث خواب ناگهانی میشود و فعلاً MODAFINIL بهترین گزینه برای درمان آن است. این دارو میتواند شخص را متناوباً 90 ساعت بیدار نگه دارد و برخلاف آمفتامینها و حتی قهوه، عوارض بسیار کمی دارد. تحقیقات نشان میدهند فقط تعداد کمی از کسانی که MODAFINIL مصرف میکنند از نارکولپسی رنج میبرند و اکثر آنها کسانی هستند که نمیخواهند بخوابند. این وضعیت در مورد داروهای زیاد دیگری هم صادق است، یعنی مردم به خاطر مشکل یا بیماری خاصی آنها را مصرف نمیکنند، بلکه از آنها استفاده میکنند تا از اثرات آنها در زندگی روزانه بهره مند شوند. نمونه دیگر این داروها RITALIN است؛ دارویی که مردم در بسیاری موارد صرفاً برای افزایش قوه تمرکز خودشان از آن استفاده میکنند، اما این استفاده بی رویه هم میتواند برای انسان خطرساز باشد. دکتر دانیلی پیوملی، یکی از محققان دانشگاه کالیفرنیا در این مورد میگوید: «ما باید مراقب چیزهایی که میخواهیم، باشیم.» او که روی افزایش قدرت و نحوه عملکرد حافظه انسان کار میکند، در عین حال بر استفاده ازاین داروها در موارد خاص تأکید میکند و میگوید: «بالاخره باید به یاد آوردن چیزهایی را که نمیخواهیم، پایان دهیم.»
استفاده از داروها برای بهبود عملکرد مغز انسان، آینده روشنی دارد و دانشمندان امیدوارند روزی بتوانند عملکرد مغزی انسانهای سالخورده را مانند جوانان، بدون اشتباه کنند.
تغذیه مناسب
مغز انسان، یکی از حریصترین ارگانهای بدن محسوب میشود که احتیاجات رژیمی ویژهای دارد. به همین خاطر «هر چیزی که شما میخورید بر نحوه فکر کردنتان تأثیر میگذارد». چندان هم عجیب نیست. از این رو محققان تحقیقات گستردهای در زمینه تغذیه انجام دادهاند.
یکی از جالبترین تحقیقات در زمینهخوردن صبحانه است. با هر بار صبحانه خوردن، میزان زیادی گلوکز که غذای اصلی مغز است، به بدن وارد میشود و طی مطالعات بسیار زیاد انجام شده، مشخص شده است افرادی که صبحانه نمیخورند، کارایی کمتری در مدرسه یا محل کار دارند.
یکی از جالبترین تحقیقات در زمینه خوردن صبحانه که در سال 2003 انجام شد، اثبات کرد کودکانی که در صبحانه خود از نوشیدنیهای شیرین و گرم استفاده میکنند، در انجام تستهای حافظه و توجه، همسطح افراد هفتاد ساله عمل میکنند. در تحقیق دیگری که توسط «باربارا استووارت» از دانشگاه آستر انگلیس انجام شد، بر نقش بسیار مؤثر لوبیا تأکید شده است. این ماده سرشار از پروتئین به همراه نان در برنامه غذایی روزانه کودکان باعث میشود آنها سختترین تستهای مرتبط با آگاهی فکری را به راحتی انجام دهند.
بعد از صبحانه نوبت به غذاهای اصلی میرسد. دانشمندان بر استفاده فراوان از تخم مرغ و سالاد در رژیم غذایی تأکید میکنند. در تخم مرغ میزان فراوانی کولین وجود دارد که از این ماده در بدن برای تولید انتقال دهندههای عصبی استیل کولین استفاده میشود. محققان در دانشگاه بوستون با کاهش میزان استیل کولین در مغز متوجه شدند که کمبود این ماده باعث میشود شخص حافظه خود را در زمینه به یاد آوردن الفباء و حروف کلمات از دست بدهد. کمبود این ماده در مغز همچنین میتواند باعث آلزایمر شود و تحقیقات نشان میدهد افزایش این ماده در مغز میتواند روند فراموشی مربوط به پیری را کند کند.
هنگام خواب، مغز با تردستی راه حلهای خلاقانهای پیدا میکند، پس اگر شما هم در حل مسئلهای مشکل دارید و منتظر یک لحظه اوره کائی (یافتم معروف ارشمیدس) هستید، بهتر است همین حالا به خواب ناز فرو روید. از دیگر غذاهای توصیه شده سالادها هستند. این غذاها دارای مقدار بسیار زیادی آنتی اکسیدان هستند که در آنها میزان فراوان بتاکاروتن، ویتامین E و C وجود دارد. محققان اعلام کردهاند افزایش آنتی اکسیدان در مغز باعث افزایش قدرت یادگیری حتی در سن بالا میشود، به گونهای که آنها در دانشگاه کالیفرنیا موفق شدند به یک سگ پیر چیزهای جدیدی آموزش دهند. دانشمندان حتی تأثیر دسرها بر فعالیت مغز را هم مورد بررسی قرار دادهاند. آنها بهترین دسر پس از صرف ناهار را ماست میدانند چون به راحتی استرسهای بعدازظهر را برطرف میکند و دلیل آن این است که ماست دارای تیروزین های آمینواسید است. از این ماده در مغز برای ساخت انتقال دهندههای عصبی و نورآدرنالین استفاده میشود که این دو ماده تأثیر زیادی در برطرف شدن استرس دارند.
محققان توصیه میکنند در عصر هم مقدار کمی غذا خورده شود تا گلوکز مورد نیاز مغز آماده شود، البته تاکید آنها بر یک وعده بسیار سبک و مقوی است.
شصت درصد ساختار مغز چربی است، به همین خاطر این قسمت از بدن باید همیشه چرب نگه داشته شود. بهترین گزینه برای این منظور اسید چرب امگا 3 است که به میزان بسیار زیاد در دی اچ ای (DOCOSAHEXAENOIC) یافت میشود. این ماده در یکی از لذیذترین غذاهای دنیا به میزان بسیار زیاد وجود دارد یعنی در ماهی. به همین دلیل ماهیبهترین غذای مغز است و مصرف همیشگی آن تأثیر مثبت بسیار زیادی در کارایی مغز دارد.
در پایان روز هم دانشمندان توصیه میکنند میوههای تازه مانند توت فرنگی و تمشک مصرف شود. میوهها به خصوص توت فرنگی و تمشک در تقویت حافظه کوتاه مدت تأثیر زیادی دارند.
موسیقی
در حدود یک دهه پیش، فرانسیس روشر که یک روان شناس در دانشگاه ویسکانسین ایالات متحده است، طی یک تحقیق علمی اعلام کرد گوش دادن به سمفونیهای موتزارت، استدلالات ریاضی انسان را پیشرفت میدهد. این یافته او در آن سال بازتابهای بسیار گستردهای داشت. آنها حتی توانستند اثبات کنند، تأثیر سمفونیهای موتزارت با دیگر موسیقیها تفاوت دارد.
این کشف، تأثیر موسیقی بر فعالیتهای مغز را دقیقاً اثبات کرد و از آن روز به بعد موسیقی درمانی و استفاده از موسیقی در خیلی از درمانها رواج یافت، اما برای استفاده از موتزارت برای تمدد اعصاب باید به برخی نکات توجه کرد.
موتزارت روی هر شخصی تأثیر گذار نیست. با این حال همین که شخص هنگام گوش دادن به موسیقی احساس میکند موسیقی بر عملکرد مغز وی تأثیر میگذارد، باعث میشود یک احساس آرامش به شنونده دست دهد. البته این حالت را با کارهای دیگر هم میتوان به دست آورد، اما موسیقی گزینه مناسبتری به نظر میرسد. هرچند گوش دادن به داستان هم میتواند تأثیری برابر گوش دادن به موسیقی داشته باشد.
موسیقی میتواند حتی تأثیر بیشتری بر مغز انسان داشته باشد و این بار کلید کار، درسهای موسیقی است. محققان با مقایسه کودکان شش ساله که آموزشهای موسیقایی میبینند با دیگر کودکان، متوجه شدند ضریب هوشی این کودکان دو تا سه امتیاز بیشتر از کودکان دیگر است. در تحقیقی مشابه، روشر کشف کرد کودکانی که پیش از مدرسه آموزش موسیقی ببینند نسبت به کسانی که پیش از مدرسه دورههای کامپیوتر را پشت سر گذاشتهاند، دارای استدلالات عددی و ریاضی بهتری هستند. شاید موسیقی باعث افزایش مهارتهای روانی در کودکان میشود. حرکت همزمان انگشتان دو دست و توجه به متن موسیقی و نت و هارمونی، وقتی که به صورت هماهنگ در کنار یکدیگر قرار میگیرند، مسلماً باعث تقویت فعالیتهای قسمتی از مغز میشوند، اما این فعالیتها هنوز کشف نشدهاند. نکته مبهم دیگر تأثیر موسیقی بر ضریب هوشی افراد بزرگسال است. فعلاً دانشمندان پاسخ قطعی در این زمینه ندارند، اما یادگیری موسیقی را به بزرگسالان توصیه میکنند.
استفاده با صرفه از مغز
تا چندی پیش ضریب هوشی یک شخص - مقیاسی برای تواناییهای حل مشکلات هوشی یک شخص - پدیدهای ثابت برای انسان فرض میشد که میزان آن مستقیماً از راه وراثت تعیین میشد، اما اخیراً دانشمندان نظریهای مطرح کردهاند که در آن میزان ضریب هوشی هر شخص به عملکردی پایهای در مغز انسان با نام «حافظه فعال» بستگی دارد؛ بدین صورت که هرچه حافظه جاری انسان بیشتر شود، میزان ضریب هوشی او هم افزایش مییابد.
حافظه جاری، سیستم ذخیره کوتاه مدت مغز انسان است. در این بخش مسائل هوشی انسان حل میشوند، مثلاً اگر شما بخواهید 7+6-73 را حل کنید، این قسمت از مغز شما - حافظه جاری - قسمت وسطی فعالیت ذهنی شما که برای حل مسئله لازم است را در خود نگه میدارد. میزان اطلاعاتی که حافظه جاری میتواند در خود ذخیره کند، به آگاهی عمومی شخص بستگی دارد.
به تازگی یک تیم تحقیقاتی در انستیتو کارولینا استکهلم به رهبری ترکل کلینگبرگ به نشانههایی دست یافته است مبنی بر این که سیستم عصبی که در حافظه جاری قرار دارد، ممکن است با تمرین بزرگ شود. آنها با استفاده از نوعی اسکن مغناطیسی پیشرفته، فعالیتهای مغزی چند شخص بالغ را پیش و پس از یک برنامه تمرینی حافظه جاری اندازه گیری کردند. این برنامه کارهایی از قبیل حفظ کردن موقعیت یک سری نقطه در یک صفحه شطرنجی بود. پس از پنج هفته تمرین، آنها متوجه شدند فعالیتهای مغزی افراد مورد نظر در قسمتی از مغز که با این نوع فعالیتها درگیر است، افزایش یافته است.
اما نکته شگفت انگیز در این آزمایش این بود که هنگامی که گروه، این آزمایشها را روی کودکان اعمال میکرد، متوجه شد این بار به جای سیستم عصبی موجود در حافظه جاری، قسمتی از مغز که مربوط به آگاهی عمومی کودکان است، رشد یافته و ضریب هوشی کودکان هشت درصد افزایش یافته است.
با این که دانش مربوط به حافظه جاری، روزهای اولیه خود را سپری میکند، کلینبرگ امیدوار است تمرینهای حافظه فعال، کلید بازکردن قفل قدرت باشد. او در این مورد میگوید: «عوامل وراثتی و دوران جنینی نقش بسیار زیادی در میزان توانایی فعالیتهای مغزی دارند، اما فراتر از آن، چند درصد - که هنوز میزان آن مشخص نیست وجود دارد که میتوان با تمرین آنها را افزایش داد.»
استراتژی
فرض کنید در یک تالار سخنرانی هستید و در آن تالار، ششصد نفر حضور دارند. اگر تمام این افراد نام خود را به شما بگویند و یک ساعت بعد از شما بخواهند که آنها را تکرار کنید، ممکن است دچار سرگیجه شوید. این بدان خاطر نیست که شما نمیتوانید این کار را انجام دهید، بلکه مشکل اینجاست که شما تکنیکها و روشهای مربوط به انجام آن را نمیدانید. اما افرادی هستند که میتوانند این کار را به صورت عادی انجام دهند. آنها میتوانند هزاران عدد، اشعار بسیار قدیمی و غیر مستعمل، و صدها هزار کلمه بدون استفاده را حفظ کنند. در یکی از مسابقات جهانی در این زمینه، «النور مگ وایر» و تیم همکارش از دانشگاه لندن، هشت نفر از بهترینهای مسابقات را زیر نظر گرفتند. آنها حین آزمایشهای متفاوت، به مدرکی که ثابت کند این افراد از ضریب هوشی بالایی برخوردار هستند دست نیافتند، اما متوجه شدند این افراد هنگام حفظ کردن از سه منطقه مغزشان برای انجام کار استفاده میکنند و این در حالی است که آنها در تستهای حفظ کردنی از این مناطق ویژه مغزی استفاده نمیکنند. دلیل این امر را میتوان استراتژی خاص آنها برای حفظ کردن دانست. مثلاً آنها برای حفظ کردن نحوه و ترتیب چیدن یک دسته برگه، به هر کدام از آنها یک شخصیت میدهند و برای حفظ کردن ترتیب قرارگیری، یک داستان بر اساس نحوه قرار گیری برگهها پردازش میکنند و طبیعتاً حفظ کردن یک داستان بسیار راحتتر از حفظ کردن تعداد بسیار زیادی عدد مشابه است.
بازیگران سینما و تئاتر هم تقریباً از روش مشابهی استفاده میکنند. آنها چیزهایی را که بیان میکنند با احساسات همراه میکنند و انسان ذاتاً وقایعی را که با احساسات زیادی همراه است، جزء به جز حفظ میکند. هنرپیشگان حرفهای از روش دیگری استفاده میکنند. آنها هنگام ادای کلمات، حرکات مربوط به آن را هم انجام میدهند و این عمل آنقدر مؤثر است که آنها حتی چند ماه پس از نمایش میتوانند متنی را که حفظ کردهاند، به راحتی ادا کنند.
«هلگا نویس» یک روان شناس از دانشگاه المهرست در ایلینویز به همراه «تونی نویس» که یک بازیگر است، کشف کردند که از این روش میتوان برای افزایش یادگیری دانش آموزان استفاده کرد. دانش آموزانی که کلماتشان را با آموزشهای دیگری همراه کنند، بعداً 38 درصد بیشتر میتوانند کلمات را بازسازی کنند. نویس ها معتقدند داشتن دو روش ذهنی برای حفظ کردن میتواند قابلیت حفظ کردن افراد را به صورت باور نکردنی افزایش دهد. «بری گوردون» از دانشگاه جان هاپکینز اعتقاد دارد، استراتژی، در زندگی روزانه هم اهمیت زیادی دارد. کارهای سادهای مانند قرار دادن کلیدها در یک جای مشخص و نوشتن چیزها برای از یاد نبردن آنها میتواند میزان اطلاعاتی را که پیش خود نگه میدارید، زیادتر کند. اگربه خاطر آوردن اسامی، مشکل شماست، سعی کنید آنها را به صورت ذهنی تداعی کنید.
استراحت
کمبود خواب، اثرات بدی برای مغز شما در پی خواهد داشت. برنامه ریزی، حل مسائل، یادگیری، تمرکز و حافظه جاری شما همه از کمبود خواب متحمل عوارض سوء میشوند. در عین حال حتی در ضریب هوشی هم خلل وارد میشود. دکتر «شون درومند» از دانشگاه کالیفرنیا در این مورد میگوید: اگر شما 21 ساعت پشت سرهم بیدار بمانید، تواناییهایتان به اندازه کسی است که تا حدی که قانون (ایالات متحده آمریکا) اجازه میدهد، مست است، البته لازم نیست دقیقاً 21 ساعت بیدار بمانید تا این حالت را تجربه کنید، فقط کافی است دو یا سه شب دیر بخوابید و زود بیدار شوید تا همین حالت به شما دست دهد.
خوشبختانه این رابطه دو سویه است. اگر شما به کسی که از خواب محروم شده، اجازه بدهید یک یا دو ساعت بیشتر چشم روی هم بگذارد، این شخص میتواند در کارهایی که نیاز به تمرکز بیشتر دارد، مانند امتحان دادن، موفقتر عمل کند. دکتر درومند در این مورد میگوید: «توجه (تمرکز) اساسیترین پایه هرم ذهن است، اگر شما آن را تقویت کنید، دیگر نیازی نیست به چیز دیگری توجه نشان دهید.»
اینها تنها فواید یک خوب عمیق شبانه نیست. وقتی که شما خواب هستید، مغز شما حافظههای جدیدی را تمرین کرده و حتی بعضی از مسائل را حل میکند. فرض کنید شما میخواهید یک بازی جدید رایانهای را یاد بگیرید. در این صورت بهتر است به جای این که چند ساعت پای کامپیوتر بنشینید، دو ساعت بازی کنید و سپس بخوابید. هنگامی که شما خواب هستید مغز شما همان مدارهایی که برای یادگیری بازی استفاده کرده است را دوباره فعال میکند. دوباره صدای آنها را میشنود و سپس حافظههای جدید را در حافظه بلند مدت ذخیره میکند و هنگامی که بیدار شوید، یک بازیگر بهتر شدهاید. چنین روشی در دیگر کارها مانند یادگیری پیانو، رانندگی خودرو و ... هم میتواند کارگر باشد.
در این مورد همچنین شواهدی در دست است که نشان میدهد خواب باعث بهبود روش حل مسائل میشود. داستان دیمیتری مندلیف که پس از خواب روزانه یکباره به طرح جدید تناوبی رسید، نمونه بارز این مسئله است. چون او شدیداً درگیر حل مسئله بوده، هنگام خواب مغز او همانطور که در بالا ذکر شد، به فعالیتهایش در این زمینه ادامه داده و به حل مسئله رسیده است.
به نظر میرسد هنگام خواب، مغز با تردستی راه حلهای خلاقانهای پیدا میکند، پس اگر شما هم در حل مسئلهای مشکل دارید و منتظر یک لحظه اوره کائی («یافتم» معروف ارشمیدس) هستید، بهتر است همین حالا به خواب ناز فرو روید.
شش روش برای ایجاد مغز هوشیار - تألیف جواد نصرتی
tebyan.net
گردآوری: پایگاه اینترنتی پرشین وی
نظرات 0
شما هم میتوانید در این مورد نظر دهید