در اسلام تأكید فراوانی بر انجام نمازهای مستحبی شده و ثواب های زیادی نیز برای آنها منظور گردیده است. یکی از نوافل که در میان نوافل روزانه، ماهانه و سالانه، از فضیلت بیشتری برخوردار بوده و مستحب موکد است نماز شب می باشد که در آموزه های دینی به آن سفارش فراوانی شده است.

قرآن مجید با لحن بسیار شوق آور از شب بیداران زنده دل یاد كرده، می فرماید: از بستر خواب پهلو تهی كنند، پروردگارشان را با بیم و امید بخوانند و از آنچه روزیشان كرده ایم انفاق كنند. (سجده (32)، آیة 16)

مرحوم طبرسی از امام باقر و امام صادق ـ علیهماالسّلام ـ نقل می كند كه: «منظور از مؤمنان در این آیه شب زنده دارانی هستند كه برای اقامه نماز شب از بستر گرم خویش بر می خیزند. (مجمع البیان، ج 7، 8، صفحة 331، دارالحیا التراث العربی)
ممكن است در اینجا این سؤال پیش آید كه چرا پاداش عظیم نماز شب مخفی نگاه داشته شده است؟ این سؤال را به سه شكل می توان پاسخ داد:

1. كارهای ارزشمند و عظیم چنان است كه حقیقت آنها به سادگی قابل درك نیست، درعین حال پنهان داشتن پاداش آنها نشاط انگیزتر است.

2. قرّة العین و چشم روشنی، آن قدر بزرگ و گسترده است كه دانش انسان از رسیدن به تمام خصوصیات آن ناتوان است.

3. چون «نماز شب» مخفیانه و دور از چشم دیگران انجام می گیرد، پاداش آن نیز پنهان و دور از چشم مردمان است. (مجمع البیان، ج 7ـ 8،صفحة 331)

رهبران بزرگوار اسلام نیز با تعبیرهای گوناگونی مردم را به انجام این عمل بزرگ تشویق می كردند كه در اینجا به یك نمونه آن بسنده می كنیم؛ معاذ بن جبل گوید: «روزی رسول اكرم ـ صلی الله علیه و اله ـ به من فرمود: اگر مایلی راه های خیر را به تو نشان بدهم. سپس فرمود: «... قیام الرّجل فی جوف اللّیل یبتغی وجه الله»(بحارالانوار، ج 87، ص 123) (یكی از راهها) برخاستن مرد در دل شب در پی یافتن رضای خداست.

توجّه به نماز شب در علما

مرحوم حجة الاسلام والمسلمین حاج سیّد احمد آقا خمینی (ره) می گفت: وقتی كه از عراق می خواستیم به كویت برویم به دلیل ممانعت برگشتیم . از ساعت پنج صبح برای اینكه كسی در نجف خبردار نشود بین الطّلوعین حركت كردیم به سوی كویت . در مرز كویت ما را راه ندادند. ما برگشتیم به مرز عراق . آنها با بدترین وجه با امام برخورد كردند. حتّی یك اتاق كه امام در آنجا استراحت بكند به ما ندارند. سرانجام امام عبایشان را انداختند در كنار یك اتاق مخروبه كه آنجا بود و دراز كشیدند. ساعت یازده دوزاده شب بود كه از بغداد گفتند: به بصره برگردید. ما به بصره برگشتیم . ساعت یك یا یك و نیم بعد از نیمه شب به شهر بصره رسیدیم . یك ساعتی طول كشید تا مقدّمات كار را انجام بدهیم . بالاخره ساعت دو بود كه امام خوابیدند.

طولی نكشید كه من یك مرتبه دیدم زنگ ساعت به صدا درآمد. وقتی ساعت را نگاه كردم دیدم ساعت چهار نیمه شب است و امام برای نماز شب بلند شدند. یك پیرمرد كه از ساعت پنج صبح تا دو بعد از نصف شب نخوابیده وقتی می خوابد یادش می ماند ساعت را كوك كند كه برای نماز شب بیدار شود.

برخی از آثار دنیوی و اخروی نماز شب: 

رسول اكرم ـ صلی الله علیه و اله ـ فرمود: (بحارالانوار،‌ج 87، صفحة 155) همانا نماز شب: 1. نزدیكی به خداست. 2. جبران كردن گناهان است. 3. باز دارنده از گناه است. 4. دفع كنندة درد بدن است. 5. در سخنی دیگر فرمود: (وسائل الشیعه، ج 5، صفحة 270) هر كس نماز شب بخواند، چهره اش در روز نیكو (نورانی) می شود. 6. رزق روز را تضمین می كند؛ چنانكه شخصی خدمت آن حضرت آمده، بگونه ای عرض نیاز كرد كه گویا به نان شب محتاج است. امام پرسید: آیا نماز شب می خوانی؟ پاسخ داد آری، حضرت رو به یاران خویش كرده فرمود: (وسایل الشیعه، ج 5، ص 271) كسی كه ادعا می كند نماز شب خوانده و در روز گرسنه مانده است، دروغگوست؛ زیرا خداوند به وسیله نماز شب روزی روز را تضمین كرده است. 7 و 8 و 9ـ چهره را زیبا می سازد غم را می زداید و دیده را جلا می دهد، چنان كه پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و اله ـ دربارة این سه اثر فرمود:  (وسایل الشیعه، ج 5، ص 272) نماز شب چهره را نیكو می كند و غم را می زداید و دیده را جلا می دهد. 10. بهشت، پاداش آن است. رسول اكرم ـ صلی الله علیه و اله ـ هنگام ارتحال به ابوذر فرمود: (وسایل الشیعه، ج 5، ص 274) ای ابوذر سفرش پیامبرت را حفظ كن كه برایت سود آور است: هر كس آخر كارش با نماز شب باشد و بمیرد، بهشت برای اوست.

کلام آخر: 

غوغای زندگی روزانه از جهات مختلف، توجه انسان را به خود جلب می‌كند و فكر آدمی را به وادی‌های گوناگون می‌كشاند، به طوری كه جمعیت خاطر و حضور قلب كامل در آن بسیار مشكل است، اما در دل شب و به هنگام سحر و فرو نشستن غوغای زندگی مادی و آرامش روح و جسم انسان در پرتو مقداری خواب، حالت توجه و نشاط خاصی به انسان دست می‌دهد كه بی‌نظیر است. آری در این محیط آرام و دور از هرگونه ریا و تظاهر و خودنمایی و توأم با حضور قلب، توجهی به انسان دست می‌دهد كه فوق العاده روح پرور و تكامل آفرین است. به همین دلیل دوستان خدا همیشه از عبادتهای آخر شب برای تصفیه‌ روح و حیات قلب و تقویت اراده و تكمیل اخلاص نیرو می‌گرفته‌اند. امیر مؤمنان علی ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: قیام شب موجب صحت جسم و خشنودی پروردگار و در معرض رحمت او قرار گرفتن و تمسك به اخلاق پیامبران است. (بحارالانوار، ج87، ص142 تا 148) 

آن گاه قرآن مجید از پاداش بزرگ و نفیسی كه خداوند به زاهدان شب عنایت می كند، خبر داده، می فرماید: هیچ كس نمی داند كه در ازای كاری كه انجام داده اند، چه (پاداش مهم) و چشم روشنی ای برای آنها نهفته شده است. (سجده (32، آیة 17)

حضرت امام صادق ـ علیه السلام ـ در تفسیر این آیة شریفه فرمود: هیچ كاری نیكی نیست جز آنكه پاداشش در قرآن بیان شده است مگر نماز شب كه خداوند به خاطر عظمت شأن آن ثوابش را برملا نكرده و فرموده است: فَلا تَعلَمُ نَفس».(مجمع البیان، ج 7ـ 8، ص 331)