یکی از جنبه‌های تحسین‌برانگیز واقعه کربلا که از اهمیت خاصی هم برخوردار است نوع تربیت جوانان و نوجوانانی است که در کاروان سیدالشهدا حضور دارند. فرزندان خود سیدالشهدا علیه‌السلام، فرزندان امام مجتبی علیه‌السلام، فرزندان زینب کبری علیهاالسلام، فرزندان حضرت مسلم علیه‌السلام و خلاصه جوانان و نوجوانانی از این دست که معرفت، بصیرت و تربیتی دینی آنان و نیز ارادت و حمایت آن‌ها از دین و امام زمانشان به‌راستی شگفت‌آفرین است و این طمع را در دل هر پدر و مادر مسلمانی ایجاد می‌کند که او نیز فرزندانی این‌چنینی داشته باشد.

رمز داشتن فرزندانی عاشورایی

برای داشتن فرزندانی عاشورایی که از آن‌ها عطر قرآن و اهل‌بیت علیهم‌السلام به مشام برسد باید همان راهی را رفت که خاندان عصمت علیهم‌السلام نشان دادند و خود قبل از همه آن را طی کردند. از رهنمودهای قرآن و عترت می‌توان چهار اصل کلی و مهم را در این زمینه به دست آورد.

1. طهارت در ولادت

اولین مورد از اسباب یک تربیت ممتاز اسلامی، داشتن ولادتی با طهارت یا همان حلال زادگی است. در زیارت حضرات معصومین علیهم‌السلام که باطهارت‌ترین ولادت را دارا می‌باشند عرضه می‌داریم: أَشْهَدُ أَنَّک کنْتَ نُوراً فِی الْأَصْلابِ الشَّامِخَةِ وَ الْأَرْحَامِ الْمُطَهَّرَةِ (1) شما نوری بودید که در پاک‌ترین رحم‌ها جا داشتید.

امام صادق علیه‌السلام در کلام نورانی خویش به این مهم اشاره کرده و می‌فرماید: هر کس نسیم خوش محبت ما را در دلش احساس کرد خدا را برای آن اولین نعمتی که به او ارزانی داشته ستایش کند. سؤال شد که آن اولین نعمت چیست؟ حضرت پاسخ دادند: حلال‌زادگی.

مَنْ وَجَدَ بَرْدَ حُبِّنَا فِی کبِدِهِ فَلْیحْمَدِ اللَّهَ عَلَی أَوَّلِ النِّعَمِ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاک مَا أَوَّلُ النِّعَمِ قَالَ طِیبُ الْوِلَادَةِ. (2) و یا با تعبیری دیگر فرمودند: هر کس لذت نسیم دل‌نشین مهر ما را در قلبش احساس کرد مادرش فراوان دعا کند زیرا معلوم می‌شود که او به پدرش خیانت نکرده است دامن به گناه نیالوده است.

قَالَ الصَّادِقُ ع مَنْ وَجَدَ بَرْدَ حُبِّنَا عَلَی قَلْبِهِ فَلْیکثِرِ الدُّعَاءَ لِأُمِّهِ فَإِنَّهَا لَمْ تَخُنْ أَبَاه. (3)

 2. لقمه حلال

دشواری این کار به حدی است که در روایت آن را از جنگ تن‌به‌تن که سخت‌ترین کار است هم سخت‌تر معرفی کرده‌اند.

 امام صادق علیه‌السلام فرمود: جنگ با شمشیر (تن‌به‌تن) از کسب حلال آسان‌تر است. مُجَادَلَةُ السُّیوفِ أَهْوَنُ مِنْ طَلَبِ الْحَلَالِ. (4)

امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: هر کس نسیم خوش محبت ما را در دلش احساس کرد خدا را برای آن اولین نعمتی که به او ارزانی داشته ستایش کند. سؤال شد که آن اولین نعمت چیست؟ حضرت پاسخ دادند: حلال زادگی

چگونگی تأثیر نوع غذا بر تربیت روح و روان

بدن مانند درخت که آب و املاح مصرف می‌کند و میوه تولید می‌کند، این غذا را مصرف کرده و روح تولید می‌کند. همان‌طور که میزان سلامت میوه بستگی به میزان سلامت آب و املاح مصرفی دارد در انسان نیز میزان نورانیت، صفای درون هر کس در گرو سلامت معنوی و حلیت آن غذایی است که می‌خورد. آنکه می‌بیند مدام اندیشه و انگیزه ناسالم دارد باید در لقمه‌اش دقت نظر جدی کند.

بر این اساس نمی‌توان از کسی که با لقمه حرام بزرگ شده است انتظار یک تربیت خوب اسلامی را داشت؛ زیرا او با تزریق مواد سمی به روح خود عملاً «زمینه» تربیت سالم را از دست داده است.

چنین کسی نه تنها زمینه تربیت مأنوس با قرآن و اهل‌بیت علیهم‌السلام از کف داده است بلکه در چرخشی معکوس در او زمینه دوری، بی‌اعتنایی و حتی دشمنی با آن ذوات مقدس ایجاد شده است و این همان مشکل جدی سپاه کوفه است که امام حسین علیه‌السلام با صراحت تمام آن را بیان می‌کند.

آن حضرت در صحنه‌ای از کربلا رو به آن‌ها کرده و قصد دارد به وظیفه امامت و هدایت خود عمل کند. با آنان سخن گوید و به ارشاد آن‌ها بپردازد اما آن نامرد مردمان با سر و صدا و هلهله مانع از سخنرانی او می‌شوند. امام علیه‌السلام از آن‌ها می‌پرسد:

مَا عَلَیکمْ أَنْ تُنْصِتُوا إِلَی فَتَسْمَعُوا قَوْلِی؛ چرا ساکت نمی‌شوید تا سخن خیرخواهانه و هدایت‌گرانه مرا بشنوید. و آنگاه که اصرار آنان بر بی‌اعتنایی را می‌بیند می‌فرماید: علت این رفتار شما آن حرام‌هایی است که شکمتان را با آن پر کرده‌اید. فَقَدْ مُلِئَتْ بُطُونُکمْ مِنَ الْحَرَامِ (5)

3. ایجاد محیطی آشنا با قرآن و اهل‌بیت علیهم‌السلام

اگر دین ما توصیه به تربیت فرزند کرده و آن را یکی از وظایف والدین شمرده است آن‌ها را با این دستور تنها نگذاشته و راه آن را نیز بیان کرده است.

رسول اکرم صلی الله علیه و آله در وصیت خود به امیرالمؤمنین علیه‌السلام ابتدا اصل این وظیفه را گوشزد می‌کند و می‌فرماید: یا علی یکی از حقوقی که فرزند بر عهده پدر دارد این است که نام نیکو بر او گذاشته و او را به شایستگی تربیت کند حَقُّ الْوَلَدِ عَلَی وَالِدِهِ أَنْ یحْسِنَ اسْمَهُ وَ أَدَبَهُ؛ آنگاه به نکته‌ای مهم در این راستا اشاره کرده و می‌فرماید: و او را در محیطی مناسب قرار دهد وَ یضَعَهُ مَوْضِعاً صَالِحاً (6) پر واضح است که مراد حضرت از محیط مناسب محیطی است که در آن فرهنگ قرآن و اهل‌بیت علیهم‌السلام حاکم باشد.

بر اساس این سفارش تمام محیط‌هایی که فرزندان ما در آن مدتی را قرار می‌گیرند از درسی و آموزشی گرفته تا ورزشی و تفریحی و خصوصاً محیط خانه و خانواده باید القاکننده فرهنگ دینی و آموزه‌های قرآن و اهل‌بیت علیهم‌السلام باشند.

بر این اساس نمی‌توان از کسی که با لقمه حرام بزرگ شده است انتظار یک تربیت خوب اسلامی را داشت؛ زیرا او با تزریق مواد سمی به روح خود عملاً «زمینه» تربیت سالم را از دست داده است. چنین کسی نه تنها زمینه تربیت مأنوس با قرآن و اهل‌بیت علیهم‌السلام از کف داده است بلکه در چرخشی معکوس در او زمینه دوری، بی‌اعتنایی و حتی دشمنی با آن ذوات مقدس ایجاد شده است.

4. تربیت بر اساس محبت خاندان عصمت و طهارت علیهم‌السلام

نکته دیگری که می‌توان در همین راستا به آن اشاره کرد تربیت بر اساس محبت خاندان عصمت و طهارت علیهم‌السلام است. این مطلب از روایات متعددی نظیر این روایت به خوبی قابل استفاده است:

در روایت است که جابر بن عبدالله انصاری رحمة الله علیه با کهولت سنی که داشته است عصازنان در محله‌ها و مجالس مدینه می‌گشت و این روایت را از رسول خدا صلی الله علیه و آله برای آن‌ها می‌خواند که عَلِی خَیرُ الْبَشَرِ فَمَنْ أَبَی فَقَدْ کفَر؛ یعنی مردم علی (علیه‌السلام) برترین انسان‌هاست پس هر کس از او روی برگرداند از دین خارج شد. سپس می‌گفت: ای مردم فرزندان خود را بر پایه محبت علی علیه‌السلام تربیت کنید. پس اگر کسی از این مطلب سر باز زد برود وضعیت مادرش را بررسی کند که آیا او را از حلال آبستن شده یا از حرام؛ یا مَعَاشِرَ الْأَنْصَارِ أَدِّبُوا أَوْلَادَکمْ عَلَی حُبِّ عَلِی فَمَنْ أَبَی فَانْظُرُوا فِی شَأْنِ أُمِّهِ. (7)

 نمونه‌ای برای تأثیر محیط و محبت در نوع تربیت انسان

دو برادر یکی در مکتب علی علیه‌السلام رشد کرد و دیگری در مکتب اموی. یکی شد کمیل بن زیاد شاگرد خصوصی آن حضرت و صاحب دعای کمیل؛ دیگری شد حارث بن زیاد که برای چند درهم و دیناری که به او نرسید طفلان مسلم را با آن وضع دل‌خراش سر از تن جدا کرد و به شهادت رساند. (8)

1. زیارت وارث

2. تهذیب‌الأحکام ج 4 ص 143

3. من‌لایحضره‌الفقیه ج 3 ص 493

4. الکافی ج 5 ص 161

5. بحارالأنوار ج 45 ص 8

6. من‌لایحضره‌الفقیه ج 4 ص 371

7. من‌لایحضره‌الفقیه ج 3 ص 493

8. زندگانی امام حسین علیه‌السلام ج 1 ص 402