امیرمومنان علیه‌السلام فرمود:

«ما اهل بیت، درخت نبوت، موضع رسالت، محل رفت و آمد فرشتگان و منزلگاه رحمت و معدن دانش هستیم.»

در میان انسان‌های پاک و والا که دارای روحی خدایی هستند، وجود مقدّس خاتم‌الانبیا صلّی اللَّه علیه وآله وسلّم سرآمد همه و خاندان پاک و اهل بیت مطهّر او که قرآن، گواه طهارت، علم و پاکیزگی و آراستگی ایشان است، در شمار برترین و بالاترین انسان‌های پاک و نورانی و مقامشان فراتر از تمام دانایان، در طول تاریخ است.

منزلت علمی امام علی علیه‌السلام

دانشمند بزرگ اهل سنت، ابن ابی الحدید معتزلی پیرامون جایگاه امام علی علیه‌السلام، می‌گوید: «امیرمومنان در محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله جایگاه ویژه‌ای داشت. او با پیامبر، خلوت‌های مکرری داشت. هیچ شخص سومی از گفت و شنودهای علمی آنان آگاهی نداشت. علی علیه‌السلام از معانی قرآن و کلام رسول خدا صلی الله علیه و آله بسیار پرسش می‌کرد و زمانی که سؤال نمی‌کرد، پیامبر شروع به تعلیم می‌کرد. هیچ یک از صحابه، این جایگاه را در منظر رسول خدا نداشتند. آنان در فهم کلام الهی و سخن رسول خدا و بهره‌مندی از پیامبر، مراتب گوناگونی داشتند. در برخی، هیبت و عظمت پیامبر، مانع از طرح سؤالات علمی‌شان می‌گشت.

آنان همان‌هایی بودند که دوست داشتند رهگذری به محضر رسول خدا راه یابد و او بپرسد و آنان بشنوند. برخی دیگر هوش اندک، فهم کُند، و همتی کم در فراگیری مفاهیم بلند دینی داشتند. برخی دیگر، پیوسته از فراگیری دانش می‌گریختند و خود را به عبادت یا مظاهر دنیوی مشغول می‌ساختند و دسته چهارم نیز مقلدانی بودند که چیزی جز سکوت و سؤال نکردن را وظیفه خود نمی‌دانستند! و دسته پنجم کسانی بودند که با داشتن بغض و کینه به واقعیت، قائل نبودن به جایگاه قابل قبولی برای دین، ارزشی برای پرسش گری و حل مشکلات علمی نمی‌دیدند. امام علی علیه‌السلام، باهوش و زیرکی فزاینده، پاکی طینت، روشنایی باطن، زمینه فراگیری حقایق را دارا بود ... . وی ربانی امت و برترین چهره آنان بود و از همین رو، فلاسفه وی را به نام امام امت و حکیم عرب، سزاوار دیده‌اند.»

تسلط خارق‌العاده اهل بیت علیهم‌السلام بر مسائل علمی

بدون شک یکی از مبانی تبیین صحیح و قابل اعتماد در مفاهیم بلند و عمیق دینی، توانمندی و تسلط خارق‌العاده بر مسائل و ظرافت‌های علمی است. هر قدر این توانمندی در یک فرد ناقص باشد، به همان اندازه نظریات علمی و دیدگاه‌های وی خطاپذیر و غیرقابل اعتماد می‌گردد. ما با استناد به پاره‌ای از احادیث متواتر، می‌توانیم ژرف نگری و تسلط محیرالعقول اهل بیت علیه‌السلام بر معارف و علوم الهی را به تصور بکشیم، که اینک برخی از آن‌ها را بیان می‌کنیم:

1. سدیر می‌گوید: به امام صادق علیه‌السلام گفتم: فدایت گردم! از حقیقت خودتان برایم بگویید. امام فرمودند: «ما خزانه داران علم الهی هستیم، ما ترجمان وحی خداییم».

2. ابوبصیر از امام صادق علیه‌السلام نقل می‌کند که ایشان فرمود: «ما راسخان در علم هستیم و ما به تأویل علم، آگاهی داریم.»

3. ابوبصیر می‌گوید: از امام صادق علیه‌السلام درباره  بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فی صُدُورِ الّذینَ أُوتُوا الْعِلْمَ پرسیدم. امام فرمود: «آنان ائمه علیهم‌السلام هستند.»

4. امیرمومنان علیه‌السلام فرمود: «ما اهل بیت، درخت نبوت، موضع رسالت، محل رفت و آمد فرشتگان و منزلگاه رحمت و معدن دانش هستیم.»

5. امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «حضرت سلیمان از حضرت داود ارث برد و حضرت محمد از سلیمان ارث برد و ما نیز از محمد ارث برده‌ایم. به‌درستی که علم تورات، انجیل، زبور و آنچه در الواح است، در نزد ماست.»

راوی می‌گوید: به امام عرض کردم: مگر آنچه در الواح است نیز علم به شمار می‌آید؟ امام فرمود: «علم چیزی جز آن نیست. علم چیزی است که هر روز شکل جدید پیدا کند و هر ساعتی رو به تحول گذارد.»

6. امام صادق علیه‌السلام فرمود: «برای خداوند دانشی است که هیچ کس جز خودش از آن آگاهی ندارد و دانشی نیز دارد که آن را به فرشتگان و انبیای خود یاد داده است. پس آنچه را خدا به فرشتگان و پیامبران خویش یاد داده، ما نیز از آن آگاه هستیم.»

منزل اهل بیت علیهم‌السلام، دانشگاه بود!

دکتر احمد امین مصری درباره دانش حیرت انگیز و گسترده امام صادق علیه‌السلام می‌نویسد: «وی از نظر وسعت اطلاعات و دانش، در بین تمام مردم بی‌نظیر بود...». سید محمد صادق، استاد دانشکده ادبیات دانشگاه قاهره دربار امام صادق علیه‌السلام می‌گوید: منزل امام صادق علیه‌السلام همانند دانشگاهی بود که پیوسته مملو از صاحبان اندیشه و از دانشمندان بزرگ در رشته‌های حدیث، تفسیر، فلسفه و کلام بود و غالباً در مجلس درس ایشان بیشتر از دو هزار نفر و گاهی تا چهار هزار نفر از اندیشمندان مشهور، حضور می‌یافتند.

منابع:
- اصول کافی، ج 1، صص 270272 وصص 279287؛
- بحارالانوار، ج 26، صص 105116 وصص 159179.
- شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 11، ص 48.
- ظهر الاسلام، احمد امین مصری، ج 4، ص 114.
- امامان شیعه از دیدگاه اهل سنت، قربانعلی ارزگانی، ص 285.
- بیانات مقام معظم رهبری ۱۳۷۸/۰۹/۰۳