زائران ارض اقدس و راهیان مشهد رضوی، پیش از آنکه سر بر آستان ملک پاسبان سلطان خراسان، حضرت علی بن موسی الرّضا (علیه آلاف التحیة والثّناء) بسایند، شایسته است که به نکاتی چند، در زمینه «آداب زیارت» توجّه کنند، که به برخی از آنها فهرست وار اشاره می‌کنیم:

در طول مسافرت، از گناه و معصیت و کارهای لغو و بیهوده به شدّت اجتناب کند که چه بسا مانع قبولی اعمال وزیارت می‌شود؛ همانطوری که در تشرّف حاج علی بغدادی خدمت حضرت ولی عصر (ارواحنا فداه) بدان اشاره شده.

پیش از ورود به سرزمین اقدس مشهد رضوی، غسل زیارت کند.

هنگام ورود به حرم مطهّر حتماً باطهارت باشد و کوشش کند که باغسل زیارت وارد حرم شود، البته اگر شب غسل کند تا صبح کفایت می‌کند و اگر روز غسل کند تا شب کفایت می‌کند؛ بلکه برای هر شبانه روز، یک غسل کافی است.

لباس‌های تازه و پاکیزه‌اش را بپوشد.

در آستانه بایستد و اذن دخول بخواند، هر وقت دلش رقّت پیدا کرد و اشکش سرازیر گردد، وارد شود.

با اعتقاد به اینکه حضرت او را می‌بیند و سخنانش را می‌شنود و جواب سلام او را می‌دهد وارد حرم شود و نهایت خضوع و خشوع و وقار را رعایت کند و در تمام مدّت تشرّف، حضور قلبش را حفظ نماید.

به هنگام تشرّف، پای راستش را مقدّم بدارد و در وقت خروج از حرم، پای چپ را مقدّم بدارد.

به هنگام بوسیدن آستانه، از سجده کردن پرهیز کند.

در حرم هرگز با صدای بلند صحبت نکند.

هرگز مزاحم دیگر زائران نشود و اگر قصد ارشاد وهدایت دارد، با زبان خوش و رعایت ادب، تذکر دهد.

در احترام زوّار و خدّام تلاش کند، که احترام آنها احترام امام (علیه السلام) است.

در پیش روی مبارک، پشت به قبله بایستد و زیارت بخواند.

سپس به طرف بالای سر برود و رو به قبله دعا کند.

آنگاه دو رکعت نماز زیارت، در بالای سر بخواند. در نماز زیارت بهتر آن است که در رکعت اوّل بعد از حمد، سوره «یس» و در رکعت دوّم بعد از حمد، سوره «الرّحمن» را بخواند و در قنوت نماز، حوایج خود را از خدا بخواهد.

امام هادی (علیه السلام) فرمود: «هر حاجتمندی، قبر جدّم امام رضا (علیه السلام) را در طوس زیارت کند در حالیکه باغسل باشد و بالای سر، دو رکعت نماز بخواند و در قنوت حاجت خود را از خدا بخواهد، خداوند دعایش را مستجاب می‌کند؛ مگر اینکه چیز خلاف شرع و یا قطع رحم از خدا بخواهد.»

بعد از نماز زیارت، دعای بعد از زیارت را بخواند.

در دعا و مناجات اصرار کند و از دعاهای مأثور چون «مکارم الاخلاق» و «عالیة المضامین» غفلت نکند.

خدا را به حق امام (علیه السلام) سوگند دهد تا او را مشمول شفاعت حضرتش قرار دهد.

امام (علیه السلام) را به حق مادرش حضرت زهرا (علیهاالسلام)، پدرش حضرت موسی بن جعفر و فرزند دلبندش حضرت امام جواد (علیهم السلام) قسم دهد که او را مورد عنایت خود قرار دهد.

در رأس همه حوایج خود، برای فرج حضرت بقیةاللّه (ارواحنا فداه) دعا کند.

بعد از فراغت از زیارت و نماز و دعا، اگر موجب ایذای دیگران نباشد، خود را به کنار ضریح مقدّس برساند، طرف راست صورت را بر ضریح مقدّس بگذارد و دعا کند.

هرگز خیال نکند که اگر از دور زیارت کند به ادب مقرونتر است.

از گناهان گذشته‌اش توبه کند و تصمیم قطعی بگیرد که در آینده، خود را به گناه آلوده نکند.

مستحب است که زائر از طرف پدر، مادر، خویشان، دوستان، حق داران و سفارش کنندگان، به نیابت زیارت کند.

در حرم مطهّر، قرآن کریم تلاوت کرده و به امام (علیه السلام) هدیه کند.

در نماز زیارت و یا هر نمازی که در حرم می‌خواند، هرگز جلوتر از قبر مطهّر نایستد، زیرا به فتوای فقهای معاصر، نماز خواندن در موازات قبر معصوم و جلوتر از آن اشکال دارد.

اگر در وسط زیارت، نماز جماعت برپا شود، بهتر است که زیارت را قطع کرده به نماز جماعت بپردازد و بعد از نماز، زیارتش را تکمیل نماید.

در حرم امام هشتم (علیه السلام) از نماز جعفر طیار غفلت نکند که بسیار تأکید شده است.

به هنگام خروج از حرم، پشت به ضریح نکند.

کوشش کند که حال و روحیه او بعد از زیارت بهتر ازقبل باشد، زیرا زیارت امام هشتم (علیه السلام) اگر قبول شود، موجب آمرزش گناهان و ریزش وزر و وبال می‌شود.

در مدّت اقامتش در مشهد، نمازها را در حرم بخواند و فضیلت نماز در حرم مطهّر ائمّه (علیهم السلام) بیشتر از نماز در مساجد است و در روایتی آمده که: «هر یک رکعت نماز در حرم حضرت امیر (علیه السلام) معادل دویست هزار رکعت است.»

چون قصد مراجعت کند، زیارت وداع بخواند.

سعی کند که به هنگام بازگشت به وطن، با نورانیت باشد ووضعش نسبت به قبل از تشرّف، فرق کرده باشد.

بانوان محترم همواره، خصوصاً در مشهد مقدّس وبالأخصّ به هنگام تشرّف بر حجاب خود مواظب باشند.

تلاش کند که در هر فرصتی خود را به مشهد مقدّس برساند و از فیوضات حرم مطهّر آن امام رئوف بهره مند شود، بویژه در ایام زیارتی.

ایام زیارتی حضرت امام رضا (علیه السلام) در طول سال بسیار است که از آن جمله است:

1 - ماه رجب، به خصوص روز اوّل آن.

2 - 11 ذیقعده، که روز ولادت آن حضرت است.

3 - 23 ذیقعده، که روز مخصوص زیارتی آن حضرت است از دور و نزدیک.

4 - 25 ذیقعده، که روز «دحوالأرض» است.

5 - آخر صفر، که روز شهادت آن حضرت است.

6 - ششم رمضان، که روز ولایتعهدی آن حضرت است.

7 - اعیاد و وفیات و دیگر مناسبات اسلامی.

سید محمّد حسینی

شعبان المعظم 1414 ه'. ق

آداب زیارت، 10

پیشگفتار، 3

زیارت از دیدگاه ائمه (علیهم السّلام)، 7

زیارت در احادیث اهل سنت، 5

زیارت در سیره پیشوایان، 6

واژه زیارت، 3