گاهی نو شدن نیز کهنه می شود و نیاز است نو شدن های قدیمی را دور بریزیم و طرحی نو دراندازیم. متأسّفانه هر ساله و همزمان با وزش نسیم نو شدن طبیعت، بعضی هایمان عادت کرده ایم که باید سراغ لیست خریدمان برویم و تا آنجا که جیبمان اجازه می دهد همه چیز را تغییر دهیم. از دکوراسیون منزل گرفته تا مسافرت های دکوری و بی فایده یا کم فایده و خرج های پُرطمطراق دیگر! این ها، همه و همه نشان از عادتمان به اسراف دارد. بله؛ اسراف!

قبل از اینکه ادامه لیست خریدها و هزینه های نوروزی تان را تکمیل کنید، لحظاتی را با ما تا دل آیات و روایات در مورد اسراف همراه شوید...

تولّد اسراف

مهمترین کار، قبل از تطبیق زندگی با مفاهیم ایده آل سبک زندگی دینی، شناختن مفاهیم دینی مورد نظر است. ابتدا باید بفهمیم که اسراف چیست و چرا و چگونه متولّد شده است؟

همزمان با خلقت دنیا و هبوط انسان، به عنوان موجودی مختار در این کره خاکی، مقوله اسراف نیز تعریف شد. ما اسراف را اینگونه تعریف می کنیم:

مادیّات، ذاتاً در حال استهلاک و نابودی هستند. قرآن کریم می فرماید: كُلُّ مَنْ عَلَیْها فانٍ* وَ یَبْقى‏ وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِكْرام‏؛ هر چه بر[زمین‏] است فانى ‏شونده است و ذاتِ باشكوه و ارجمند پروردگارت باقى خواهد ماند. (الرحمن؛ 26-27) 
از نگاه فلسفی، همه مادیّات در حال از بین رفتن هستند. حتّی زمان نیز، از این قاعده مستثنی نیست. زمان، موجودی است که هر لحظه به وجود می آید و در همان لحظه کاملاً از بین رفته و لحظه بعدی به وجود می آید. لذا زمان، یکی از مهمترین دارایی هایی است که استفاده از آن ضروری است. شاید این آیه شریفه سوره مبارکه عصر نیز بیانگر همین مطلب باشد که می فرماید: إِنَّ الْإِنْسانَ لَفی‏ خُسْر؛ كه واقعاً انسان دستخوشِ زیان است. (عصر؛ 2) عمر انسان، متشکّل از لحظه هایی است که به وجود می آیند و همان لحظه از بین می روند؛ لذا اگر [به وسیله ایمان و عمل صالح] استفاده نشوند، هدر رفته اند؛ و این، یعنی اسراف در زمان!

غنیمت‎های دنیا

فرصت فراغتی که در نوروز به دست می آید همانند یک هندوانه در بسته است که از ابتدا نمی توان گفت خوب است یا بد! بلکه در زمان فرارسیدن تک تک لحظات آن، مشخّص خواهد شد که چگونه است. نوروز هم، مانند بقیه عُمر، مجموعه ای است از لحظات فراوان و ارزشمند. پیامبر خدا ما را توصیه می کند: اِغتَنِمْ خَمسا قَبلَ خَمسٍ : حَیاتَكَ قبلَ مَوتِكَ، و صِحَّتَكَ قَبلَ سُقمِكَ، و فَراغَكَ قبلَ شُغلِكَ، و شَبابَكَ قَبلَ هَرَمِكَ، و غَناءَكَ قبلَ فَقرِكَ؛ پنج چیز را پیش از پنج چیز غنیمت شمار: زندگیت را پیش از مردنت، و تندرستیت را پیش از بیماریت، و فراغت و آسایشت را پیش از گرفتار شدنت، و جوانیت را پیش از پیر شدنت، و توانگریت را پیش از نیازمندیت. (كنز العمّال : 43490) 

قرآن کریم، نیز به تحلیل نعمت عُمر انسان پرداخته و می فرماید: وَ مَنْ نُعَمِّرْهُ نُنَكِّسْهُ فِی الْخَلْقِ أَ فَلا یَعْقِلُون‏؛ و هر كه را عمر دراز دهیم، او را در خلقت دچار اُفْت مى‏كنیم؛ آیا نمى‏ اندیشند؟ (یس؛ 68) هدر دادن هر یک از این غنایم، خسارتی حسرت آور خواهد بود. حسرتی از جنس حسرت پاییز بر بهار!

نازیبایی‎های اسراف

همه ما امانتدار نعمتهایی هستیم که خداوند متعال به ما ارزانی کرده است. هرگونه هدر دادن آنها به معنای خیانت در امانتی است که مأمور به استفاده صحیح از آن شده ایم. در دنیایی که بسیاری از افراد، از فقر رنج می برند و گاهی شاید به نان شب خود نیز محتاجند، زشت است به هر بهانه ای، داشته های خود را قدر ندانسته و آنها را هدر دهیم. قرآن کریم می فرماید: كَذلِكَ زُیِّنَ لِلْمُسْرِفینَ ما كانُوا یَعْمَلُونَ؛ این گونه براى اسرافكاران آنچه انجام مى‏دادند زینت داده شده است.(یونس؛ 12) 

شیطان برای درست جلوه دادن اسراف، دست به کار می شود و اسرافکاران نیز به واسطه نقص ایمانی خود، مجذوب و همراه وسوسه های توجیهی و تزیین کننده او می شوند و همچون برادری برای شیطان، با او همراهی می کنند. چنانکه قرآن کریم می فرماید: إِنَّ الْمُبَذِّرینَ كانُوا إِخْوانَ الشَّیاطین‏ وَ كانَ الشَّیْطانُ لِرَبِّهِ كَفُوراً؛ چرا كه اسرافكاران برادران شیطانهایند و شیطان، همواره نسبت به پروردگارش ناسپاس بوده است. (اسراء؛ 27) تعویض دکوراسیون و مبلمان و خرید اقلام غیر ضروری و صرفاً لوکس که فقط از سر هوس و چشم و هم چشمی است، نمونه ای از مصادیقی است که قبل از ایّام نوروز افراد زیادی را در دام خود گرفتار کرده و به سمت اسراف می کشاند.

میانه‎روی مصرف

بهترین راه برای در امان ماندن از همراهی با شیطان، در پیش گرفتن راه میانه است. چنانکه قرآن می فرماید: وَ الَّذینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ كانَ بَیْنَ ذلِكَ قَواماً؛ و كسانى‏اند كه چون انفاق كنند، نه ولخرجى مى ‏كنند و نه تنگ مى‏ گیرند، و میان این دو[روش‏] حدّ وسط را بر مى‏ گزینند. (فرقان؛ 67) 

خرج خانواده، از موارد نفقه واجب است، امّا نباید در ایّام خرید نوروزی دچار ولخرجی و اسراف شد. در منطق دینی، اسراف، برای خود مُسرف نیز زیانبار است. امام صادق(علیه السلام) می فرمایند: لَیْسَ فِیمَا أَصْلَحَ الْبَدَنَ إِسْرَاف... إِنَّمَا الْإِسْرَافُ فِیمَا أَفْسَدَ الْمَالَ وَ أَضَرَّ بِالْبَدَن‏؛ در آنچه بدن را سالم نگه مى‏ دارد اسراف نیست ... بلكه اسراف در چیزهایى است كه مال را از بین ببرد و به بدن صدمه بزند. (کافی(ط-الاسلامیه) ج 4 ، ص 54 ، ح 10)

 اثر اسراف در موادّ غذایی، بیماری و از بین رفتن سلامتی بدن است. پُرخوری، تنوّع خوراکیها در یک وعده و امثال این بی برنامگی و ولنگاری در مصرف موادّ غذایی، باعث از بین بردن کارایی دستگاه گوارش و پیرو آن به هم ریختن تنظیمات قسمتهای مختلف بدن می شود. 

نتیجه اینکه

نوروز و اوقات فراغت و دورهم بودن هایش، غنیمتی از بهترین غنایم این دنیاست. اسراف در زمان و بقیه نعمتها نه تنها زیبا نیست؛ بلکه به معنای افتادن در دام هلاکت مال و معنویّت است ... بهار می گوید نو شویم؛ امّا نوشدنی تازه! نوشدنی که در آن اسراف نباشد...