فوبیا یا ترس مرضی، واژه‌ای است که به مجموعه‌ای از علایم که هنگام ترس از شی یا موقعیتی ظاهر می‌شوند، اشاره می‌کند. افراد می‌توانند واکنش‌های فوبیا را به حیوانات (مانند عنکبوت)، فعالیت‌ها (مانند سوار شدن هواپیما) یا موقعیت‌های اجتماعی (مانند غذا خوردن در جمع) گسترش دهند. فوبیا، افراد را در هر سنی و هر مرحله از زندگی و در هر کجا تحت تاثیر قرار می‌دهد. فوبیا شایع‌ترین بیماری روانی در هر رده سنی در زنان و دومین بیماری شایع در بین مردان بالاتر از 45 سال است.

چند نوع فوبیا داریم؟

فوبیا اشکال متعددی دارد. بعضی افراد از سگ می‌ترسند، حتی سگ کوچکی که دمش را تکان می‌دهد. بعضی افراد حتی از اینکه فکر کنند در میان جمعی سخن بگویند، می‌ترسند. بعضی‌ها می‌ترسند سوار هواپیما شوند، عده‌ای از صدای رعد و برق می‌لرزند و مخفی می‌شوند. گروهی نمی‌توانند سوار پله برقی شوند. بعضی‌ها هم با حملات ترساننده بدون هیچ دلیل منطقی گوشه‌گیر می‌شوند و تعدادی نیز هرگز خانه‌هایشان را ترک نمی‌کنند. ترس‌هایی از این دست خیلی شایع هستند. میلیون‌ها نفر در جهان از فوبیا یا اختلالات ترس در عذاب هستند و برای رهایی از این احساسات به جاهای بلندی می‌روند تا از شی، مکان یا وضعیتی که تحریک‌شان می‌کند، دور شوند. آنها شغل‌شان را تنها به صرف اجتناب از سوار شدن‌ آسانسور تغییر می‌دهند. عده‌ای حتی خانواده خود را با وجود تعلقات زیاد ترک می‌کنند.

ترس از تنهایی

فوبیا انواع مختلفی دارد که یکی از آنها فوبیای تنهایی است. این فوبیا، ترس از تنها شدن در هر جا یا موقعیتی است که به نظر می‌رسد خلاص شدن از آن مشکل است. افراد مبتلا به فوبیا، از ماندن در خیابان شلوغ یا در فروشگاه پر از جمعیت، تئاتر و سینما اجتناب می‌کنند. بعضی از این افراد به شدت ناتوان می‌شوند زیرا که آنها حتی نمی‌توانند خانه خود را ترک کنند. اگر چنانچه این کار را نیز انجام دهند، همراه با استرس زیاد بوده و یا موقعی این کار را می‌کنند که با یک دوست و یا اعضای خانواده همراه باشند. دو سوم افرادی که از این نوع فوبیا رنج می‌برند، زن هستند. علایم این بیماری در سنین میان 18 تا 35 سالگی گسترش می‌یابد و حملات آن ممکن است به صورت ناگهانی یا تدریجی باشد. این افراد اختلالات را پس از نخستین رویدادی که به دنبال یک یا چند حمله ترس ناگهانی روی می‌دهد به صورت حساسیت شدید، ترس سرتاسری همراه با علایمی چون عرق کردن، نفس تند و کوتاه و یا غش کردن نشان می‌دهند. این گونه حملات به نظر می‌رسد ناگهانی و بدون هشدار قبلی اتفاق می‌افتد و به همین دلیل، تشخیص عواملی که محرک چنین واکنشی است را به منظور پیشگیری غیرممکن می‌سازد.

فوبیای اجتماعی

فرد دارای فوبیای اجتماعی از اینکه در حین کاری مورد تمسخر و مشاهده قرار گیرد می‌ترسد، به همین دلیل از انجام هر کاری که چنین حالتی را ایجاد کند پرهیز می‌کند. شایع‌ترین فوبیای اجتماعی، ترس از سخن گفتن در جمع است. بسیاری از افراد شکل عمومی‌تری از فوبیای اجتماعی را در حالتی که حتی از ارتباط بین فردی می‌ترسند، نشان می‌دهند و این حالت برای آنها مشکل ایجاد می‌کند، به طوری که حتی نمی‌توانند به سر کار بروند و یا در بین جامعه باشند. فوبیای اجتماعی سومین حالت روانی شایع پس از افسردگی و الکلیسم است و خصوصیت اصلی آن ترس مداوم از مورد بررسی قرار گرفتن به وسیله دیگران است. این بیماری اغلب در کودک یا نوجوانی آغاز می‌شود. افراد دارای این نوع فوبیا، فشارهای روانی زیادی را در حالت‌های زیر تجربه می‌کنند: معرفی شدن به افراد دیگر، مورد نقد و یا مورد شوخی قرار گرفتن، مورد تماشا قرار گرفتن در حالی که کاری انجام می‌دهند، مرکز توجه قرار گرفتن، اغلب برخوردها و تعاملات اجتماعی مانند مراسم مدرسه و سخنرانی، ملاقات با افراد معتبر و مهم، گفتگو در جمع. ترس شدید، ضربان قلب تند، سرخ شدن، خشک شدن دهان و گلو، لرزش، تهوع و استفراغ و انقباض عضلانی از علایم جسمی فوبیای اجتماعی به شمار می‌رود.

فوبیای خاص

فوبیای خاص بسیار شایع است و زنان دو برابر بیشتر از مردان از این عارضه رنج می‌برند. فوبیای خاص به طور عموم، ترس غیرمنطقی و بیش از اندازه از اشیا یا وضعیت خاص است. در این حالت، فرد هر کاری را برای اجتناب از آن شی یا وضعیت انجام می‌دهد. در نتیجه سبب می‌شود که روی عملکرد روزانه افراد اثر مهمی داشته باشد. تجربه ترسناک با یک حیوان یا یک وضعیت می‌تواند عامل فوبیای خاص باشد. به‌طور مثال، فردی که به وسیله یک سگ وحشی گاز گرفته می‌شود، ممکن است ترس خود را به تمامی سگ‌ها صرف‌نظر از حالت و مزاج آن گسترش دهد. یک نمونه از فوبیای خاص ممکن است ترس از ارتفاع باشد که در چنین حالتی افراد مبتلا از عبور از روی پل اجتناب می‌کنند و به جای آن ممکن است مسیر طولانی‌تری را انتخاب کنند. نوع دیگر فوبیای خاص، ترس از اماکن بسته است. وقتی فردی با این ترس روبه‌رو می‌شود ممکن است علایمی چون افزایش ضربان قلب، عرق کردن، افزایش تعداد تنفس، سرگیجه و لرزش را نشان ‌دهد. شایع‌ترین فوبیای خاص در عموم مردم، ترس از حیوانات (به ویژه سگ، مار، حشرات و موش)، ترس از پله‌برقی، آسانسور، تونل، رانندگی در اتوبان، آب و پرواز در آسمان است. این ترس می‌تواند از افراد دیگر آموخته شود.

علائم فوبیا

• احساس‌ ترس، وحشت و خوف شدید

• ترس، از حد طبیعی خارج شده و به ‌صورت ترس شدید 

• بروز واکنش‌های خودبه‌خودی و غیرقابل کنترل

• تپش قلب، تنفس کوتاه، لرزش دست و هول شدن همراه با آرزوی خلاص شدن از آن حالت

• غذا خوردن بیش از اندازه برای رها شدن از فکر اشیا یا وضعیت‌های ترسناک

درمان فوبیا

خوشبختانه، فوبیا درمان‌پذیر است و بیشتر افرادی که به دنبال درمان فوبیا هستند به طور کامل بر ترس‌های خود غلبه می‌کنند. بسیاری از افراد مبتلا به فوبیا که فکر می‌کنند ترس‌شان احمقانه، بچه‌گانه و ناچیز است، اغلب سعی در پنهان کردن آن می‌کنند و تا وقتی که این ترس را پنهان کنند، همچنان این مشکل وجود خواهد داشت و در زندگی محدود خواهند شد. حتی پزشکان نیز ممکن است در تشخیص اینکه دردهای معده، فشارخون بالا و ضربان تند قلب به دلیل ترس می‌باشد اشتباه می‌کنند، مگر اینکه از بیمار بپرسند و یا اینکه خود فرد به ترسی که دارد اشاره ‌کند. درمان فوبیا شامل رفتار درمانی، آموزش و استفاده از داروست.
در رفتار درمانی، فرد با درمانگر آموزش دیده ملاقات می‌کند و درمانگر خود را با شی یا موقعیت‌ ترسناک در طی یک برنامه منظم طراحی شده و به صورت تدریجی رو به رو می‌کند و آموزش لازم را برای کنترل واکنش‌های جمعی و ترس ارایه می‌کند. در این حالت فرد، شی یا وضعیت ترسناک را در ذهن خود تسجم می‌کند و کار را با تماشا کردن تصاویری که تداعی‌کننده آن شی یا وضعیت هستند، ادامه می‌دهد و درنهایت تجارب واقعی با آن موقعیت یا شی ترسناک را کسب می‌کند. با تکرار این کار، شخص با آن حالت خو گرفته و می‌تواند ترس و وحشتی را که در گذشته احساس می‌کرده از بین ببرد. این درمان چنانچه بیماران، مسکنی را دریافت نکنند نیز مفید خواهد بود زیرا که مسکن‌ها می‌توانند از تجارب اضطرابی پیشگیری کنند. رفتار درمانی در درمان هر سه نوع فوبیا موثر است. رفتار درمانی، اغلب 14 هفته طول می‌کشد و ممکن است به صورت گروهی یا فردی انجام شود.