زوج هاي جوان قبل از آن که به فرزندآوري بينديشند، بايد از احراز قابليت ها و شايستگي هاي مقام و منزلت ارجمند پدر ومادري اطمينان حاصل کنند. چرا که فرزندآوري و فرزند پروري مستلزم مسؤوليت ها و رسالت هاي مهم و حياتي است.
والدين موفق به خوبي مي دانند که فرزند يا فرزندان خانواده، نقش تعيين کننده اي در فرايند زندگي دنيوي و سرنوشت حيات جاودانه ي ايشان دارند. به ديگر سخن، فرزندان و والدين تأثير متقابل و نقش کاملاً محسوس و غير قابل انکاري در تحقق سلامت نفس، بهداشت روان، آسايش خاطر، سعادت و عزت اجتماعي، عاقبت به خيري و رستگاري يکديگر دارند.بديهي است که والدين در نزد خداوند منان، عهده دار مسؤوليت تعليم و تربيت نادرست و هر نوع کژروي و لغزش فرزندان خويش هستند. در يک کلام، عاقبت به خيري پدران و مادران، بيش از هر چيزي متأثر از همدلي و تفاهم في ما بين زوجين و زحماتي است که آنها براي تربيت فرزندان صالح متحمل شده اند. و بالطبع خسران دنيوي والدين نيز ناشي از عدم تربيت مطلوب فرزندان خواهد بود.
خداوندمتعال مي فرمايند:
«اي کساني که ايمان آورده ايد!خود و خانواده ي خويش را از آتشي که هيزم آن انسان ها و سنگهاست نگه داريد... .» (1)
چه خسراني بالاتر از اين که انسان به دليل عدم تربيت صحيح اعضاي خانواده و رفتار ناشايست آنان، دچار عذاب الهي گردد. بر همين اساس تربيت فرزندان سخت ترين کار، والاترين مسؤوليت و خطيرترين وظيفه ي والدين است.
تربيت، باغباني وجود ناشکفته ي انسان است. تربيت، از قوه به فعل رسانيدن همه ي استعدادها، توانايي ها و قابليت هاي آدمي است. تربيت، هدايت انسان به سوي رستگاري و فلاح و قرب الهي است. به راستي که تربيت فرزند، دشوارترين کاري است که پدران و مادران متولي آن مي گردند.
بنابراين والدين آگاه و متعهد، همه ي زيباييها، نيکي ها، شايستگي ها، پاکي ها، دانايي ها و همه ي بهترين هاي عالم را براي پاره ي تن خود طالبند، و بر همين اساس همواره خواهان آنند که مسؤوليت ها، وظيفه ها و رسالت هاي مربيگري فرزند خويش را به شايسته ترين صورت ممکن انجام دهند.
همسران لايق و شايسته به نيکي مي دانند که فرزندانشان وظايف و حقوق ويژه اي بر عهده ي والدين دارند که به طور اختصار عبارتند از:
1-داشتن والدين شايسته و صالح:
2-سلامت و طهارت جسم و روح والدين در حين انعقاد نطفه:
امام حسن مجتبي (ع) مي فرمايند:
«اگر در هنگام آميزش و انعقاد نطفه دل آرام، جريان خون به صورت طبيعي و بدن خالي از اضطراب باشد، بچه به پدر و مادرش شبيه خواهد بود.» (3)
بنابراين، زمان و مکان آرام و بي دغدغه، آرامش روحي و رواني
زوجين، غذاي حلال و سالمي که زوجين تناول مي کنند، دعا و نيايش به درگاه حق تعالي و طلب فرزند سالم و صالح از حضرتش، تطهير فکر و دل از افکار گناه آلود و رعايت مسايل بهداشت آميزش و... زمينه ساز تکوين فرزندي شايسته خواهد بود.
3-توجه و مراقبت هاي مادر از جنين در دوران بارداري:
در اين دوران (جنيني)، به دليل اين که محيط زندگي انسان، محدود به رحم مادر است، مسؤوليت اصلي تربيت نيز به عهده ي اوست. مادر بايد توجه کند که سعادت يا شقاوت، خوشبختي يا تيره بختي فرزند آينده اش تا حدّ زيادي به احوال، رفتار و عملکرد او در اين دوران بستگي دارد. و در اين باره پيامبر اسلام (ص) مي فرمايند:
«السّقي مَن شقي في بَطن اُمه والسّعيد من سَعُد في بطن اُمه.» (4)
استاد فرزانه، مرحوم فلسفي (ره) مي فرمايند:
«مي توان گفت: نيمي از خوشبختي ها و بدبختي هاي آدمي، مربوط به دوران رحم، و نيم ديگر مربوط به طرز تربيت و شرايط محيط زندگي است.» (5)
بنابراين، صفات حميده و پسنديده ي مادر، مثل:ايمان، تواضع و خيرخواهي و يا صفات رذيله و ناپسند او، مانند:بي ايماني، تکبر، حسد و ستيزه جويي، به فرزند منتقل شده، آثار مثبت يا منفي در روحيه کودک به جا خواهد گذاشت.
هشدارهاي دوران بارداري
همه ي بانوان باردار، دوران بارداري را سال اول حيات پرفراز و نشيب فرزند خود محسوب کنند و لحظه اي از انديشه و رفتارهاي تربيتي غافل نباشند.
مادران باردار مي بايست از احساس رضامندي کامل دروني برخوردار باشند و از هر گونه احساسات آزاردهنده، نگراني ها، توهمات و خيالات بيهوده، به ويژه در ارتباط با سالم بودن (ناقص نبودن)جنين و يا پسر يا دختر بودن آن به دور باشند.
لازم است مادران فهيم، قبل از تصميم براي بچه دار شدن، به خصوص در شرايطي که زوجين نسبت خويشاوندي نزديک دارند، از مشاوره هاي ژنتيکي بهره گيرند.
بهتر است بانوان عفيف و با تقوا در دوران بارداري همواره با وضو باشند. زيرا وضو يک شستشوي عادي نيست. وضو، به عنوان يک عمل زيستي، حرکتي، رواني، معنوي، روشني بخش دل، آرامشگر قلب، راحتي بخش روان و تمرکز دهنده ي ذهن است.
وضو پالايشگر وجود، جهت دهنده ي حيات، هموار کننده ي بستر خداجويي و طريق اعتلاي مؤمنان است.
وضو براي مادر بارداري که رهرو طريق حق است و در بهترين فرصت ها کلام نوراني قرآن را زمزمه مي کند و به درگاه حق راز و نياز مي نمايد، بس گوارا و دلنشين است.
مادر باردار در هنگام وضو گرفتن، با نيت و اخلاص صورت را شسته و چهره و نماي اجتماعي خويش را از هر نگاه نادرست و کلام ناحق مبرا مي کند. با شستن دستها، عمل ها را از ناخالصي ها و ناشايست ها پاک مي کند.با مسح سر، فکر و خيال را از هر انديشه ي غير الهي منزه نموده، جز به حق نمي انديشد.و با مسح پا، جهت ها را معين مي کند و از هر کژروي و ايستايي مصون مي گردد.
آرامش روحي و حالات معنوي مادر، از ضروريات اين دوران است. خواندن و شنيدن قرآن، دعا و مناجات، مطالعه ي مطالب اميدبخش و ارزنده، تفريحات سالم، پياده روي و قدم زدن در مکان هاي خوش آب وهوا و ديدن طبيعت زيبا (آبشارها و سبزه زارها) و... تأثير بسزايي در ايجاد اين آرامش و معنويت دارد.
مادران هوشمند و عاقل بايد در طول زندگي، خصوصاً در دوران بارداري، نسبت به دور بودن از محيط هاي متشنج و فضاهاي گناه آلود و اجتناب از معاشرت با اهل دروغ و بدزباني، غيبت و کژانديشي و عدم مراوده با افراد مضطرب، ترسو، حسود و تنگ نظر و... توجه مدام داشته باشند.
برخورداري مادران باردار از برنامه غذايي مناسب، امري واجب و حياتي است. مصرف غذاهاي متنوعي که حاوي پروتئين، ويتامين، مواد معدني و غيره باشد، براي رشد مطلوب جنين بسيار مهم است. تغذيه نامناسب و يا ناکافي، از عوامل مهم ايجاد نارسايي هاي ذهني و جسمي جنين مي باشد.
طبق نظر کارشناسان امور تغذيه به طور کلي براي اينکه مادران باردار تغذيه ي مناسبي داشته باشند، لازم است روزانه حداقل 2300 کالري غذا مصرف نمايند و براي دريافت اين ميزان کالري، برنامه ي غذايي مادر باردار بايد شامل 3 ليوان شير، 200 گرم گوشت قرمز، ماهي، پنير، تخم مرغ، يک يا دو عدد ميوه ي تازه، سبزيها، نان و حداقلي از چربي يا شيريني باشد. البته پزشک مربوط به فراخور وضعيت مادر، برنامه ي غذايي مناسب را تجويز خواهد کرد.
در روايات اسلامي از قول معصومين عليهم السلام، در ارتباط با تغذيه ي مادران باردار توصيه هاي مؤکدي شده است که «به مادران باردار خرما، عسل، خربزه، کندر و... بخورانيد، زيرا هر يک از اين ميوه ها و نعمت هاي الهي، براي جنين خواص و فوايد بسياري دارند که در شجاعت، بردباري، پاکيزگي، تيزهوشي، خوش اخلاقي، زيبايي و خوش اندامي او در آينده نقش مهمي خواهند داشت.» (6)
مراجعه ي مادر به پزشک به طور منظم، تشکيل پرونده ي پزشکي و تحت مراقبت بودن در تمام دوران بارداري امري الزامي است، زيرا به
هنکام زايمان، تدابير پيش بيني شده ي پزشکي مي تواند از بسياري مشکلات و پيچيدگي هاي زايمان، نارسايي ها، و ضايعات احتمالي زمان تولد پيشگيري نمايد.
با توجه به ضررهاي جبران ناپذير اغلب داروها، شايسته است که مادران باردار از مصرف بيهوده ي داروها و مواد شيمايي خودداري کنند و در صورت ضرورت، صرفاً با نظر و مجوز صريح پزشکان متخصص عمل نمايندو از استعمال دخانيات و مواد مخدر جداً خودداري شود.
از خوردن غذاهاي حرام و شبهه ناک، جداً خودداري شود، زيرا فرزندي که سلول ها و بافت هاي بدنش از حرام شکل يابد، به سختي ممکن است به سعادت برسد.
شايسته است مادران باردار حتي الامکان از انجام عکسبرداري با اشعه ي ايکس، به ويژه در چهار ماهه ي اول حاملگي، خودداري کنند و در صورت ضرورت، اين کار صرفاً با تجويز و زير نظر پزشک متخصص انجام پذيرد.
مادران باردار بايد از برنامه هاي منظم و مطلوب در زندگي روزمره، فعاليت مناسب، استراحت و خواب کافي برخوردار باشند، چرا که اين امور در سلامت و بهداشت رواني مادران باردار و جنين بسيار مؤثر است.
با توجه به اين که مادران امانت بسيار گرانقدري را در درون خويش پرورش مي دهند و سعادت آينده ي جنين با شرايط زيستي، رواني آنها گره خورده است، سزاوار است به چنين موهبت
الهي افتخار کنند و همواره از خالق انسان ها در صبر و شکيبايي و آرامش رواني استعانت جويند، چرا که مادران باردار از مقام و منزلت والايي در نزد خداوند برخوردارند و در روايات داريم که «نُه ماه حاملگي مادر مثل اين است که او در جهاد في سبيل الله بوده و هرگاه زني وضع حمل مي کند، گناهان او آمرزيده مي شود، مثل اينکه تازه از مادر متولد شده است و... .» (7)
نقش مرد (پدر)در دوران بارداري همسر
پدران دلسوز و شايسته نيک مي دانند که بانوان در دوران بارداري بيش از هر زمان ديگري به رفتار محبت آميز، همراهي، همگامي، همرازي و حمايت هاي همه جانبه ي ايشان نياز دارند.
4-غسل ولادت، گفتن اذان اقامه در گوش نوزاد و کامگشايي او:
دستگاه گيرنده ي صوتي او، بسيار ظريف و حساس است و هر صدايي، تأثير مخصوصي بر آن مي گذارد. گوش کودک، دريچه اي به سوي ذهن و دل و روح اوست و صداهايي که از اين معبر به جان او وارد مي شود، در ساختار شخصيت او و زندگي آينده اش تأثير بسزايي دارد.
از وظايف مهم والدين اين است که بنگرند چه محيطي را براي پذيرايي از اين مهمان تازه وارد مهيا کرده، صفحه ي پاک و خالي ذهن و جان او را با چه صداها و مطالبي پر مي کنند!
حضرت امام خميني (ره) در تحريرالوسيله مي فرمايند:
«مستحب است شستن مولود در هنگام ولادت، به شرط ايمني از ضرر، و نيز گفتن اذان در گوش راست و اقامه در گوش چپ او و اين که کام او را با آب فرات و تربت سيدالشهداء (ع) بردارند و... .» (8)
اسلام که دين حيات و بالندگي است، مي خواهد اولين کلماتي که بر صفحه ي ذهن کودک نقش مي بندد، نواي توحيد، نبوت، امامت، نماز، فلاح و رستگاري و دستور به شايسته ترين اعمال باشد، تا اين انسان از همان آغاز حيات، بر صراط مستقيم و طريق رستگاري قرار گيرد. صوت قرآن و اذان و اقامه، بهترين صدايي است که مي بايد بر صفحه ي جان نوزاد نقش بندد، تا قرآن و کلام حق با روح او درآميزد و از او انساني متعالي «بسازد» مناسب تر است.
قطعاً سردادن آواي ملکوتي اذان و اقامه، اين سرود آزادگي و آشنا نمودن روح و روان کودک با کلمات توحيد و يکتاپرستي، در منش و شخصيت کودک و خوشبختي و رستگاري او مؤثر واقع مي شود.
5-والدين فرزند را به نامي شايسته بيارايند.
انسان که اشرف مخلوقات و موجودي ناطق است و همه ي موجودات جهان هستي براي ادامه ي حيات و زندگي او آفريده شده اند، به نامي نيکو و شايسته نيازمندتر، سزاوارتر و شايسته تر است که بايد براي اين موجودِ برتر، نامي برتر از ساير موجودات انتخاب شود که فراخور حال و شرافت و کرامت انساني او باشد.
پيامبر اسلام (ص) مي فرمايند:
«اي علي!حق فرزند بر پدرش اين است که نام زيبا براي او انتخاب کند، ادب و اخلاق را نيکو نمايد و کار شايسته اي براي وي برگزيند.» (9)
انسان، به مقتضاي فطرت، از نام زيبا و خوش معناي خود لذت مي برد و وقتي با آن خطاب مي شود، احساس شخصيت و سربلندي مي کند واگر نام زشت و بدمعنايي داشته باشد، موجب آزار رواني او شده و هرگاه مورد خطاب قرار مي گيرد، احساس شکست و سرشکستگي خواهد کرد. او يک عمر با نام و نام خانوادگي خود در
اجتماع زندگي مي کند و همه جا با آن مورد خطاب واقع مي شود، از اين رو لازم است اين همنشينِ هميشگي انسان، محبوب، زيبا، آهنگين، پرمعنا و شايسته باشد.
برخي از روان شناسان بر اين عقيده هستند که:
«اسم هاي بد و لقب هاي ناشايست، انگيزه حقارت مي شود و همچون لباسي آلوده، در همه ي عمر باعث آزار رواني مي گردد و زندگي را براي انسان ناگوار مي کند و سرشکستگي، شرم و تحقير پديد مي آورد و... ايجاد عقده هاي رواني و احساس حقارت مي کند. (10)
نمونه اي از نام هاي زيبا، آهنگين، پرمعنا و شايسته
دختران؛ آرزو، آزاده، انسيه، بتول، بهجت، پروين، پوران، ثريا، جميله، حليمه، حميده، خاطره، خجسته، خديجه، راضيه، رضوان، رقيه، ريحانه، زهرا، زينب، زيور، سارا، سپيده، ستاره، سحر، سکينه، سيمين، شهربانو، شهناز، شيرين، صديقه، صغري، صفورا، طاهره، طوبي، عذرا، عزيز، عصمت، عفت، فاطمه، فرخ، فريبا، فهيمه، مرضيه، نازنين، نرگس، نسرين و... .
پسران:
ابراهيم، اسماعيل، احسان، امين، احمد، ابوالفضل، اکبر، افشين، اميد، امير، ايوب، بابک، باقر، بهرام، بهمن، تقي، جاويد، جعفر، جلال، جمال، جمشيد، جواد، جمال الدين، حبيب الله، حسن، حسين، حميد، حيدر، حشمت، رضا، رحيم، رستم، داود، سعيد، سجاد، سليمان، سهراب، سبحان، صادق، صالح، صفدر،
طاهر، عبدالله، عزيز، علي، عارف، فاضل، فخرالدين، فريد، قاسم، قائم، کاظم، کمال، گودرز، لقمان، مالک، مجتبي، مجيد، مرتضي، محمد، محمود، مسعود، منصور، مصطفي، مقداد، نادر، نورالدين، وحيد، هادي، هاشم، يدالله، يحيي، يوسف، و... .
امام کاظم (ع) مي فرمايند:
«در خانه اي که نام محمد، علي، حسن، حسين، جعفر، طالب، عبدالله و فاطمه باشد، فقر و تنگدستي وارد نمي شود.» (11)
طاهر، عبدالله، عزيز، علي، عارف، فاضل، فخرالدين، فريد، قاسم، قائم، کاظم، کمال، گودرز، لقمان، مالک، مجتبي، مجيد، مرتضي، محمد، محمود، مسعود، منصور، مصطفي، مقداد، نادر، نورالدين، وحيد، هادي، هاشم، يدالله، يحيي، يوسف، و... .
امام کاظم (ع) مي فرمايند:
«در خانه اي که نام محمد، علي، حسن، حسين، جعفر، طالب، عبدالله و فاطمه باشد، فقر و تنگدستي وارد نمي شود.» (11)
6-تراشيدن موي سر نوزاد:
«در روز هفتم ولادت نوزاد، موهاي سر او را بتراشند و به اندازه ي آن طلا يا نقره به فقيران بدهند واگر مقدور نباشد، هر چه قدر مي توانند صدقه بدهند.» (12)
7:ختنه کردن:
«رسول خدا (ص) فرمود: فرزندانتان را در روز هفتم ختنه کنيد، چرا که ختنه، آنان را تميز و پاک مي کند و بدنشان زود رشد مي نمايد.» (13)
8:وليمه تولد:
9-عقيقه:
«سلامتي هر فرزندي در گرو عقيقه است.» (15)
يکي از مستحبات مؤکد عقيقه (قرباني کردن) است براي پسر و دختري که متولد مي شوند؛ و آداب آن چند چيز است: اول براي پسر حيوان نر و براي دختر حيوان ماده را عقيقه مي کنند. دوم اينکه عقيقه را روز هفتم ولادت انجام مي دهند و... (16)
10-تغذيه کودک با شير مادر:
«والوالداتُ يُرضعنَ اولادهُنّ حولين کاملين... . (17)
«مادران، فرزندان خود را دو سال تمام شير مي دهند... .»
شير مادر، کاملترين غذايي است که مي تواند بيشترين تأثير را در رشد زيستي، تحول شناختي، هوشمندي، رشد عاطفي و اجتماعي و آرامش رواني کودکان داشته باشد.
مقام مادران شيرده نزد پروردگار
«هنگامي که مادر بچه اش را شير مي دهد، خداوند متعال در برابر هر نوبت تغذيه ي کودک، ثواب آزاد کردن يک بنده که از اولاد اسماعيل باشد، به او عطا مي فرمايد و هنگامي که دوران شيرخوارگي تمام مي شود، فرشته ي بزرگوار الهي دست بر پهلوي مادر نهاده، مي گويد:زندگي را از نو آغاز کن، که خداوند متعال همه ي گناهان گذشته ات را آمرزيد.» (18)
فوايد شير مادر
1-شير مادر، يکي از مهمترين عوامل نجات بخش حيات به شمار مي آيد و هيچ غذايي نمي تواند معادل و جانشين آن باشد، و در اين باره امام علي (ع)مي فرمايند: «هيچ شيري براي نوزاد با برکت تر و مناسب تر از شير مادر نيست.» (19)
2-شير مادر، بيشتر از هر غذاي ديگري با ساختار جسماني و رشد هماهنگ کودک تناسب دارد.
3-شير مادر، همواره پاک و سالم و داراي درجه ي حرارت مناسب و عاري از آلودگي ميکروبي است و به دفع عفونت ها کمک مي کند.
4-به علت وجود آب کافي در شير مادر، تشنگي نوزاد برطرف مي شود و اشتهاي او تحريک مي گردد و نيازي به دادن آب حتي در مکان هاي گرم و خشک نيست.
5-تغذيه با شير مادر، رابطه ي عاطفي ميان مادر و فرزند را بيشتر مي کند و تأثير فراواني در رشد مطلوب عاطفي کودک به جاي مي گذارد.
6-کودکاني که با شير مادر تغذيه مي شوند، در دوران بلوغ از بهداشت و امنيت رواني بيشتري برخوردارند.
7-کودکاني که به طور کامل از شير مادر تغذيه مي شوند، عموماً از قدرت تکلم بهتري نسبت به همسالان خود برخوردارند.
8-مادراني که به نوزاد خود شير مي دهند، زودتر از ديگران وزن اضافي خود را از دست داده و احتمال ابتلاء به سرطان پستان و رحم در آنها بسيار کم است.
2-شير مادر، بيشتر از هر غذاي ديگري با ساختار جسماني و رشد هماهنگ کودک تناسب دارد.
3-شير مادر، همواره پاک و سالم و داراي درجه ي حرارت مناسب و عاري از آلودگي ميکروبي است و به دفع عفونت ها کمک مي کند.
4-به علت وجود آب کافي در شير مادر، تشنگي نوزاد برطرف مي شود و اشتهاي او تحريک مي گردد و نيازي به دادن آب حتي در مکان هاي گرم و خشک نيست.
5-تغذيه با شير مادر، رابطه ي عاطفي ميان مادر و فرزند را بيشتر مي کند و تأثير فراواني در رشد مطلوب عاطفي کودک به جاي مي گذارد.
6-کودکاني که با شير مادر تغذيه مي شوند، در دوران بلوغ از بهداشت و امنيت رواني بيشتري برخوردارند.
7-کودکاني که به طور کامل از شير مادر تغذيه مي شوند، عموماً از قدرت تکلم بهتري نسبت به همسالان خود برخوردارند.
8-مادراني که به نوزاد خود شير مي دهند، زودتر از ديگران وزن اضافي خود را از دست داده و احتمال ابتلاء به سرطان پستان و رحم در آنها بسيار کم است.
تأثير شير مادر
امام علي (ع)مي فرمايند:
«بنگريد چه کسي به فرزند شما شير مي دهد، زيرا فرزند با (اخلاق) او رشد مي کند.» (20)
بنابر اهميت شير مادر و نقش آن در سرنوشت آينده ي فرزند، دو داستان واقعي آموزنده و مفيد براي شما والدين ارجمندي که با همه ي وجود خواهان سعادت و خوشبختي فرزندان خود مي باشيد، ارائه مي گردد که عبارتند از:
داستان اول:
چون شيخ شهيد، اثر تعجب را در چهره ي آن مرد ديد، اضافه کرد:
«اين بچه در نجف متولد شد. در آن هنگام مادرش بيمار بود، لذا شير نداشت.مجبور شديم يک دايه ي شيرده براي او بگيريم. پس از مدتي که آن زن به پسرم شير مي داد، ناگهان متوجه شديم که وي زن آلوده اي است؛ علاوه بر آن از دشمنان اميرالمؤمنين (ع) نيز بود... .»
کار اين پسر به جايي رسيد که در هنگام اعدام پدرش کف مي زد. آن پسر فاسد، پسر ديگري تحويل جامعه داد به نام «کيانوري» که رئيس حزب توده شد. (21)
آري! اين است تأثير شير مادر ناشايست و لقمه ي حرام و... .
داستان دوم:
وقتي به مادرش گفتند:«فرزندت به درجه ي عالي علم و تقوا رسيده است»، وي در پاسخ گفت:«من در انتظار آن بودم که فرزندم ترقي بيشتري داشته باشد، زيرا من به او شير ندادم مگر اين که با وضو بودم و حتي در شب هاي سرد زمستان هم بدون وضو او را شير نمي دادم.» (22)
11-شناخت والدين از مراحل رشد فرزند:
مرحله ي پيش از تولد شامل پيش بيني هاي لازم در انتخاب همسر (جهت انتقال صفات و خصلت هاي مطلوب به کودک)، تدابير لازم به هنگام انعقاد نطفه، و دوران جنيني و زايمان است که در صفحات قبل به آن اشاره شد.
مرحله ي بعد از تولد را مي توان به پنج مرحله ي عمده تقسيم نمود:کودکي، نوجواني، جواني، بزرگسالي و پيري.
پيامبر اسلام (ص)در رابطه با شناخت والدين از مهمترين مراحل رشد فرزند، و وظايف والدين در مقابل آنها، بيان بسيار زيبايي دارند و مي فرمايند:
«فرزند در هفت سال اول سيد و آقاست، در هفت سال دوم بنده، مطبع و فرمانبردار است، و در هفت سال سوم وزير مسؤول و طرف شور است. (سيادت، اطاعت و وزارت)
بگذار تا فرزندت هفت سال بازي کند، و هفت سال به تربيت او اقدام کن، و هفت سال او را مشاور وهمراه خود قرار ده.» (23)
هفت سال اول زندگي
کودک در اين هفت سال اول زندگي ذهنش نارسا و جسمش ناتوان است. لذا پدر و مادر بايد با ديده ي رأفت و عطوفت به او نگاه کنند و بسياري از خواسته هايش را برآورده و به نيازهايش پاسخ گويند.
کودک در هفت سال اول آقاست. بايد آزاد باشد، فرمان بدهد، بازي کند. وي را نبايد مقيد کرد و بيش از حد بر او دستگيري نمود، زيرا او به طور غير مستقيم تحت تأثير محيط پيرامون خويش، يعني خانواده، اجتماع و ساير اطرافيان و کودکان قرار مي گيرد و پرورش مي يابد.
پيامبر اکرم درباره ي آزادي و شيطنت کودکان در اين سن مي فرمايند:
«شيطنت و لجاجت و ستيزه جويي کودک، در دوران خردسالي او، نمايانگر فزوني عقل و انديشه ي او در بزرگسالي است.» (24)
و امام علي (ع) مي فرمايند:
«در هفت سال اول، فرزندت همچون برگ خوشبويي (نازک و ظريف) است، لذا خيلي حساب شده بايد با وي برخورد کرد.» (25)
هفت سال دوم زندگي
در هفت سال دوم زندگي تغييرات قابل ملاحظه اي در جسم و روح کودک پديد مي آيد.جسمش نسبتاً قوي شده، ذهنش رشد يافته و درک و فهمش افزايش مي يابد.خوبي ها و بدي ها را تا حدودي مي فهمد، اما چون عقلش کاملاً شکفته نشده، صلاح و فساد خود را به درستي تشخيص نمي دهد.
در اين مرحله اولياء و مربيان او را آموزش مي دهند و وظايفش را تعيين مي کنند.و نوجوان معمولاً از فرمان آنان طاعت مي کند. اين دوره، دوره تأديب اوست.ديگر نبايد او را در اين دوره کاملاً آزاد گذاشت، بلکه اوقات وي بايد تحت مراقبت و برنامه هاي منظم قرار گيرد تا به نظم و انضباط و... عادت کند.
هفت سال سوم زندگي
هفت سال سوم عمر که از پانزده سالگي آغاز مي گردد، همان دوران بلوغ و جواني است.در اين دوره نوجوان به سبب بحران بلوغ، خواهش ها و تمايلات متفاوت و متضادي دارد.
از طرفي خودخواهي هاي کودکانه با نوع دوستي در هم مي آميزد، با اين که جوان مي خواهد با دوستان خود باشد، در عين حال علاقه مند به تنهايي است. کودک پرجنب و جوش ديروز به جوان حساس و زودرنج امروز بدل گرديده و تغييرات سريع جسمي تأثيرات فراواني در حالات روحي او به جا مي گذارد. با ظاهر شدن نيروي جنسي در او احساس خاصي نسبت به جنس مخالف پديد مي آيد.
بسيار حساس و زود رنج است و در مقابل رفتار ديگران به سرعت عکس العمل نشان مي دهد.به شدت از همسالان خود الگو مي پذيرد و از رفتار آنان پيروي مي کند.خواهان ابراز شخصيت و استقلال طلبي است. غالباً مي خواهد در جمع مطرح باشد و نقش و مسؤوليتي به عهده بگيرد و... .
اطرافيان، خصوصاً والدين فهيم و مهربان، بايد اين موقعيت بحراني و بسيار حساس جوان را درک کنند و دريابند که بايد با وي با محبت و ملاطفت و ظرافتي خاص برخورد نمايند و شخصيت او را مورد تکريم و تشويق قرار دهند و به رأي و نظر او در کارهاي منزل ارزش و احترام بگذارند.
رهنمودهاي مهم و کاربردي در تربيت فرزندان
والدين بايد مظهر عمل باشند نه حرف.تذکرات و يادآوري والدين، وقتي روي فرزندان اثر دارد که هر يک نمونه اي سازنده و عملي براي آنان باشند.
والدين بايد با يکديگر «هماهنگ باشند، بدين ترتيب دستوراتي که از طرف مادر صادر مي شود و يا روشهايي که به کار گرفته مي شود، از طرف پدر و ساير افراد خانواده تأييد شود و بالعکس.
همواره سعي شود که با صبر و حوصله، به طور دقيق به حرف هاي فرزندان گوش کنيم تا آنها حرفهاي خود را با ما در ميان بگذارند.
هرگز فرزندان را تحقير و يا تکذيب صريح نکنيد و از راه نقل داستان هاي آموزنده به طور غير مستقيم آن ها را از کارهاي زشت منع کنيد.
والدين بايد به اثرات سوء تبعيض از لحاظ رواني، عاطفي، اجتماعي و غيره کاملاً آگاه بوده و از اِعمال تبعيض اجتناب ورزند.
با دوستان فرزندمان همانند مهمانان خودمان، با احترام رفتار کنيم و هيچ گاه در مقابل دوستانش وي را سرزنش نکنيم.
اگر رفتار ناشايستي از فرزندمان ديديم، فوراً عکس العمل نشان ندهيم، زيرا هميشه تصميمات عجولانه، ضررهاي جبران ناپذيري را به دنبال خواهد داشت.
هرگز اخبار وحشتناک و حزن آور و حرف هاي ناملايم به کودک نگوييم، زيرا روح کودک حساس و لطيف است و زود متأثر و کسل مي شود و تاب تحمل مشکلات بزرگسالان را ندارد.او بايد با خاطري آسوده مشغول درس و بحث و بازي و تفريح باشد.
حتي المقدور کارهاي شخصي کودکان را به خودشان واگذار کنيم و اگر مشکلي برايشان پيش آمد درصدد رفع آن برنياييم، بلکه آنان را راهنمايي کنيم تا خودشان مشکل را حل کنند و بتوانند در آينده گليم خود را از آب بيرون بکشند.
والدين در حضور کودکان به هيچ وجه دعوا و بگومگو، و يکديگر را سرزنش نکنند.
والدين از روزگار، گله و شکايت ننمانيد وراضي به قضاي الهي باشند، زيرا اغلب شکوه ها و گلايه ها به طور ناخودآگاه به زندگي فرزندشان ديد منفي مي دهد.
در صحبت ها امور مادي را در نظر فرزندانمان کم اهميت و امور معنوي را بزرگ جلوه دهيم.
با وضعيت آراسته و متين در مقابل فرزندان ظاهر شويم و از
شوخي هاي زننده و الفاظ زشت درحضور آنان خود داري کنيم.
والدين بايد محل خواب پسران و دختران را جدا کنند و اگر در يک محل مي خوابند مراقبت لازم را بنمايند و مواظب اوقات بيکاري و وقت هاي فرزندان باشند.
والدين بايد گفتگوها و رفت و آمدهاي فرزندان را عاقلانه کنترل کرده و زير نظر داشته باشند، زيرا بزرگترين خطر براي به انحراف کشاندن فرزندان، دوستان فاسد و ناباب مي باشند.
والدين بايد براي رشد و پيشرفت درسي و اخلاقي فرزندشان، رابطه ي مستمر با مربيان مدرسه داشته باشند.
والدين بايد مقرارت مدرسه را با اهميت تلقي نموده و در جلسات انجمن اولياء و مربيان شرکت نمايند.
دقت و بررسي در رسيدگي به تکليف دانش آموز نبايد جنبه ي بازجويي داشته باشد.
اگر وعده اي به فرزندتان مي دهيد حتماً به آن عمل کنيد و از وعده هايي که امکان انجام آن ها مقدور نيست و يا به صلاح کودک نمي باشد جداً پرهيز کنيد، زيرا حتماً اعتماد فرزند نسبت به شما از بين مي رود.
والدين بايد به سؤالات فرزندان جواب مقتضي بدهند و هرگز آنها را تحقير و مسخره نکنند.
هرگز فرزندتان را به اموري که غير عملي است و فقط نشانه ي بي مهري است، تهديد نکنيد.مثلاً سرت را مي برم.
هرگز فرزندتان را با ديگران مقايسه و ارزيابي نکنيد و ديگران را به رُخ آنها نکشيد.
والدين بايد ضمن رعايت محبت، به هنگام صحبت کردن با فرزندشان، عفت کلام داشته باشند.
هرگز فرزندتان را تنبيه بدني نکنيد واو را از اوهام و خرافات نترسانيد.
به فرزندانتان خصوصاً در سنين فرمانبرداري و وزيري، مسؤوليت هاي مناسبي واگذار کنيد و از آنان بخواهيد وظايف خود را به بهترين وجه انجام دهند.
والدين بايد در فرصت مناسب زمينه ي ازدواج فرزندانشان را فراهم نمايند.
به منظور تقويت روحيه و اعتقادات مذهبي و قدرداني از فرزندان، والدين بايد در فرصت هاي مناسب براي فرزندان خود دعاي خير کنند و از خداي بزرگ مسألت نمايند که فرزندانشان را در تمام موارد ياري فرمايد.
پي نوشت :
1-سوره تحريم، آيه 6.
2-جهت مطالعه بيشتر در اين زمينه مي توانيد به کتب روان شناسي رشد و روان شناسي تربيتي خصوصاً به کتاب «سلام من اينجا هستم» (داستان پرماجراي من از نطفه تا تولد)، نوشته ويلي برين هلزت، ترجمه ي سپيده خليلي و حسين فتاحي مراجعه نماييد.
3-بحارالانوار، ج6، ص359، ح48.
4-بحارالانوار، ج5، ص9، ح13.
5-کتاب کودک، ج1، ص91.
6-نقل با تلخيص روايات از کتاب «همسران برتر»، جناب دکتر غلامعلي افروز، ص124.
7-وسايل الشيعه، ج15.
8-تحريرالوسيله، ج4، ص108، گفتار در احکام ولادت، م2.
9-وسايل الشيعه، ج15، ص123، ح4.
10-کتاب گلواژه، حسن عرفان، ص6، به نقل از هشدارهاي تربيتي، ص40.
11-وسايل الشيعه، ج15، ص128، ح1.
12-همان، ص142، ح16.
13-وسايل الشيعه، ج15، ص165، ح3.
14-ترجمه ي تحريرالوسيله حضرت امام خميني (ره)، ج4، ص109، م3.
15-وسايل الشيعه، ج15، ص144، ح6.
16-ترجمه ي تحريرالوسيله حضرت امام خميني (ره)، ج4، ص110، م6.
17-سوره بقره، آيه 233.
18-وسايل الشيعه، ج15.
19-وسايل الشيعه، ج15، ص175، ح2.
20-وسايل الشيعه، ج15، ص187، ح1.
21-صد حکايت تربيتي، مرتضي بذرافشان، ص38.
22-همان، ص60.
23-مکارم الاخلاق، ص 115.
24-بحارالانوار، ج14، ص378.
25-شرح ابن ابي الحديد، ج20، کلمه 937، ص343.
نظرات 0
شما هم میتوانید در این مورد نظر دهید